ЦIа ласун бакъар цIаравун ххяххайсса

Бущихъиял райондалийн шагьрулул администрациялул интербригадалущал лавгун ивкIссар Артур Исрапилов, Кировский райадминистрациялул бакIчи.

АртурдучIан буххайхтува, жу вия виричу уллай бакъару, ­аьрая «аврав» учин, винма ккавкмуния буси учин бувкIру тIий буру.
Шагьрулул райондалул администрациялул бакIчину ивтния мукьах жул кказитрайн дуллалисса цалчинсса интервьюраву Артур Исрапиловлун ихтилат дяъвилул иширттая, «оьсса-кIусса кьинирдая» бан багьунни.

— АцIния ххюя инсан ­уссия ттучIава зузисса: Сулакь ва Красноармейск поселокирттал администрациялул бакIчитал, кIия ттула заместитель, ттуна гъансса 15 инсангу уссия, ттула уссурвал, дустал. Вайннахь цаннахьвагу бачияра куну я амру, я миннат буллан къабагьуна, цалва хушрай бувкIссия. Шагьрулул администрациялул 350 инсан сакин хьусса кьюкьлуву 30 инсан уссия ттул лагма лавгун бувкIсса. Цаягу ттущала увкIсса инсаннал дакI дякъин дансса даву, тIул къадунни. Мяйжан­ссар, 15 ттула гъан-маччами ххуйну кIулсса бивкIхьурча, даврий цачIу зузими ххуйну кIул хьунуксса хъуннасса чIунгу къаларгуннихха. Ишругу личIи-личIину багьлай бия.
КIийн ачинсса пикри бакI­равун бувххукун, ттун бувчIлай бия нава дустуращал турпоход­рай къананишиву, иш оьккину багьарча, хъунмур нигьачIаву ттула лагмаминнахлу дия. Ши­ккура чIурчIав дан, Аьрасатнал аьралуннан кIикку гужну аьратталсса тагьар душиву къакIулну бикIангу бюхъайва, жулваминнан кIулну бивкIссар цивппа оьттул вях учин хIадурсса зун­ттавун най бушиву. Хьхьарашиву данмарив къаувккунни.

Дяъвилул цIаравун, бакIра­чIан ци бучIавив къакIулсса кIанавун ласру, уссурвал итабакьин хъаннингу захIматрихха. Ттущал бувкIми буслай бия цанна цукунсса хIилла дан багьссарив цалва кулпатирттал цив­ппа итабакьиншиврул. Буссар хIакьинугу цивппа бусса кIану къабувсъссагума. Ца укун­сса ишгума хьуссия: цува кIийн най ушиву кьюлтI бувсса ттула гъан­сса оьрчI телевизорданувух ккаккан увну, щалва кулпат ччаннай бавцIуну бивкIун бур шилу. Цаппараннахь тIурча, хIакьину бакъару нанисса, гьун­ттийру нанисса тIий, щялмахъгума бусан багьунни. Мукунминнава цаппара цайнува цивппа хъиривгума бувкIунни.

— Винма цукунсса аьмал бан багьри, кулпатрал инава итаакьиншиврул?

— Ттунгу, «на талан най акъа­ра, укуна ялтту укканна нани­сса» тIий, хъяврин бан багьунни кулпат. На зана шайхту кулпат бия, вин хьумур хьунссар, вищал лавгминнан ца къахьунмур хьурча, миннал кулпатир­ттайн лажин цукун дугьанссарив къакIулну бивкIра тIий.
Цуппа на ттухьва «вил цIаний учIанна» ягу «ина нанинин учIанна» увкуманахь шилува увкуссия, ттулшиврий нанима манардача, Ватандалулшиврий нанима архIал изуча куну.
Жу тIайла бувккунав яла кIиримур кIанавун. КIай кIира вертолет духлаган дурсса, Аьрасатнал Герой ивкIусса кIанавун. Арх бакъасса Годобери, Агъвали шяраваллал чулухунмай битлай бия боевиктал бацIаву дакъа.

— Зу кIиккун бивсса чIумал тагьар цукун­сса дия?

— Жу бивру кIиккун хьхьунил ссят 10-нний МахIарам­ккантуллал чулуха хъинну захIматну. ЦIаннай, ххуллурду къакIулсса кIанаву цIух­лахиминналгу личIи-личIисса хаварду буслай. Ва ххуллийх къабучIиссар, тикку боевиктал буссар тIий цавай, вамур чулухри бусса тIий цайми.
Жу гъан хьусса чIумал ца шяраваллил цIанийсса бита-ххитаву най дия. ЖучIан гъан хьуну, шяраваллавасса инсантал леххавурду рутлай бия, жул шяравалу дугьлай дур боевиктурал тIий. Ми ихтилатру цуксса тIайласса бивкIссарив хъирив бизлансса мажал бакъая, цал жува нанинийн бивну, ци дуллан бурив пикри буван аьркина.

— КIанттул агьалинал зу ххарину кьамул бувунни тIий бия.

— Жу инсантурал хьунабавкьунав хъинну ххарину. Цивппа ххассал бан бувкIсса жух мякьну ялугьлай бия. Ххуллийх 5-6 кьай духхай машина хьунабавкьуна ливхъун нанисса инсантурал бувцIусса. Ва шяравалу, та шяравалу дургьуну дур тIар тIисса хаварду баллай, инсанталгу лихълай бия бала гъан хьуннин.
Жу штабрайн бивукун, бувчIлай бия СМИ-рдай гъалгъа тIисса Аьрасатнал кумаграя шикку хавар бакъашиву. Бу­сса аьралгу бавцIуну бия, цичIав амру бакъа каялувшинна дуллалиминная. ХIукуматрал бакI дургьуми баххана бувну, цукун къуццу тIунссарив ттигу мяълумну щинчIав кIулну бакъая. Степашиннуща аьщуйн щу­сса позиция бугьан къабювхъуна, Путиннул давуртту кьянкьану, пикри бувну, логикалул ххуллийх дайдирхьунни. Цу­ппа кIа ишираву ополчениярдая, милицалтрая кумаг бухьурчагу, хъунмур бияла федерал аьра­луннахь бур. Жу бувкIун шамилчинсса кьини дайдирхьуна сукку-кьютIу хъанай давуртту. НукIува щябивкIун окопирттавугу, лях-лях бомбардал, бита-ххитаврил чIалачIингу дайва. Му чIалачIисса шяраваллил инсантал, жагьилсса оьрчIру сситтуй, ярагъ жухьхьунма булача талан тIий бия. Миннал макьу хъинну ххуй дакъасса дия, жу бучIаннин кIикку цаягу ополчениялувасса инсан акъая. БувкIмигу, цивппа бушиву ккаккангу бувну, лавгун бия.

Микку инсантуралгу цукунчIавсса вихшала лирчIун дакъая цанма кумаг банссар тIисса. Кумагру бантIиссар, халкь батIлатIиссар тIий аьла­гъужа гьаз буллалиминнал иширайну бувсса цичIав бакъая. Жу бивнав кIийн инсантуран яла аьркинмур чIумал. Щалва Бущихъиял жямат бавтIуна жу бувкIукун. Шяраваллаву бувагу бакъая оьрчIру. Гьамин, жу бувкIукун чантI увкуна инсантураву, цалва чIарав бацIан най бурхха, тIисса вихшала. Шяраваллава халкь лихълахъаву чан хьуна, жу дакI хьунсса махъру бувсукун. Бущихъиял райондалул администрациялул хъунамагу бан-бит бухлавгсса куна ия, гьанавиххи хьуну.

Яла аьралуннал гуж ялун бивукун, Аьрасатнал ярагъ бивчукун, цахъи рахIат хьуна инсантал. Байбивхьуна, цалами инсантал цачIун бавтIун, кьюкьри дуллай. Жул яруннил хьхьичI иш баххана хъанай байбивхьуна ххуймур чулинмай.
Лахьхьу-цархьхьу дахьва букIлай байбивхьунни ярагъ Гоготлив, Аьндив ва Годоберилив. БавчIунни, амма мигу биял хъанай бакъар. Жу буссаксса нюжмардул мутталий бита-ххитавурду кьадагьлай дакъая.

-Бущихъав, ЦIумадав ялапар хъанахъисса инсантураву вагьабитурал чулийн лавгссагу ишру хъанай бияв?

— Федерал аьралуннал кьянкьасса шаттирду ласун анавар къабуклакаврил савав хъун­мурчIин дия кIиккусса ва щалва Дагъусттаннайсса инсантал цумур чулух бацIанссарив къакIулшиву. Вих хъанай ба­къая Дагъусттаннал халкь вагьабизмалийн къаршину букканссар тIий. Бущихъав нанийни, жунгу къакIула кIикку иш цукун буссарив, жухь тIий бия инсантал вагьабитурахлу буссар тIий. Амма жула яруннин ккавккуна инсантал цукун сситтуй буссарив ярагъуннищал цалла аьрщарайн бувкIминнайн.
Ца ппурттуву жучIан гъан хьуна ца инсан, боевиктурал къинттуллухун буккансса ххуллу кIулли тIисса. КIанайн вих хъанахъиссагу бия. Аслу-суал бувукун, кIул хьуна кIа вагьабист ушиву, жунгу луркIан дан кьас­ттирай ивкIшиву.
КIикку ччи-ччиманайн вихшала дишин бюхълай бакъая. АнсалтIа шяраву боевиктурал чул бувгьуссагу бия. Мукунсса ватан даххултрал «Дагъусттаннал агьали зух ялугьлай буссар, зу Дагъусттаннай каялувшиву дуллалими экьи личиннин» тIий, бучIан бувну бия Басаевхъул ва Хаттабхъул. Мигу тамахIрай бухьунссия цалва щилтагъсса мурадру бартбигьин, амма инсантал къаршину сукку шайхту, миннан бувчIунни цивппа бяйкьушиву. ЦIана кIий боевиктал ласу-ка бувхIуну ливчIун буссар. Миннал чул бувгьумигу аьчух­ну миннахлу буклай ба­къар. Аганаки вай ишру аьраттал буклан бикIайхтува дазуй­сса инсантурахьхьун ярагъ буллуссания, кIиккун цукIуй гъан къашайссия.

— Ва дяъви, виламур пик­рилий, Чачаннал Аьрасатнащалсса буривкьай, Чачаннал Дагъусттаннащалсса?

— Мяйжанссар, бур тайннаву дагъусттанлувталгу. Мува Багьауттин, мува Адалло. На ми психика аьйплусса инсантуран ккалли буллай ура. Миннан Дагъусттангу душман хьуну бур, цалва амбициярду щаллу бан къавхьунавхьур, сси лахълай бур. Минналгур бяйкьин бувсса Басаевхъул, миннайхнугур «хъяврин хьусса». Амма ци бухьурчагу, официальнай­сса бикIу, къаофициальнайсса бикIу, Чачаннава биялсса кумаг бакъа, боевиктурал ва авара гьаз къабайссия. Чансса куртIну бургарча, шикку дунияллул экстремизмалул, яни исламрал щялусса чIарахбацIултрал кумаггу чIалачIиссар.

П. Рамазанова,
Т. Шарипова
№34 «Илчи» 1999 ш.