«Жува бухьурчан, цичIаврагу чан къахьунссар»

Ва макIрив, ва кIихьрив, мяйжаннугуссарив тIисса пикрирду хIасул хъанай бур бакIраву, ЦIуссалакрал шяравун бувххукун.

Яруннин чIалачIимунийн вих хьун ччай бакъар. Аькьувасса макIлива чантI учин, хъит учин ччай бур. Амма… Царай эяллава бувккун нанисса хъамитайпа яхшихашрал хъирив: «ЧIалай дурив жуйн дурксса кьини», — тIий бур.
— Аман, ххирай, жуния ялагу гьич. Жул оьрчIру, жува, гъан-мачча Аллагьнал бурувччунну. Къатригу цIу данссия, хъусгу лякъинссия. Язугъ арсру, ласру жагьилсса жаннацIа хьусса кулпатирттай. Гайннал дардгу, лухIи кьинигу оьрмулухун­сса дур.
Жу кIул хьуру. Хъамитайпалун цIа Сиянат дур. Хъирив дурсса ганил калималул тIурча, на хIайранва бувну кьабивтунна.

— Бачи, бачи хъамалу. Зу ххуллийх бувхссару, бавкIуссару. Гъаралгу сир-сир тIий дур, дурну хIадурну дукра дуссар, – увкунни ва лекьа-пIякьу хьуну эяллайн кIура дарсса шяравусса щарссанил – жува бухьурчан, цичIаргу чан дакъассар ва дунияллий, — куну.
Ганил къатри яла къизгъинмур талатаву диркIсса Культуралул къатрал, Мизитрал ва Липецкаллал ОМОН бивкIсса спортзалданул чIаравра дур.
-Бачукьай жуннийн, винма зузалт цукунсса бикIайсса бурив ккаккан, жул хIаят, ахъ бивхсса куц ккаккан, боевиктал жуннийгурхха бивкIсса, — тIий бур Сиянат.

Лавгру. ХIаятраву жагьилтал, лухIитIутIул щинал балонгу тIиртIуну, ччатIухун гай хIачIлай, щябивкIун бур. Жу буххайхту, гай лувату бивзунни. Термосрава чяй руртIунни. Бувхру къатравун. ЦIуссалаккуй гьар кIанай дусса сурат. Гьала-кIусу бувсса ужагъ, хъякрурду, ххярацлурду, цIалцIал ккуллардал ххарцив, вив кьатI хьу­сса магъив.
— Бачукьай ахъувун, винна аьламат ккаккан, — тIий бур Сиянат.
ХIаятрава дайдирхьуну, ахъу­вух, цавай щяйтIантрал ххуллурду бувккун, куртIсса кьаркру дирчуну, аьрщи дир­ххун, якьатIавай бурган бувну бур яхъ.

— Вана вари ва централни телевидениялувух ккаккан був­сса подвал. Къатрава ахъувун, тIайланма къатрал подвалданувунсса ххуллурдайх, кьюнукьи шатри кунма, аьрщаравух занай бивкIун бур. Жул цимигу шинъя ва щинал кран ля­къин къахъанай, ххунтIа дуккавай, кьаритавай. Вана утти вайннал дурксса къанавраву лявкъуну. Ахъ щала бронежилетирттал, ккупай­карттал бувцIуну бия. Валерьяндалул, валидолданул дарурттал чIявусса чиллу бур. Вай циняв къюкIру цIуцIисса бивкIссарив къакIулли ттун, цала нигь-ццах паракьат дуллай бивкIссарив.
Му ппурттуву бувкIунни Сиянатлул чIаххувщар. Най буна чIалай бур ва шикку муданмагу ца кулпат кунмасса инсан бушиву. ДакI аьчухсса, тяхъасса чIаххувщар жул ихтилатравух га цIана хIала бувххунни.

— Вуй, вин ккакканкьай цалчинсса гьантрал ахирзаман. Щев-щев тIий лехлай ккулларду буссар. БакI гьаз дан къашай, кьатIув буккан къашай. Чув ци хъанай буссарив къабувчIай, ци зунссарив, чун лихъанссарив къакIулли. Ца талихI жул къатраву подваллу, лувчIинкъатри душиву, — тIий бур хъамитайпа.

Яла, ца нязну бакIгу кIутIу дурну:
-Шанма гьантта аьтIий бав. Яла бизар хьура. Кьабагьра. Ци хайрди аьтIий. Тти хьумур хьунни, жува, жула гъан-мачча сагъну ливчIния мукьах, ванийнгу щукру. Амма дакIнихтуну барчаллагь учин ччива 12 кьини 10 инсан, яла язими, ххирами хъамал кунма, гьарзатрал, лаххи-ликкиялул, дуки-хIачIиялул лащу-щаллу бувну, хъихъи лавсун ябувсса Хасав шагьрулийсса Даудов Шамхаллул ва Натальял кулпатрахь. Гай инсантурал бувмур тачIав лахъан къахьунссар, я хъамакъабитанссар. Аллагьнал гайннал дакIнин лавхьхьу­сса кьисматгу булуннав.

Шанна кьини дарду, гуж-балаллий ливхъун, шичча хха­ссал хьуну, га Хасаврайн ххуллу кIура баяйсса кIанай. Зунгу хьумур цир, зу ссах мюхтажну буру учинсса рухI дакъая. Ца грамм гуманитар кумаграл чачIав дакъая. Шамхал ва Наталья кунмасса жула инсантал къабивкIссания, жул иш хъиннува оьну бикIанссия…
Ванил лакку лугъат аьжаивсса буну, му ци сававнур куну цIуххав, лакку инсан бушиврий щаквагу бакъа.

— Одессалий бувсса буну тIий. Анна Васильевна Шахмилова – 25 шин дав ЦIуссалакрал банк­рай бухгалтерну.
Ттахъ увкуну дакIнийн багьунни ца ппурттуву ЦIусса­лакрал Культуралул къатраву­сса концертрай балайлул бутIа буллусса Шахмиловхъал кулпат­раву лакку балай тIий, сценалий ттунма Анна Васильевнагу ккавккун бивкIсса.
– Дуссия мукунсса чIунгу, – пахрулий пиш тIий бур га. Утти жунна цинявннан та чIунгу магьравусса талихIрал чIунну чIалай дур.
— Вилмур фамилия ци дур, Сиянат? — цIухлай бура блокнотравун ласун.

-Апполонская.
На, махIаттал хьуну, анхъ бивкIра.
— Апполонская Сиянат, — пиш тIий бур га. – Муний циняв махIаттал шай. Ттул лас Буртнияссар. Ванал ппу МамматIи Краснодардал крайрай Апполонская станциялийн хIалтIилухун лагайсса ивкIун ур. МамматIи тIисса цIа дусса шама-мукьа адамина ухьувкун, цума МамматIир увкукун, Апполонский ур учайсса бивкIун бур жяматрал. Мукун документ­райгу цIакь хьуну дур.
Утти ххал бара ца чIирисса хIаятраву, ца шяраву, чIаххув­райгума Анна Шахмилова ва Сиянат Апполонская. Вай цукун личIи банну. Укун мархрива хIала бувхсса инсантурал бази цукун банну тIий бивкIссар цIусса исламрал низам, шариаьт, дихьлахьисса боевиктал?
-Ккуллардал щев-щев тIий, бита-ххитаврил ахирзаманалул Аллагьтурайнгу, Эса Идавсингу леххаву тIий бивкIра. Циняв Аллагьтурахь цIими чIа тIий бивкIра, — тIий бур Анна Васильевна.
Жу гъалгъа тIий бунува, ахъу­ву кIачлий тIааьнсса пуркIурал кьанкьгу дусса накь шархьун дур.
-Зу нач мадулларду. Жу, щукру Аллагьнайн, уттигу цичIав чанну бакъару, — жулгума дакI дуллай бур Сиянат. – Шанма оьл буссия. Та кьинигума, дахьва оьлил къалгу шюршуну, ттизин хIадур хъанайяв бу­сса. Буний бадрагу, оьлгу кьабивтун, бита-ххитаврил чIу бавну, оьрчIачIан левчура. Яла гихунмай гайми ишру. Хасаврай ттухь оьрчIал увкуна зул къатраву 70-80 боевик цIакь хьуну ия, мунийн бувну жу тиккунгу «Шмель» ритарду, зул къатри дакъассар куну. Амма къатригу, тайннал тIийкун, лекьа-пIякьу къархьуну ляркъунни, яхъанан хьунсса журалий дакъанугу. Бартбисуртту, виргъанну щаву дирми бишин ишла дурхьунссия. Шанийх дихьулт, кIараллал къатри щавурду дахIин ххяхха лирссухьунссия, дурагу дакъая. Ца оьл, ттуплил цIалцIи щуну, бивкIуну лявкъунни, ца бакъа хьуну бур, ца ша­ппа бур. Ккаччи-ччиту дакъа хьуну дуссия, зана диркIунни. Урдак­ру ттуламиннущал цайминнал­ссагума дуркIунни. АьнакIал, цца­ххандарал шаврил кюрттай бакIу ккунукирттал бувну лявкъунни, — цила дакI цуппа дуллай бур Сиянат. АьтIий-къанатIий-личIи пайда цир.
-Ттун кIива-кIива дяъви кка­ккан кьисмат хьунни, — тIий бур Анна Васильевна, — Одессалий Хъун дяъви, утти вагу. На учинна – шикку ццахгу, нигьгу ххишаласса дия.
— Чачан бакъа, цаймигу миллатрал инсантал бия тIий бурхха, ккавкрив зунгу?
-Жула ужагърайн бувхминнаву ца туркман, ца узбакI ия. Ялами къакIулли.
Сир-сир тIий ларчIун гъарал дур. Ссав ттуруллал гъапI тIий дур. Дяркъусса, ттурчIавун дюхлахисса гъарал диялну лахъи лаган най чIалай дур. Базу гъили лаган пач лахъан ужагъ бакъа­сса, шанувун бувххун, рахIат бу­ккан къатлул ялув магъи да­къасса, цуксса цалла дакI цалла дулларчагу ссавур лахъи дан къахьун­ссар. Амма ва лекьа-пIякьу хьу­сса къатрал хIаятрава жу, дакI аьч дур­ккун, гьунттий кьинилийн­сса умудгу ххишала хьуну бувкру. Цуксса ссав ттуруллал гъапI увкунугу, ивкIу арснах ниттил кунна­сса кьурчIи мукьал кIунтIай тIий дунугу, гьунттий-сара чара бакъа чаннащал ва гъилишиврущал ссавнийн буккансса бургъийн вихну бувкру. Цанчирча укун гьар кьинилул хьхьичI бацIан шайсса инсантал ссащачIав лахIан бан къашайсса буну тIий.
К. Сагидова
№41 «Илчи» 1999 ш.