Президентнал агьалинащалсса тIайланмасса ихтилатрава

[dropcap]И[/dropcap]юньдалул 20-нний Аьрасатнал Президентнал жавабру дуллунни билаятрал ялапарлувтурал суаллахьхьун. Буккултрал хьхьичIун ласлай буру чIявуссава къювусса ми суаллава ва жавабирттава язи бувгьусса цаппарава кIанттурду.


Суал: Тари жулва оьрму дузал хьунтIисса, чан-кьансса бунугу? ЗахIматрихха ацIазарда къурушрал харжирах оьрчI-бакI ябуллан.
Жаваб: АцIазарда къурушрал харжирал хIакъиравусса хавардал хъирив лаян аьркинссар, иш ссаву буссарив кIул баншиврул. Цанчирча, жува яла чIивимур захIматрал хIакь биян бувну був­ссар ялапар шаврил минимумрайн – ми дур 11 азаллий 280 къуруш. Агарда инсан зий ухьурча щаллусса харжирай, мунан чара бакъа дулун аьркин­ссар миксса арцу. Ттун бувчIлай бакъар ча ларсъссарив 10 азарда къуруш харжирал. Миннул хъирив лаян аьркинссар хасъсса контрольданул органну.

Суал: Зана хьунну доходру чан шаврил масъалалийн. Инсантал чичлай бур, яхьун захIмат хъанай бур тIий. Тари бигьа хьунтIисса?
Жаваб: Му буниялагу мукунни бусса. Мунияту на ккаккан бував му масъала ца яла агьаммурну. Инсантурал доходру чан хъанай най дия махъсса цаппара шиннардий. 2016 шинал доходру лапра яларай дагьуна. ЦIанасса ппурттуву доходру цIуницIа гьаз хъанан диркIунни. Харжирдал хIакъираву: харжру лахъ хъанай най бур. Масалдаран, 2017 шинал харжру бия 33,2 азарда къуруш, гьашину тIурча, – 44 азарда къуруш, махъсса зуруй – 45 азарда къуруш. Вай дянивну лавсъсса цифрардур.
Апрельданул 1-нния шинмай жу лахъ барду 2 процентрал паччахIлугърал ва социал пенсияртту, пенсионертурал ялапар шаврил минимум лахъ даврицIун бакьин бувну. Октябрьданул 1-нния тIайла хьуну, аьралийтурал пенсияртту лахъ бантIиссар 4,3 процентрал.

Суал: Ца чулуха циняв гъалгъа тIий бур прогрессрая (хьхьичIуннайшиврия) – тIитIлай бур цIусса медициналул центрду, миннувух бур лавайсса даражалул технологиярттай зузиссагу. Вамур чулуха тIурча, поликлиникартту лакьлай бур, медициналул качество къашайшалтран ччисса даражалийсса дакъар.
Жаваб: Жунма аьркинссар дузал буван медициналул 3 масъала: цалчин, дузал бан аьркинну бур ФАП-ру; кIилчин – аьркинну бур хIадур буван гьассаксса духтуртал – сянаткартал; шамилчин – щаллу буллан аьркинни дарурттал. Ми бур яла агьамми масъалартту.
АьФ-лул цаппара регионнай чан хъанай бур амбулаториярттал отделенияртту. ФАП-ру чан хьуну бур 2 процентрал, амбулаториярттал аьдад билаятрай гьарза хьуну дур 26 процентрал. ФАП-ру хъинну аьркинссар, миннуцIун кабакьу буллангу аьркинссар.

Мюрщи шяраваллаву дузал буллай буссар мобил медициналул кумаг. Ттун кIулссаксса, дузал бувну бур 3800 бригада. Яла гъансса 3 шинавату уттигу дузал бантIий бур сайки 1200 мобил бригада. Гьай-гьай, микку аьркинссар дузал дуван шяраваллаву зунсса духтуртал, фельдшертал хIадур баврил системагу. Жу миннан дуллалиссару духтуртуран ца миллион, фельдшертуран – 500 азарда къуруш. Ми аьркинссар къатралгу дузал буван.
ЦIанасса ппурттуву аьркинну ур 25 азара духтур ва 130 азара фельдшер. Миннан аьркинни лахъ буван харжругу, хаснува регионнай.
Му бакъасса, аьркинни дузал буван чара бакъа аьркинсса дарурттал, ляличIину – регионнай.

Суал: ЦIинцIал реформалул бакIрачIан ци бувкIссар? Жу цIинцIахьхьун лавгун буру, кучардай нюжмардий цIинцI дукьлай бакъар. ЦIанасса ппурттуву цIинцI личIи-личIину датIайсса кIанттурду бур, амма интернетраву бур ми цинярда ца бакIуйн салкьи дайссар тIий. Цукун талан­сса пикри бур му захIматсса иширащал?
Жаваб: Мукунсса программа дуссар. Му бартдигьин ккаккан бувну буссар цаппара шиннардий. Масъала бартбигьиншиврул буван аьркинссар цIинцI лази-лакьи дайсса (переработка) 200 комплекс. Ми баншиврул бюджетрава личIи дурну дуссар 300 млрд. къурушрал, лирчIми дучIан дуванну бизнесрава.

Суал: Шайссарив чIявусса оьрчI-бакI бусса кулпатирттан ипотекалун паччахIлугърал кабакьулул программа гьарта дуван 6 процентрал, яхьунсса къатта ласуншиврул?
Жаваб: Бур мукунсса хIукму, на тапшур бувссар оьрчI-бакI бусса, яни 2-мур ва 3-мур оьрчI бувсса, кулпатран ккаккан дуван хIаллихшиндарансса 6 процентрал ипотека. Бюхъайссар ялагу чан буван, масалдаран, Архмур Восток­рай бур 5 процент ипотекалул.
6 процентрал ипотека зий ду­ссар 2018 шинал январьданул 1-нния шиннай.

Суал: Тари къуллугъчитурал (чиновниктурал) харжру ласлантIисса укунмасса зузалтралуксса?
Жаваб: Агана жува чан буварча къуллугъчитурал, министртурал ва хIатта паччахIлугърал хъуни­сса компаниярттал каялувчитурал харжру, ми циняв лихъантIиссар инсантал заллусса компанияр­ттай зун, ягу дазул кьатIув. Жущава къахьунтIиссар микку зунсса хъинну за кIулсса каялувчитал ля­къин. Яла ми паччахIлугърал компаниярттал давурттаву лябуккугу къахъанантIиссар.
Амма каялувчинал ва укуна­сса зузалал харжирал тапаватшиву лапра хъуннасса дикIан къааьркинссар.

Суал: СМИ-лий баян буллай бур коррупционертал Захарченко, арс ва ппу Арашуковхъул ва цаймигу бугьлагьишиву. Чари ми миллиардру? Щилли жаваб дулайсса коррупция тIутIайх дичаврихлу? Вин, закондалул гарант хIисаврай, кIул хъанан дикIайрив ми ишир­ттахлусса вилла жаваблувшиву?

Жаваб: Гьай-гьай, ттун кIулли ми иширттахлусса ттулламургу жаваблувшиву. Мукунсса журалул деларду ахирданийн диян дуллан аьркинссар, агьалинан кIулгу бувну. Мукун бугу-буллантIиссар вания тинмайгу. Ми арцу наниссар коррупциялул схемардава, бизнесрава. Му ишираву тахсир кIивагу чулийри бусса — лурттурасса дулайманайгу, му ласайманайгу.

Суал: 1999-ку шинал халкьуннал ополчентал талан бувккун, дурурччуна цалла аьрщи ва Аьрасат. Ттигу-шилагу дакъар та дяъвилул иширттавух гьуртту хьуминнал статус (ихтиярдал тагьар). Вин дакIнийссар, саллатIнал чятирдануву ххув шаврил савлугъиннан кьуру гьаз буллай бивкIсса.

Жаваб: Ттун кIулну ччива: нава Дагъусттаннайн увкIсса чIумалсса хIукмурду дузрайн бук­лай буссарив ягу бакъассарив?
Тай ишру тIурча, ттун дакIний личIанссар оьрмулухун. Ттун хъинну дакIнийри, дагъусттанлувтурал, ттучIангу бувкIун, увкуна: Аьрасатнан ччай бакъарив, ягу бюхълай бакъарив жула билаятгу, жугу буруччин, булара жухьхьун ярагъ. ДакIнийри цамургу иш: шяраваллал бакIчитал гъан хьуну жула аьралитурачIан, цIувххуна: циван къабитлай буру ттупава? Жул командирнал увкуна: тикку зул къат­ри дур, хIайпри. Яла зу увкуна: къахIайпссар, битлатияра. Му ттун хъинну бюв­ххуна.
Конституциялул судрал мунил хIакъираву хIукму кьамул бувну бивкIссар. Амма бувчIлай бур республикалучIа миксса арцу да­къашиву. Мунияту на зуцIун акьлай ура, му хIукму кьамул буван аьркинссар. ХIукуматрайн тапшур буллай ура му даву бакIуйн дуккан дуван шайссаксса ччяни. Аьркин­ссар так гьурттучитурал сияхIру дуван, му захIматсса даву дакъархха.