Гьарун Саэдов

Революционер, драматург, шаэр, пуб­лицист, редактор, Дивир Саэдлул арс Гьарун увссар 1894-кусса шинал май зурул 8-нний Гъази-Гъумучиял округ­райсса Ваччиял шяраву,

паччахIнал канцелярданул чиновникнал кулпатраву.1902-кусса шинал Гъази-Гъумук кIива классгу къуртал бувну, увхссар Щурагьиял реальный училищалувун. Му къуртал бувну махъ, 1912-кусса шинал дуклай ивкIссар хIаписартал шай­сса юнкертурал школалий.

1915-кусса шинал увхссар Москавуллал Коммерциялул институтравун. Миву дуклай унува, увхссар большевиктурал партиялувун.
1917-кусса шинал, Дагъусттаннайн увкIун, Щурагь Гьаруннул тIивтIуссар «Дагъусттаннал просветительно-аги­тационное бюро».
Мура шинал мунал итабакьлан ивкI­ссар лакку мазрайсса «Илчи» кказит.
1914-кусса шинал Гьаруннул чивчуссар Дагъусттаннай цалчинсса драма «Къалайчитал».
1919-кусса шинал, август зурул ацIния шамулку кьини, ЦIахъардал Къуманиву Деникиннул аьскарнал аьщун ивзссар Гьарун.


Ниттил увну 125 шин
Жуятува батIул хьуну 100 шин


Гьарун Саэдовлуха чирчусса назмурдава

Курди Закуев

Гьарун аьщун ивзшиву бавукун

Ина хьунна, Гьарун, хIакьсса виричу,
Инкьилабрал ххуллий жан пида дурсса,
Зулму-зулмутращал жигьадрай увккун,
Шагьид хьунна ина, ургъил къабувну.

Ина бюхттул дунни Дагъусттаннал цIа,
Виричуну ацIлай истибдадрал хьхьичI,
Ина ккаккан бунни Лаккуй бушиву
ХIуриятрал ххуллий жан дулай вирттал.

Зулмукартал вия имин хьунугу,
Вил цIа личIантIиссар абадлий Лаккуй.
Мустибадтал утти ххари хьунугу,
ТIутIайх бичинтIиссар вил ххуйсса пикри.

Жу вин гьайкал данну ссурулун щусса
Ина шагьид хьусса ЦIахъардал дазуй.
Жу вил гьаттал ялув къуппа буванну,
Ялувгу чирчуну варакьрай вил цIа.

Тти дикIуча рутIлай оьлурккусса макь
Хъювсулну, къуману Къуйсу-аьтарттул,
Тти дикIуча лакрал мюрщисса нехру
Къумасса ратIавух экьинай, аьтIий.

Январь 1920 ш.

ЦIуйшиял Аьлихан

Саэдхъал Гьаруннуха

Оьручай арцул кIили,
Чал бакIрай мусил хьхьури,
КIиллуву ина чинар –
Лавхъ парандарал чирахъ.

Вила исвагьий лялух
Ина мухIлу дархIукун,
Ссавнийсса хIурулъэнтал
ХIайран хьуну личIайва.

Вил уттасса хъачIунттай
ЯтIул башлихърал хъару
Бюхттул зунттал лахънийсса
Барзул хъаттирдан лащай.

Уручрав ина бувку
КIива-шанма хъалул ххункI
ЧIутIул ккуллардунияр
ДакIнийн кьувтIуну бикIай.

Щарав, урттул марщалу,
Ина шанай унува,
Лавмартсса душман увккун,
Ххяппул лавсун лавгунна.

Оьккисса макру бувну,
Мазру кIикъяртта бувну,
Душмантурал къатIухьхьун
Ина ириян унна.

Нураттин Юсупов

Гьарун

Парча

Аьрххилий ачирча
Къатлува инсан,
Ганахь ххуллухъин чин,
БухкIуллийн буккай
Къатлувусса циняв,
Мачча-гъаннава
Яла хIурмат бума,
Яла дакI марцIма.
Вай лакрал бюхттулсса
Зунттал бухкIуллий
АвцIуну ур Гьарун
Хьхьугу, кьинигу.
Лаккуя нанинахь
Ур ххуллухъин тIий,
Аврав тIий ур Лаккуйн
Наниманахьгу.

Зунттава, ххяллава
МарцI щаращивгу
Хъун нех хьуну най бур
Хъунма хьхьирийнмай,
Дакъар хъис чул бансса
ЧIун Гьаруннулгу,
БучIайми, лагайми
Ялун ххи хъанай.
Цала ччаннацI тIутIив
Къадиширчагу,
Ххуллулссаннай ганал
Аьй-бювкьу къадай,
Гикку бургъил тIинтту
Лап кIирисса дур –
Га авцIусса чарий
ТIутIив цирда шай.

МахIаммад-Загьид Аминов

Лакрал дайдихьу

Лакрал улча байбишайссар
КIира ххяллул дянива,
Шикку мудан угь личайссар
Лаккучунал дакIнива:
Угь личайссар, ялавай най,
Ва ламуйн уккайхтугу,
Угь личайссар, зана хъанай,
Зунттавун ургайхтугу…

КIиккунмайну ххуллуцI буссар
Цуппалу ца кIялабарз,
КIяламиннал бивтун увтссар
КIикку лакрал цIасса арс:

Бивтун увтссар мискиннахлу
Махъ бусайма хьуну тIий,
Бивтун увтссар, циняв агьлу
ЦачIун бан ччай уну тIий…

«Муна мукун!» — учин бюхъай
Ттигу ца-ца душманнал,
Амма Гьарун дакIнийн утай
Гьаттал чIарах увкманал.
Утта дурккун, танал адав
Дуккай гьарцаннал хьунийн:
Ванахь – «увхрав», танахь – «аврав»,
Ягу «ххуллухъин» учин.

Ччарча ххяпри, ччарча лякьри
Яла ларгссар ччиссаксса,
Так цаманай аьтIимари
Дуаьлувух ишайсса.
Муна-мукун, Лакрал улча
Байбишайссар ххяллая,
Агьлу тIурча, хиял тIурча –
Гьаруннул хияллая.
1991ш.

Ссугъури Увайсов

Гьаруннул гьайкалланучIа

На авцIун ура вил гьайкалланучIа
Оьрмулул ца ттула арсуксса вичIа,
БакIрайсса кьяпагу канил бувгьуну,
КIяла хьусса бакIгу хьхьичIун дуртуну.

МахIатталшиврул дур ва ттул дакI дуцIлай,
Вил чувшиврул гьайват
ттула хьхьичI дацIлай,
Вил ччаннацI кьюлтIну бур
чIумул тарихгу,
Тарихравун лавг вил чувшиврул ирсгу.

Ттул хьхьичIух дур занай
ларг чIумул дарсру –
Инкьилабрал дирхьу хIусутсса дарсру,
Жагьилсса инагу ура хьхьичI ацIлай,
КIирисса къюкIлива
цIарал махъ хьхьицIлай.

ЧIюхлай бур уттигу та чIумул чIурду,
ЧIалай дур халкьуннал дакIнил къювурду…
Гай къювурдал рирщу ярг цIупар кунна,
Парх куну лавгунна, камета куна.

Вил яхI ва къирият дур ттигу сагъну,
Ялунсса никиран яргсса эбратну,
Ина инавагу жагьилшиврувух
Жух ура уруглай ларг шиннардивух.

Ина хIакьинугу уссара талай
Кьадарминнащал ва яхIбакъултращал,
Ина хIакьинугу уссара занай
ТIайлашиврул цIаний наниминнащал.

Чан бакъассар ттигу вил кьюкьлувуми –
ТIайлашиврул цIаний талан хIадурми,
Ина хIакьинугу жущал уссара –
Чувшиву сагъссаксса, ина сагъссара!

На авцIун ура вил гьайкалланучIа –
Оьрмулул ца ттула арсуксса вичIа,
БакIрайсса кьяпагу канил бувгьуну,
КIяла хьусса бакIгу хьхьичIун дуртуну.

Мирза Давыдов

Лакрал аьрщарал дазуй

ЦIахъардал къуманиву,
Лакрал аьрщарал дазуй,
Ина ура авцIуну
Лакку чарийнгу увккун.
ЧIарах экьи нанисса
Хъуннеххал ххурххулува
Баллайнма бур вийн бивтсса
ЧIутIул ккуллалул чIукIа.

Дарардавух, зунттавух
Лехлайнма бур та ххурхху,
Духьунссар вил леххаву
Чявхълул ттуруллал гургу.
Лакрал зунттуя дурцсса
Ххяллул лахIуни куна,
Ина щяв левкьсса чIумал,
Агьи увкуна лухччал.

Гъумучири душничIан –
Вин буцай душ АьччичIан,
Га угьлил чIу леххайхту,
Бивттуна хъапул хIаллу.
БивкIулул сакаратрал
КIири пицI бивчу чIумал,
Зумув щинал кIунтI бутан
ЧIарав хьурдай къаучав?

Щархъая щархъайн – угьру,
Щархъал бакIрах – мяурду,
Цими зунттал щаращи
Кьавкьунавав га хьхьуну?
ЧIутIул ккулла вийн бивтсса
Цала дакIницIун щуну,
Цими ниттил дакIницIа
Багьунававли парча?
Уттигу жагьилнува
КIа Лакрал къапулучIа
Ина авцIуну ура,
Миллатрал яхI буручлай.
Цукссава анаварсса
Аьрххилийн най унугу,
Лаккучу чIарах къагьай,
ВичIа аглан къавхьуну.

Къурагьсса гъинттулгума
Чарийн увксса вил лагма,
Вил дакIнил хиял кунма,
Кавс уртту-тIутIан бакьай.
Вил оьттул кIунтIаяту
Хьунававли гай тIутIив,
Лаккуй инт хъя учайхту,
Хъя учайхха ятIулну.