ИчIаллин бучIи лякъинсса маслихIатру

КIинттулнийсса луртан

Инжирданул мураппа

1 кг.инжирданул
1 кг. хIуву качарданул
150 мл. щинал
3 хъунна къуса лимондалул сокрал.

Инжир шюршуну, щин лицIан дитан.

Щинавун качар бивчуну, лагьсса цIарай бивхьуну, щараннин хIала ду­л­лан аьркинссар,

щаран диркIун махъ дитира лагьсса цIарай 5 минутIрайсса щарай. Инжир, шанна кIанайн гьиссилу щилай, ккутIру дурну, щаращисса щинавун, ца-ца, кIи-кIира тIий, дичин аьркинссар. Мураппалул лувсса цIу му ппурттуву лахъ дуван аьркинссар, амма ялтту къалагансса куццуй. Ккуччу къахьунну, ялун кьюч бивгьуну, инжир щаллуну сироправун дахьлаган дан аьркинссар. ЦIу цахъи лагь дурну, чIун-чIумуй буруглай, дянивну ца ссятрайсса шахьлай дитира. Сиропрал кIунтIру бушкъаправун бувтIуну, бявкъуну махъ ми букьва хъанай бурив ххал бувну, мураппа шархьун щаллу хьун 5 минутIрал хьхьичI мивун дутIияра лимондалул сок. ХьхьичIва шювшуну, стерилданул хьун бувсса банкардавун дуртIуну, ларкьуну муххал кьалакьив, хьхьу-кьинисса кIучI бувара банкарду.

Къалпузрал мураппа

1 кг. къалпузул ккирттал
1 кг. хIуву качарданул

Къалпузул щинтамур, кIукI­­­лумур бутIа бувкуну лирчI­сса кьянкьасса лиссурдая (бучIиссар цахъис кIукIлумур кIанттуягу битан) ккири лив­ххун, мукьмурцIусса хъиннува мюрш бакъасса касакру бувну, ялун качар зурзу бувну, сок дукканнин кьабитан (бучIиссар хьхьувайния кIюрххилнин). Яла, лагьсса цIарай бивхьуну, му­гъаятну хIалагу буллай, шахьлан. Гьарца кIаная цара-цану щаран диркIун махъ лагьсса цIарай 15 минутIрай дитан аьркинссар. Яла, дуркьун цIарая, хъиривмур кьинигу, ччукъа­ччин ялув бавцIуну, мура ку­ццуй шахьлайгу диртун, дукьира. Шамилчинмур кьинигу мукунна 15 минутIрай шахьлахьи дурсса мураппа дикIан аьркинссар ххаллу дизлазисса, дукьрасса. Мукун дакъахьурча, цахъи хIаллай ялагу шахьлахьи дурну, муниннин хIадур бувсса банкардавун лакьияра.

Пасттандалул мураппа

700 грамм пасттандалул (дыня)
600 грамм хIувусса качарданул
100 мл. щинал
ДачIи лимон.

Мураппа дуван язи бугьан аьркинссар кьянкьа­сса, щаллуну къабивсса ва мунищала архIал щинал бувччу­сса ва кьанкь нахIусса пасттан. КIункIурдувун качар бивчуну, ялун щингу дуртIуну, миннувун лимондалул сокгу дуртIуну (лимон дакъахьурча, лимондалул кислотIалул къеп), хIалагу дуллай, щаран диркIун махъ лагьсса цIарай 4-7 минутIрайсса дитан аьркинссар. Муниннин пас­ттан хIадур буван аьркинссар: ккирттарацIа ва хъувардацIа марцI бувсса пасттан хъунину мюрш бувну, ми щаращи­сса сироправун бичин аьркин­ссар, пасттандалул касакру щаллуну щинавун бахьлагансса ку­ццуй. Хъиннура лагь дакъасса цIарай, пасттандалул касакир­ттал диц-куц зия къахьунсса ку­ццуй, мугъаятну хIала буллай, 50-60 минутIрайсса шахьлахьи бувну, хIадур хьушиврий дакI дарцIусса чIумал лакьин аьркинссар.

Хъюртул мураппа – паччахIнал мураппа

Хъюртул мураппалийн ялагу паччахIнал мураппа тIий бур. Микку махIатталсса цичIавгу бакъар, цанчирча хъюртуя дакIнийхтуну ва тIайлану дурсса мураппа шай я бацIансса, урувгманан тамахI багьансса. Кьянкьасса хъюртру шюршуну, ялттусса ккиригу ливккун, духъияра ягу мукьмурцIуну, ягу лиссурдай. Хъюртул ца ккилорайн ца ккило хIуву качарданул бивчуну, дитияра ссятирдай щин дукканнин. Цаппаралийла лагьсса цIарай дишавай, мугъаятну хIалагу дурну, шахьлай 10-15 минутIрай диртун, дукьавай, дяркъуну махъ ялагу дишавай, шахьан дувара. Шахьан хьхьичI лимондалул кислотIалул 3 грамм дичияра ягу лимондалул сокрал цаппарава кIунтIру бутIияра.

Хъюртул мураппа цахъи цамур куццуй дувангу бучIиссар

1 кг. хъюртул
1 кг. хIуву качарданул
1 лимон
200 мл. щинал.

Хъюрт марцI дурну ккир­ттарацIагу, хъувар­дацIагу, хъунисса лиссурдайну духъан. Лимон, шюршуну, хъувардацIагу марцI дурну, ккурккину дурхъун, миннул ялун щаращисса щинал 200 мл. руртIуну, 3 минутIрайсса щарай дитан. Ми щин лицIан дурну, мивунма качаргу бивчуну, цаппарасса хIаллай ми сироп щарай диртун, дутIияра дурхъун хIадур дурсса хъюртул ва лимондалул ялун. Ца ссятрайссагу диртун, лагьсса цIарай дирхьуну, 50-60 минутIрайсса шахьлахьи дувара, хъюртул лиссурду, чани итабакьлакьисса кунна, чанна хьуннин.

Пуртихалданущалсса ва кIяла-жавжращалсса гьивчул джем

1 кг. гьивчул
700 грамм хIуву качарданул
1 ягу кIира пуртихал (апельсин)
3 см. дусса кIяла-жавж (имбирь)
Жува муданма аьдатсса гьивчул повидлалул тIин баххана буван бучIиссар мивун пуртихал ва жавжлил мархха бутан. Гьивч шювшуну, кIибувхъун (ккири къалиххангу бучIиссар), ссуссулийх буккан, ялун качаргу бивчуну, сок дукканнин битан ца ссятрайсса. Пуртихалдания ккири ливккун, чIуен дурну, щин дуккан дурну, ккири цуппамур мюрш буван аьркинссар, КIяла-жавжлил мархха мюршну ссуссулийх бувккун, муния ца накьлил къуса хьюмусса жавжлил хьун аьркинссар. Гьивчул ялун пуртихалданул ккири, сок ва ссуссулийх бувксса кIяла-жавжлил мархха бивчуну, лагьсса цIарай бивхьуну миннущалсса тIявс ягу кIункIур, щаран диркIния махъ дитияра ца ссятрайсса, ссят ва дачIиннуйсса, ми дукьра хьуннинцIакул, ччукъаччиншиврул ялувгу бавцIуну. КIункIур цIарая ливккун, кIирину дунура мугъаятну ягу цахъи дякъин диртун, блендердануву ккуччу дуван аьркинссар. Махъуннай цIарай дирхьуну, чIан къалачIунну щаращи дурну, лакьин аьркинссар. Укунсса джем, чяйлухун дукан дакъассагу, кIинттул булкарду, печения, торт ягу цамур ци-бунугу нацIу ччатI бувангу дучIину лякъинтIиссар.

Лимондалул мураппа

1 кг. лимондалул
1 кг. хIуву качарданул
200 мл. щинал (лимондалул 1 ккилорайн).
Шюршуну, марцI дувара лимон ккирттарацIа ва кIяласса къатлицIа. КIира лимондалул ккири лиссурдай бухъияра, цирда лимонну тIурча, кIюлану ккурккину духъияра, хъувардугу бувкьун. ЧIивисса кIункIурдуву щин щаращи дурну, мивун бивчуну лимондалул ккиртту, 10 минутIрайсса щарай битияра, оьлушиву дуккан. Щин экьидуртIуну, цIунилгу щин дуртIуну, мукунма щаращи бувара лимондалул ккири. ЩинацIа лицIан бувну ми ккиртту, качаргу, дурхъсса лимон ва щинал 200 мл. дуртIуну кIункIурдувун, лагьсса цIарай дачIи ссятрай шахьлай дитияра. Дяркъукун, кьянкьа хьун аьркинссар хIадурсса мураппа.

ХIадур бувссар Бадрижамал Аьлиевал