Ахъувусса яла
ххаллилмур уртту – мечI
Цийнура цирда ххяххайсса урттуву яла мюнпат хъунмур урттуран ккалли дуван бучIир мечI. Цалчин – му хъанахъиссар ахъувусса аьрщи ххуйшиврул индикаторну. КIилчин – муния дуванмур чIярур, бурки-ххунчIая тIайла хьуну, мечIал накьлийн бияннин.
Оьргъашиву хIисаврайгу мечIаясса хайр хъинну хъунмассар, хаснура фитофторалул дугьайсса ххяххиярттан, масалдаран, помидор ххяххан дуллалисса чIумал. Помидорданул рассада дугьлагьисса чIумал, рассадалул мархрайн къащунсса куццуй, бичияра мечI, ялунгу – аьрщи. Рассада ххяхлай, мечIачIан мунил мархри бияннин, мечI аьвну, миннуя ххаллилсса оьргъашиву хьунтIиссар. МечIал оьргъашиврул ххяххиярттал иммунитет хъинну гьаз дувайссар, мечI – му азотрал, муххал, хъинну чIярусса микроэлементирттал ва хайр бусса чIярусса цаймигу затирттал мяъданни. ЦIана дур помидорду дургьусса чIун. Дунугу, цIанагу хъунма ва хъунмав хьусса мечI марсрал ялтту бичияра, миннул, оьргъашиву хIисавраймур мюнпат къахIисавну, аьрщаравусса хъатру дуруччинтIиссар, гъинттул чIумал ахъ бувцIуну бикIайсса бажанаттукригу (улиткартту, слизни) бакъа хьунтIиссар.
Лугу ккалай,
мурхьирал лув щябикIан ччарча
Гъинттул чIумал ахъуву дургьумунийн щин дутIлан хъирив лаллан къабикIай дачниктал. Агар, каруннища ххюттугу (шланггу) дуркьун, мурхьирал ххютулу бигьалаглай, лугу ккалай щябикIансса чанссарагу чIун ччай духьурча, дургьумунил ялтту, аьрщаравусса хъатру дуруччиншиврул, ссал-дунугу къат дувара, мунийн оьрусрай «мульчирование» тIий бур. ТIабиаьтран циннара къаххирар кIачIасса аьрщи: хIисав ласияра, мунил ялтту тIабиаьтрал я урттурал, я къатIрал – ссал-дунугу къат лаххай. Ахъувусса аьрщарал ялтту цавайннал шифер, гайминнал рубероид, тахтарду дихьлан бикIай. Гьава башлашисса миннуяргу яла хъинмур къат – аьрну лагайсса, оьргъашивунугу дацIайсса затирттая дурмурди. Масалдаран, ахъува дурцусса урттурал ягу нухьхьал (солома) къат. Ягу кIава лавайгу кIицI лавгсса мечIал къат.
НакI ва щин
Ххяххиярттайн дагьайсса азарду чан дакъар, миннувасса ца – «мучнистая роса». КъакIулли ванийн лакку мазрай ци цIа дуссарив. НакIлил ва щинал цава-цасса бутIри лавсун, пурх учайсса шушлувун дуртIуну, пурх учияра «мучнистая роса» дусса кIанттурдайн. Ва даву нюжмардий цал дуллан аьркинссар, му азар дакъа хьусса зунна хIисав хьуннин.
Ахънилсса
ягу ккунукру
шавхьсса щингу хъинсса оьргъашивур
Ахънилсса ягу ккунукру шавхьсса щин экьимарутIаванну, дякъингу диртун, дутIияра мурхьирдайн ягу ахъуву марсрай ххяхлахимунийн. Мукунсса щин тIутIангу хъинну хъинссар.
НахIусса помидорду ххяххан дуван кумаг бувантIиссар содалул
НацIусса, нахIусса помидорду ччарув? Помидордал къатIрал лагмасса аьрщарайн, цийнма ххяххиялийн къабагьанну, чан-чанну бичияра дукралул сода. Миннул яларай дагьан дувантIиссар аьрщаравусса кислатIа (кислотность), помидордугу нахIусса, нацIу тIинсса хьунтIиссар.
Качар ва сода – битIикьукьултрал душмантал
Ахъувун ягу къатлувун битIикьукьулт ила хьуну бухьурча, лавсун чансса качарданул пудра, хIала бувара микссава содалувух ва бичияра битIикьукьулт батIайсса кIанайн. НацIушиврул ми ущу-щулгъи ца кIанайн кIункIу бувантIиссар, содалул тIурча, ми бат бувантIиссар.
Ккунукрал ккири –
бажанаттукрал
душман
Хъунину мюрш бувну, ххяххиярттал лагма зурзу бувсса ккунукрал ккирттал арх бувантIиссар ххяххиярттал къатIралун батIайсса бажанаттукри (улиткартту ва слизни).
ХIадур бувссар
Бадрижамал Аьлиевал