Ппугу, учительгу

ЦIупарданул чанна лахъан дурсса Оьллааргу, арив авцIусса ттул буттал чIалачIингу

Не надо бояться густого тумана,
Не надо бояться пустого кармана,
Не надо бояться
ни горных потоков,
Ни топей болотных,
ни грязных подонков.
Умейте всем страхам
в лицо рассмеяться –
Лишь собственной трусости
надо бояться…
Е. Евтушенко

[dropcap]Т[/dropcap]тула ппу итталу ацIайхту, ттун чIявуну дакIнийн багьай оьрус­нал ххаллилсса шаэрнал чивчусса кIай ххару.
Ца ххуллух, — му чIумал на институтраву дуклакисса душ бура, — буттащал ва ттула хъунмур ссищал архIал лавгссияв буттал шяравун Читтурув, гъан-маччаначIан биян. Махъунмай нани ххуллий, — му дия цIан лакьлай дайдирхьусса чIун, — оьккину къув-аьсгу тIий, ларчIуна чявхъа гъарал. Гъаралуннил зия бувсса ххуллия ччех бивкIун, машиналул ца чулухсса нигьру дагьуна ххуллул чулухсса кьакьалувун. Жу циняв бувкру машиналувату, гацIана чятгу хьуру буний. На ццаххандарал бувгьунав. Къув-аьсгу тIий, ришлай дия цакуццуй цIупар, сайки кIа щалла Оьллаар чанна лахъан дуллай. Буттан хIисав хьуна на хъинну нигьабувсун бушиву. Уттигъанну чIиникI бивщусса оьнтIуллул дянивгу авцIуну, бакI гьаз дурну, ссавнийнгу урувгун, буттал лахъну увкуна:
— Бургу, Шамсият, кIа ссавгу, ва лухччигу – вана вари цила хIакьсса оьрму!
Та сурат хIакьинусса кьинигу дарцIунна дур ттул итталу: цIупарданул щала чанна лахъангу увну, ссавнийнгу ялугьлай, ццах бакъа, авцIусса бюхттулсса ттула ппу. Та дия къув-аьс тIисса ссавнил ва ттул буттал гьалаксса дакIнил дянив хIасул хьусса хIакьсса дусшиву. Ттуватугу муссят бувккун лавгуна ццах. Нагу яла буттащал архIал, ваца тамашалий кунма, буруглан бивкIра лагмава. Тания махъ ттун тачIав къаккавкссар та гъинтнил хьхьуну кунмасса, яргсса, хIайрансса чявхъа.
[dropcap]Н[/dropcap]а, Читтурдал шяраватусса Нураттин Маммаевлул душ Нажму­ттинова Шамсиятлул, къуртал був­ссар Гъумучиял дянивмур даражалул школа 1977-кусса шинал. Къурталгу бувссия мусил медальгу хъиривну. Ттул учительталну буссия цалла даврил ххаллилсса специалистътал: Кканккаева Шамай Абаевна ­(оьрус маз ва литература); Ккан­ккаев Жаппар ХIажибуттаевич (физика); Аьйшат Аьлиевна (химия); Къюннуева Зоя АьбдурахIимовна (ингилис маз); ЧIутIуев АхIмад (история). Геометрия ттухь дишайссия ттула буттал Маммаев Нураттин МахIаммадовичлул. Му уссия на бусса классрал каялувчинугу.
[dropcap]Т[/dropcap]тула циняв уссурваврал ва ссурваврал дянив так ца ттун бакъа хьуну бакъая тIайлабацIу – буттал дарс дишинсса, ппушиву дакъа­ссагу, учительшивугу дурсса. Мунал дишайсса дарсру, ваца ссихIир бувну, оьрчIру цахра вичIи дишин був­сса куннасса дикIайва, бизаршиврул бутIа бувагу бакъасса. Классравусса 35-гу ученик мунал ихтилатрал ва къуццулул цайва бияла бакъа ясир бувну бикIайва. ЛичIину ххирану къадикIайсса кунна чIалачIисса математикалул дарсру лях ита­къадакьайва щилчIав – отличниктуралгу, къаотличниктуралгу. Тарихраву хъинну чансса бакъа къаля­къинссар тIий бура мукунсса гъирарай учениктал занай бивкIсса школалул дарсру.
Жул 10 «б» класс бикIайссия 1-мур зивулий, классрал чIава­хьулттугу бивхьуну бикIайва базаллул чулийнмай. Кув чIумал, чIавахьулттийхгу бувккун, жул щалва класс лихъайссия цания ца «хIурасса» дарсираяту. Цинявннащал архIал, лихъайссияв, туну, нагу. Амма, мукунсса иш хьусса чIумал, буттал ттухун дяъви къабайва, цанбакъарча ттуща цинявнная батIул хьун къахъанай бивкIун тIий.
[dropcap]Ш[/dropcap]кола къуртал бувкун, ттун ччан бивкIуна строительнал пиша язи бугьан, кьаст лархIуссия буххан Дагъусттаннал политех институтрал строительни факультетрайн.
Циняв бия махIаттал хьуну – ссан аьркинссар душнин строительнал касму, ссахар му зунтIисса? Ппу ттул чулий авцIуна. Луттирду баххай ттучандалия Байкал-Амурданул магистральдания чивчусса лугу машан лавсун, тIайлабацIу чIа тIисса махъругу чивчуну, пишкаш бувна ттун.
Институтравун буххайни, ттун дулун багьлай бия дурагу ца экзамен, мугу – математикалул. Ласунгу багьлай бия чара бакъа «ххюва», школа мусил медальданий къуртал бувну буну тIий. Экзамен дуллалисса кьини ттущал институт­рал хIаятравун бияннин бувкIуна ппу, амудада, буттауссу. Цивппагу щябивкIуна скамейкалий, на экзамен дуллуну букканнин ялугьлай. Ттул мадарасса хIал хьуна ца бигьасса задача бувну чулийн бу­ккан бан къахъанай. Ттул дакI гьалакгума хъанан диркIуна: агарда математика «ххюннин» къадулун хьурча, буттал иттав нава цукунна буругантIисса тIий, га гих ялугьлай уссархха! Ахиргу гьарзад щаллу хьуна аьркинсса куццуй. Ппу ххарил увцIуну ия.
Буттал рязишин дуллуну, нава язи бувгьусса пишалул ххуллугу на хIисав бара ттула оьрмулуву тIайлабацIусса хьушиврун. Кьадарданул на бувцунав Ставрополлал крайрайсса Новопавловск шагьрулийн. Тикку на махъсса ацIра шинал мутталий зий буссияв шагьрулул хъунмур архитекторну. Дуллали­сса давугу на бартдигьлай бивкIра, буттал лахьхьин бувсса куццуй, марцIну, дакI тIайлану.
Ттун мудангу ххан бикIай гьарца нара дуллалимуних ппу ча-унугу ялугьлай усса кунма, нава мунал буручлай бусса кунма. ДакIниву пахру хIаласса асаргу чан къашай, ттула ппу начливун утан куннасса къел нара оьрмулуву царагу къадурну тIий.
ЧIумул гьарзат хъин дайссар учай. Юх, къахъин дувай чIумул вина хъинну ххирасса инсаннацIа хьусса чIумал шайсса щаву, мунил асар личIай оьрмулухун.
[dropcap]Т[/dropcap]тул буттал гьав дуссар Гъумук. Жу, оьрчIру, чIявуну жухьва жува цIухлан бикIайссияв, циванни жул ниттин, цала ппухълугу бусса бу­ттал шяраву Читтурув къаувччунува, ппу Гъумук уччин ччан бивкIсса тIий. Яла ттун бувчIуна: ппу ув­ччусса кIанттаяту чIалай бур бу­ттан цанма ххирасса школа, баллай бур оьрчIайн дарсирайн оьвтIисса гюнгутIул чIурду.
Ца-кIира шинал хьхьичI, Гъумукун бувкIун бунува, на лавгссияв биян буттал гьаттайн. ГьаттачIан биявайсса кIанттай хьхьичI най ия чIарах чIавасса душгу бусса ца адамина. Ттул буттал гьаттал чIарах нанисса чIумал, душгу аглан бувну, га адаминал куна: «Та ттул учителли. БацIу, алхIам буккиннуча», — куну.
Ттун бувчIуна ттула буттал аьпа дунияллий ттигу хъинну хъунмасса хIаллай личIантIишиву.

Шамсият Нажмуттинова