«На илтIа хьунна 14 килорал»

— Селим, буси вила оьрмулия, оьрчIнийсса шинная.

Селим Алахяров:
— На увну ура 1987 шинал декабрьданул 23-нний Чачаннал республикалий, Грозный шагьрулий, хирург Аьбдулаьзиз Селимовичлул ва вокалданул педагог,хоровик-дирижер Майя Асимовнал кулпатраву.

[dropcap]Б[/dropcap]уттал ва ниттил мархри бур Ахттиял райондалиясса, буттал – Ккакка тIисса шярава, ниттил – Ахттату. Нину-ппу шяраву оьрму бувтсса инсантал бакъар, анжагъ бутта оьрчIнийсса чIумал чан-кьансса хIаллай ивкIун ур шяраву. Ттул бур ттуярва 3 шинал хъунмасса ссу Диана. Диана бувссар Польшанаву, му чIумал нину-ппу тикку ялапар хъанай бивкIссар, ппу контрактрай тIайла увккун, зий ивкIссар Аьралуннал госпитальданий хирургну. Контракт­рал чIун къуртал хьуну махъ ми тIайла бувккун бур Чачаннавун. Ттун 4 шин диркIссар, Чачаннаву дяъви байбивхьуну, жул кулпатран, цимурцагу кьадиртун, ца жува щябивкIсса машина личIаннин, лихъан багьсса чIумал. БувкIссару Да­гъусттаннайн, хьхьичI ппур­ттуву – Дарбантлив, махъ бивз­ссару МахIачкъалалив. Дахьва бувкIсса чIумал, хъинну лащинсса тагьарданий буссияв, гаражраву ялапар хъанай, щяв шанурду бивчуну шанай. Муниннин ляркъумуницIа, цачIун дирхьумуницIагу хьуну, Да­гъусттаннай нитти-буттан багьссар цIуницIа оьрму байбишин.

Диана ШихмахIаммадова:
— Селим Дарбант шагьрулий лавгссар садикрайн. ХIакьину кунма, дакIний бур, утренник­рай мунал балай тIийни, ни­ттин хIисав хьуна мунал марцIсса интонация, такьва. Мичча, оьр­мулул 4-5 шинаву, байбивхьу­ссар учин бучIир Селимлул музыкалухун агьаву. Селимлул хьхьичIва-хьхьичIсса педагогнугу хьуссар нину.

[dropcap]С[/dropcap]елим 8-мур классравун ияннин дуклай ивкIссар Дарбантлив. Яла жул кулпат бивзссар МахIачкъалалив. Жу, аьраличунал кулпат кунма, ппу даврия тIайла увкнийн, шичча ти­ккун, тичча кIиккун, ца шагьрулия, цамунийн бачайссияв. Селим ур дакI хъинсса, цайминнан кумаг буллан ччисса оьрчI, тIайламур ххирасса, дусшиву дуван кIулсса, чIявусса дустал бусса. Экрандалий цукун­сса урив, мукунссава оьрмулувугу уссар, хъис личIишиву дакъа. ОьрчIний, чIявуми оьрчIру куна, Селим футболданухунгу агьну икIайва. Хияллай икIайва ласапIитIрая, буттал му цанна ласуннин ялугьлай, къаларсна ларгссар оьрчIшивугу, ппу нигьауслай Селим машиналул ххуллийн къауккан, акъагьан.
МахIачкъалалив бивзун махъ Селим дуклай икIайссия 37-мур ва 52-мур школарттай. Школагу ххуйсса кьиматир­ттай къуртал бувну, увхссар Г. ХIасановлул цIанийсса Музыкалул училищалийн. Мудангу шагьрулул ва республикалул даражалий дуллалисса сайки циняв конкурсирттавух, фестиваллавух гьуртту шайссия. Чув гьуртту хьурчагу, мудан цалчин­сса кIанттурду бугьайва. Мунал бикIайва чIивисса оьрчIаха къалавхьхьусса ляличIисса чIу. Училищалуву дуклай шин ва дачIигу дурну, Селим лавгссар Москавлив сийлийсса оьрчIансса А. Свешниковлул цIанийсса Хорданул академиялувун уххан, мунал чIу бавсса ца профессорнал насихIатрайн бувну. Амма щаллусса 5 шинал чIал хьуну лявкъуссар. Миккугу кьамул бай комиссиялул, Селимлул чIу баяйхту, «исключение хIисаврай», кьамул увну ия. Ца шинал дянив Селимлун багьлай бивкIссар 5 шинал дянив лахьхьаймур ла­хьхьин. Ниттин цилла давугу кьадитан багьуна, Москавлив Селимлул чIарав бикIаншиврул.. Ца-кIира шинавун дайдирхьуна багьу-бизулуцIун дархIусса захIматшивуртту. Нитти-буттан хъинну къабигьану бия Селимлул Москавливсса дуккаврин­сса, ялапаршиндарансса харж-хуржлилсса буллан. Академиягу къуртал къабувна, махъунмай зана хьун багьссар. Ялагу, цаппарасса хIал лавгун, Селим, хъинну хъуннасса конкурсгу дурхIуну, увхссар Гнесиннул цIанийсса училищалийн ва му хъинну ххуйну къурталгу був­ссар. Селимлул лавсъсса дип­ломру ялагу чIявуссар.

— Селим, вила оьрчIнийсса асардава яла дакIний ливчIсса цуми бур?
— Яла яргми асардавух на хIисав бара нава «Соловушка» цIанилусса шагьрулул конкурсравух гьуртту шаву, цалчин хъунмасса сахIналийн уккаву, 1-сса кIану бугьаву. Мукунма оьрмулуву цалчинсса «шанма» ласаву. Му дунуккива на 2-мур классраву дуклакисса чIун. Отличникнан ккаллисса на къакIула цукун лавсъссияв му кьимат. ДакIнийри, буттачIан запискагу чирчуну, шавату увккун лавгун, яла шаппами щалла жулла хIаятравух ттухва луглай, хъунмасса хIал хьуну бивкIсса.
— «Голос» проектрай яла бигьамур ва яла захIматмур зат ци бия?
— Цурда проект хъинну захIматсса дия. Ялун буруган, гьай-гьай, цимурца ябацIансса, яргсса, тIааьнсса, вив, тIурча, лап цамур куццуйсса сурат, лап захIматсса. Хъинну ухлай ияв, рахIатну ссихI бюкьансса мутта бакъая. Микку уссаксса на илтIа хьунав 14 килорал. Ва журалул проектирттавух гьуртту хъанан дакIнийсса оьрчIру, ттуршва процентраявагу къатIий, азарвагу процентрал хIадурну бикIан аьркинссар гьарцагу чулуха, дакIнилгу, чурххалгу кьянкьа-кьурчIишиврулгу. ЧIу – муния гъалгъа тIийвагу акъара. Финалданийгума, кIюрххил ссят 8-нний бувкIун, репетицияртту тIий, прогонну тIий, щаллусса кьини студиялий гьангу дурну, ссят хьхьунил 10 хьуну, увккун сахIналийн, тIайланнасса эфирданий мукьва-мукьва балай багьайсса куццуй щаллу буван багьлай бия.
Бигьамуния тIурча – ва проектрай бигьасса цичIар дакъа­ссар. Ва проект хъанахъиссар инсаннал щалларагу организмалул дуллалисса экзаменну, испытанияну, чурххал ва дакIнил гужру ххал буллалисса. Цинявннаща къашайва му экзамен духIангу, цавайннаща къашайва цалва бюхъулул 30 процентвагу кка­ккан буван.

— Дианай, зу цукун ялапар хъанай буссияв Селим проектрай уссаксса хIаллай, ци асардащал кьамул буварду му ххув хьусса хавар?
— Ттун кIулссаксса, дукIувагу Селим гьуртту хьун ччай уссия му проектравух. Амма къаагьуна му миккун, мунал анкета ххал дигьин хъирив къалавну, гьур­ттучитурал чIявушиврул. Гьашину тIурча, жун кIулнувагу ба­къассия Селим микку гьуртту хъанахъишиву. Мунал жун хъуннасса бахшиш дунни. ДакIний бур, жучIан увкIсса чIумал, увкуна: «Ва нюжмаркьини буругияра «Голос» проектрах», — куну. Проектрай цанма цуксса захIматну бунугу, цуксса аварану унугу, жун ккаккан къабувайва. Гихуннай жу гьарцагу этап хъинну аварану, захIматну духIайссия. Ттунма къакIулну, «слепые прослушивания», яни Градский Селимлул чIунийн кIура авмур эфир лях гьарчагу, яла­сса гьарцагу эфирданийн, махъсса жула «селимовцинащал», занай бивкIра. Гьарца эфирданул хъиривсса кьини ттул щалвавагу чурх цIий бикIайва, ттуйнма нава къабучIавай.
Селимлул куннасса чIарав бацIаву дакъахьунссия щилчIав: цинявппагу цачIун хьуну, гъанминнал, дустурал, кIулминнал дакъассагу, щалавагу Дагъус­ттаннал, Ккавкказнал инсантурал чулухасса. «Голос» проектрал уттининсса царагу сезондалий цаягу гьурттучинахлу вайксса чIурду къабуллушиву, ваксса чIарав бацIаву къадиркIшиву кIицI лаглай ия отделданул редакторгу.
Селимлун ччай бакъая нину-ппу эфирданийн бувкIун, залдануву щябивкIсса минналмур вас-ццахгу, буруккингу, хаснува ниттилмур, цайнмагу асар хъанантIишиву кIулну. Цалла ххувшаврих ялугьлай щалвавагу Дагъусттан, Ккавкказ бушиву чIалай, Селимлул цаятурасса жаваблувшиву хъиннура хъунна хъанай дия. Селим ххув хьусса чIумалсса асардаярив бусанвагу къахьунссар. Вих хьун бюхълай бакъая Селимлул дурмунийн, «Билаятрал яла ххуймур чIу» тIисса титул мунан дулаврийн.

— Селим, ина инава цукун кьамул бував «Голос» проектрай инава ххув хьусса хавар, ци асарду бия та ппурттуву сахIналий авцIусса чIумал?
— ТIайламур бусан, му ппур­ттуву ттуй ххари хьунсса хIалвагу бакъая, уххаврил, ххишалдаран муниннин 3 гьанттая къашавай, температура лахълай. Щукру, антибиотикирттал кумаграйну, ччаннай ацIансса хIал чурххан биял хьусса. СахIналия увчIун махъсса яла хъунмур хиялгу бия уччиннин шану лахъансса. Амма му хиял ттигу, шилагу щаллу къавхьуссар…

— ДР-лул Культуралул министерствалущалсса цалчинсса хьунабакьаву та хьуссар?
— ЦIухлан бикIай, ссахлур вин «ДР-лул лайкь хьусса артист» тIисса цIа дуллусса тIий. Оьрмулул 15 шин хьуния махъ на уртакьшиврий зий ура Да­гъусттаннал Культуралул министерствалущал, 15 шинни ттул Москавлив ялапар хъанай, микссара – республикалий ва Москавлив хъанахъисса, Культуралул министерствалул дуллали­сса сайки гьарцагу шадлугъравух гьуртту хъанай, жулла культуралул ххуллий захIмат буллай. Ччя-ччяни учIара республикалийнгу, министерствалул ишир­ттавух гьуртту хьун. Зарема Ажуевнащал тIурча, кIул хьуссара ччянива, му телевидениялий зузисса чIумала.

— Гьарца Дагъусттаннайн увкIсса чIумал ва шиха нанийни ци асарду хIасул шай виву?
— Ттула нину-ппу бусса, миннал къатта бусса кIанайн нанийни яла тIааьнми, гъилими бакъа ци асарду бикIанссар. Мукуна бюхъайсса чIумал ияра Грознайлийнгу, тагур ттул ватан, нава увсса кIану, жува ялапар хъанай бивкIсса къатрал чIарах лагара, ми, цукуннугу, дяъвилул чIумал лекъавкьунува ливчIун бур. Москавлив нанийни бувчIлай бикIай нава хъамалу най ушиву, тийх 15 шин дарчагу, ттула шава куна къаикIара, ттул шардалу – му ттула нину-ппу бусса кIанур.
— Барчаллагь, Селим, уххав­рих, чIун дакъашиврух къаурувгун, ихтилат бувансса мутта лявкъусса.
— Винмагу барчаллагь. ДакIнихтунусса барчаллагь ттухлува чIурду буллусса, ттула буруккинттарай ивкIсса гьарцагу инсаннан. Ва жулла цинявнналагу аьмсса ххувшавур. Тамашачитал бакъа ва даву ттущаралу дуван къахьунтIиссия. ХIарачат буванна вания тихунмайгу ттулла творчество ххирами ххари буллан.

P.S. Ва макьала дукканнин, Селим увкIунни Дагъусттаннайн, ца-кIива гьантлийсса. Му аэропортрай хьунаавкьунни ДР-лул культуралул министр Зарема Буттаевал.
Хъиривмур кьини Селим Алахяров цачIава кьамул унни ДР-лул ХIукуматрал пред­седатель Аьбдуссамад ХIамидовлул. Культуралуву ва искусствалуву ккаккан дурсса хьхьичIуннайшивурттахлу дуллунни мунан Дагъусттаннал БакIчинал цIа кусса ссят.
Ихтилат бувссар

Бадрижамал Аьлиевал