Дагъусттаннал тарихрава

IХ-VII жула эра дайдишин хьхьичIсса аьсрурдай хIасул хьуссар Урарту тIисса паччахIлугъ. IХ аьс­рулий хIасул хьусса Урарту паччахIлугърал агьали миллатру хIисавну жура-журасса бивкIссар, хъунмур миллат бивкIссар урартътал, хурритътурал (ухссавнил ккавкказуллал агьалинан гъансса) тIайланмасса наслу.

IV жула эра дайдишин хьхьичIсса аьсру.
Ккавкказуллал Албания хIасул хьуссар. Машрикьуллал Ккавкказнаву паччахIлугъ хIасул шаврия бувсун бур ЧIиви Азиянаватусса аьвзал заманнул тарихчи ва географ Страбоннул.

88 шин. – Арманинал Арташес тIисса паччахIнал цачIун хьусса аланнащал­сса, зунттал агьулданущал­сса ва Муганнал агьлулущалсса дяъви байбивхьу­ссар. Арташот ягу Арташес ххув хьу­ссар му дяъвилий.

226 шин. – Сасанидтурал паччахIлугъ хIасул шаву. Сасанидтурал империялул кIунттихьхьун лавгссар щалвагу Закавказье.

IV ва V аьсрурду жула эра дайдишин хьхьичI. – Ух­ссавнил Ккавкказнавун бив­ссар чун ягу хун. Ми Ухссавнил Китайнаву ва Монголиянаву VII аь ж. э. д. хьхь. ца кIаная гамур кIанттайн ризкьилущал куч хъанахъисса агьлу бивкIссар. IV аь.ж.э.д.хьхь. аланнал аьрщивгу хъямала дурну, ми Ухссавнил Ккав­кказнавун бивссар.

395 ш. –Ххуллий бакIрайн дагьсса па­ччахIлугъругу ххит дуллай, хун Дагъусттаннайнгу бив­ссар. Избербашрая арх ба­къасса кIанттай, Варачап тIисса хъуншагьругу бу­сса, «Гуннал паччахIлугъ» хIасул дур­ссар. Дагъусттаннай тамансса цIарду дур ми агьулдануцIун дархIусса куннасса. Масалдаран, ца­ппара лингвистал бур Гъуниннал шяраваллил цIанивугу, Гъумуксса Гъуннал ал тIисса махIлалул цIанивугу «гъуннал агьалинал» маччашиву чIалай дур, мукъул мар­хха цакуццуйсса бухьувкун, тIий.

V-аь. – Албаннал алфавит хIасул баву. Арманинал алфавит сакин бувсса Маштоцлул хIасул бувссар мукунма гуржиял ва албаннал (агъваннал, алуаннал) алфавитругу.

ХIадур бувссар
П. Рамазановал