ЦIуцIаврил ахир къархьунни ттигу

Декабрьданул 1-нний дайссар Щаллагу дунияллий СПИД-ращал талатаврил кьини. Га кьини дунияллий миллионнай­сса инсантал лагма лагайссар, му эпидемиялийн къарши буккаврил ххуллий хьун дурсса хьхьичIуннайшивуртту кIицI дуван ва мунил ахир дишин хIадурну бушиву исват буван.

ХIасан Аьдилов
Баргълагавал Европанал ва Дянивмур Азиянал цаппара билаятирттащал архIал Аьрасатнавугу СПИД-рал къашавайми ялунгу гьарза хъанай бур. Аьрасатнаву ВИЧ-рал къашавайсса инсантурал аьдад 2016 шинал декабрьданий диркIссар 1,1 миллион инсантураяр ххишаласса. Миннавату ливтIусса хьуну бур 200 азарунния ливчусса, цIана диспансерданул сияхIрайн лавсун бур 870 азаруннаяр ххишаласса ВИЧ-рал къашавайсса.
Махъсса 5 шинал Аьрасатнаву гьар шинах ВИЧ-рал къашавай­сса гьарза хъанай бур дянивну лавсун 10 процентрал.
1989 шиная тIайла хьуну, цIанасса чIумалнин жулла респуб­ликалий ашкара увну ур 3003 ВИЧ-рал къашавайсса инсан, миннавату 15% къашавайминнал хIисавну бур ДР-лул ФСИН-далул учреждениярттавуми (Федеральная служба исполнения наказания). ВИЧ-рал къашавайсса сияхIрайн лавсун бур циняв шагьрурдай ва районнай, так ца Агъуллал район личIаннин. Республикалий ВИЧ-рал къашавайсса хIасул хьуния махъ ивкIуну ур 830 ВИЧ-рал къашайшала, миннавату 91 инсан – СПИД-рал къашавайсса.
ЧIявуми къашавай хьуну бур азар хъанния арантуннайн ягу арантурая хъаннийн лархъун – 1466 (48,8%), парентераль (оьттувух лахъайсса) журалий азар лархъун дур 1216 инсаннайн (42,0%), ниттия оьрчIайн – 48 (2%).
Гьашину жулла республикалий 9 зуруй ВИЧ-рал къашавай хьусса 185 инсаннавату тайпалия тайпалийн лархъун дур 127 инсаннайн (69,0%), парентераль журалий – 33 инсаннайн (18%), 17 инсаннайн цукун лархъссарив кIул къавхьуну бур. Ниттия оьрчIайн лархъсса 8 иш хьуну бур.
Республикалий ВИЧ-рал къашавай хьуминнавату чIявуми арантал бур (68,0%), амма гьар шинах ВИЧ-рал цалчин къашавай хьуминнавух хъамигу гьарза хъанай бур: 2017 шинал 9 зурул дянив мукунма ашкара бувну бур 37% (68 хъамитайпа). Республикалий цинявппа сияхIрайн лавсъсса хьуну бур 902 хъамитайпа (30,0%). Къашавай хьу­сса хъаннил бувну бур 284 къашавайсса оьрчI.
ЦIанасса ппурттуву 18 барз хьунцIа ялув бавцIуну буруглай бур ВИЧ-рал къашавай хьусса хъаннил бувсса 119 оьрчIах. Диспансерданул сияхIрайн лавсун бур цIанасса ппурттуву 1550 ВИЧ-рал къашавайсса инсантал, миннавату – 41 оьрчI.