[dropcap]Г[/dropcap]ьашину республикалий ххюйлчин­сса шинни Дагъусттаннал халкьуннал Цашиврул кьини кIицI лаглагисса байран дуллай. Агьалинан уттигу ва байран душиву ва му ци мяъна-мурадрай дуллалиссарив балжину кIулсса ххай бакъару.

[dropcap]Б[/dropcap]айрандалул гьануну лавсун бур, Дагъусттаннайн Ираннал хъунасса полководец Надир-шагь ххявххун, 1741 шинал хьусса ишру. Люфт-аьли-ханнал, ХIайдар-багнал, Фет-аьли-ханнал каялувшиндаралусса Надир-шагьнал аьрал най бивкIссар Дагъусттан канихьхьун ласунсса ххуллурду бувгьуну, цаннил хъирив ца ххувшавуртту ласлай, щархъаву шагь-къирманну дуллай. Биян бувссар цикссагу зараллу, ливтIуссар чIявусса агьали. Август зурул байбихьулий Надир-шагь цала аьралуннащал ивссар Гъази-Гъумукун.
Аьндалаллал дазуйн увксса чIумал, шагьнал цала аьрал бавчIуну бур ца­ппарасса кьюкьрайх. Яла цIакьми ва гуж ххишалами кьюкьри дацIан дурну дур ТтурчIидагъ зунттуй. Шагьнал аьралуннал лирчIми кьюкьри дацIан дурну дур ЧIухърал, Ссугъращиял, Бюхттиял, Щитуллал ва цаймигу шяраваллал лагма-ялтту.
1741 шинал сентябрь зурул 12-нний Ираннал аьралуннал кьюкьри дур­ххун дур Аьндархъав. Цала ялун нани­сса нигьачIаву чIалай, Дагъусттаннал агьали циняв цачIун хьуну, Аьндархъиял кьанийн бувккун, душманнайн данди бавцIуну бур. Шикку хьусса талатаврия бувсун буссар дагъусттаннал халкьуннал эпосравугу. Надир-шагьнал аьрал Аьндархъав ххявхсса чIумал, щала Дагъусттаннайн аваза багьссар, душманнайн данди буккан, цачIун хьияра тIий. Да­гъусттаннал циняв щархъава байбивхьу­ссар вирттаврал кьюкьри датIлай, унгу-унгусса хIадуршиннарду дуллай.
Ххювахъул гьантрай най диркIссар Аьндархъиял аралуву Надир-шагьнащалсса оьсса талатаву. Ахиргу махъунмай лихълахъи бувссар Ираннал шагьнал аьрал. Укун, Дагъусттаннал халкь цинявппа цачIун хьуну, Надир-шагьнащалсса талатавриву дуниял махIаттал дансса ххувшаву ларсъссар.
2010 шинал декабрь зуруй хьусса Дагъусттаннал халкьуннал III-мур съездрай кьамул був­ссар Дагъусттаннал халкьуннал Цашиврул байран кIицI лаглан­сса хIукму.
ХIакьинусса кьини жула тарихраву хъуннасса агьамшиву дусса иш хъанахъиссар сайки 300-хъул шиннардил хьхьичI Да­гъусттаннал агьали, кьини дурксса чIумал, цинявппа цачIун хьуну, кувннал кув бувгьуну, душманнайн данди бувккун, ядурсса, дурурччусса тархъаншиву.

И. Саидова