«БакIраву кIулшиву духьурча, ка нигьа къадусайссар»

ХIакиннал пиша бур ца яла бусравсса ва чара бакъа аьркинсса пиша. ХIакин-хирургналмур пиша тIурча – сайки ссихIирчинал пишалун ккаллисса. ЩинчIав къакIулссар кьадарданул цумур кьини цукунсса чирчуну дуссарив хирургнан.
Ка сававсса хирургшиврий дурккун дур Ккуллал райондалул хъунама хIакин Сулайман Сулаймановлул цIа. Лаваймур даражалул хирург. Цала агьаммур пишалуцIун лавайсса даражалий лав­хьхьуну бур 4 пиша цаймигу: эндоскопия, трансфузиология, травматология. Бур аьрали хIакиннал опытгу – 2002 шинал цаппарасса зурдардий зий ивкIун ур Чачаннаву. КIира шин дурну дур Лакрал райондалул азарханалул хъунама хIакинну зий.

— Сулайман, буси хасну хирургнал пиша инава циван язи бувгьуссарив.
— Хасну ва пиша язи бугьанна тIисса пикри бакъассия. Ординатура язи дугьлагьисса чIумал, чун-ухьурчагу гьанна хирургну зун тIий, чивчуссия. Ххюлчинмур курсирай дуклакисса чIумал госпитал терапия лахьлай буссияв МВД-лул санчастьрай. Багьлул ххирасса ремонтращалсса, халичарттал даркьусса, гьарца шартIирдалгу дузалсса эмаратсса къатри – цинявппа азарханарду гукунсса бикIайхьунссар тIисса пикри хIасул хьуна. Архангельскаллал областьрайсса азархана ккавккукуннив, дакI дурккуна, амма махъунай зана хьурча, ттуйва хъянссар тIисса пикрилул айгьунав. ТIайлабацIу хьуна хъунама хIакин ххаллил­сса инсангу, пишакаргу бакIрайн агьаву. Челябинскалия увкIсса Николай Колташев ттунсса эбратну хьуссар. «Вин вила даврин аьркинсса кIулшивуртту духьурча, на игьалаглантIиссара», — тIий, ганал на даврихух гьан увунав. Нава чIарав акъа операция бувну лякъирча, къаччангума бикIайва.[pullquote]ХIакьину Ккуллал райондалул азарханалий зий ур 206 зузала: 30 хIакин, 99 дянивсса медициналул зузала.
Азарханалул структуралувун бухлай бур: Ккулувсса участокрал азархана 10 тахлинсса, Вихьливсса амбулатория ва 11 ФАП. [/pullquote]
Криминал ппив хьусса, ли­тIавуртту гьарзасса кIану бия та. Яла зий айивхьуссияв 70 азара инсан ялапар хъанахъисса Пресельский райондалул азарханалий дежурный хирургну. ВацIри чIявусса, тIаннул производство зузисса кIану бия. Тиккува лахьлай айивхьуссияв хирургнал давриву хъинну аьркин дагьайсса ва агьамсса элму – топографиялул анатомия ва оператив хирургия. «Оператив хирургия» тIисса луттираясса сайки цинявппа операцияртту бувхьун­ссар на. Дуснакьрава лихъансса хIиллалий, муххал мярду бювкьун бикIайва чIявуссаннал, гай личIи-личIисса базурдавун був­ххун бикIайва. Криминал ишру сававну хьусса апатIру бакъа­сса, ххарачIанттул, станокирттал ка кьуркьусса ишругу ккал дан къахьунсса шайва. Ттул канилух къабувксса журалул операция къаливчIхьунссар, цикссагу бан багьссар нигьал ва хьуллил дянив­сса операциярттугу. Ттула ялув нава зун багьлай бия.
Элмулуха зунгу хьунссия. Тийх зий уссаксса ацIния шамийла лавгссара личIи-личIисса шагьрурдай пишакаршиву ларай дан, шамийла уссияв Москавуллал клиникарттай, Санкт-Петербурглив, Киеврай, Курскрай ва чIявусса цаймигу кIанттурдай. ХьхьичIунсса пишакартуращал хьунаавкьуссара.
— Цу ккалли увара ина вила насихIатчинан?
— Ттул цалчинсса учительталну хьуссар Сергей Ттупчиев ва Закир Рамазанов. Вайннал дишай­ссия аьмсса хирургия МахIачкъала шагьрулул кIилчинмур азарханалий. Факультет хирургия лархьхьу­ссар Аскерхановлул кафедралий, госпитал хирургия – Далгатлул кафедралий.
— ДакIний бурив цалчинсса операция?
— Станокрал ка кьуркьусса инсаннал хъуннасса ва захIматсса щаву дахIаву хьуна ттул цалчинсса операцияну. Гихунмай къюкIлий операциярттугума сивсуну байссия (кардиохирургиялулсса бакъача, травматологиялийн багьайсса). Циванъяв къакIула, операция баннияр, щаву дахIин захIмат шайва ттун.
— Операция бан аьркин­сса гьарца оборудование диялну дуссарив зучIа?
— Дуссар. Наркоз булайсса аппаратгу булун махъ буллунни цIуллу-сагъшиву дуруччаврил министрнал. Ларгсса шинал буллуссар цIусса журалул «Анаварсса кумаграл» машина, лавайсса даражалул оборудование циву дусса.
— Хьуссарив тачIав инава хирургнал пиша язи бугьаврий пашман хьу­сса иш?
— ТачIав къавхьуссар. Инсаннал оьрму ххассал бан бюхъаврияр хъунмасса талихI цамур ци буссар? Цуппа операция баннияргу, операция бувну махъ инсан ччаннай ацIан ан бюхъаву – мури яла жапамур масъала.
— Хирургнал пиша язи бугьан ччисса инсаннан ци маслихIат бантIиссия ина? Цумири хирург­нан хасъсса хасиятру?
— Кьянкьашиву, сисаву, дурусшиву. Му бакъасса, цила багьайкун кIулну дикIан аьркин­ссар анатомия ва топографиялул анатомия. Ми кIулну духьурча, дакI дарцIунугу икIантIиссар. Щак-щук тIисса иш цукунчIав бикIан къабучIиссар хирургнал давриву. БакIраву кIулшиву духьурча, ка нигьа къадусайссар. Оьрмулухун лахьлан аьркинссар. Му бакъассагу, ххуй­сса хIакиннан кIулну бикIан аьркинссар гьарца къашайшалал дакIничIан ххуллу ласун.
— «Хирургнал бикIан аьркинссар лачиндалул я, асландалул дакI ва кьянкьа­сса ка», — увкуну бур лавгзаманнул цIанихсса хIакин Ибн Синал. Ци оьрмулийн ияннин бучIиссар скальпель канил бугьан?
— ЖучIава 80 шин хьуннингу зий бур хирургталну. Магърибуллал билаятирттай 65 шин хьусса инсаннал скальпель канил бугьан бучIи буллай ба­къар. Ттухь цIуххирча, хирургнал канил зурзу чин къааьркинссар. Муна му чIумал щяв бишин аьркинссар ярагъ.
— Цу ккалли увара ина хирургиялул аралувусса вила кумирнан?
— Сергей Сергеевич Юдин. Совет заманнул хъунасса хирург ва аьлимчу, Н. В. Склифосовскийл цIанийсса НИИ-лул хъунама хирург, А. В. Вишневскийл цIанийсса хирургиялул НИИ-лул директорну зий ивкIсса. Ччяни дунияллия лавгун ия, хирургнал пиша язи бувгьуминнан хъунмасса ирс – караматсса луттирдугу кьабивтун. Ттуща мунал луттирду щяв бишин къашайва.
— НахIакь къаучайхьун­ссия танайн «Хирургиялул Моцарт» куну.
— Мяйжаннугу. Яла-яла танал хьхьичIуннай дурну дур цIумулул хирургия. Ттущала архIал зий бивкIминнава ттунсса эбратну хьуссар Колташев Николай Владимирович ва Филоненко Виктор Иванович.
— ОьрчIал чIявуну язи бугьай ниттил ягу бу­ттал пиша. Вилми оьрчIая увкрив цаягу вил ххуллийх гьансса?
— Арс, Волгоградуллал университетрал спортрал факультет къуртал бувну, зий ур спортсментал хIадур байсса инструкторну. Душнилгу къуртал був­ссар тава Волгоградрайсса экономикалул ва математикалул институт.
— Зурдардил хьхьичI ина кIицI лавгуна урчIа пишакар иял хъанай акъа­шиву зула азарханалий. УвкIрив миннава­сса цучIав?
— ЧIал къавхьуну учIан аьр­кинссар Ростоврай пишакаршиву лархьхьусса хирург-уролог. ХIакьину-гьунттий зий айишин аьркинссар оьрчIал ккарччал хIакин. Аьркинну ур анестезиолог-реаниматолог, жу му Гъумучату учIан айссар. Ца кьини, Шагьмандара Рамазановичгу ялавай лавгун уну, наркоз булунсса пишакар я ших, я Гъумук акъа, жун багьуна захIматсса къашайшала Лаващав увцуну гьан. Аьркинну ур ялагу психиатр, инфекционист, физиотерапевт, ца ттигу акушер-гинеколог, хирург. Пишакартал биял къа­хъанахъикун, эндоскопия нара дан багьлай бур, цимилагу багьунни кесарево сечение дуван.
— Гьарца хIакиннахьхьун чара бакъа булайсса суал – ци маслихIат буванна ина агьалинахь, цIуллу-сагъшиву дуруччаврил ххуллий?
— Жула халкьуннал хасият дур шанийн агьанцIа хIакиннайн къауккайсса. МукьцIалла шинавун уххайхту, цумацагу инсаннан чара бакъа аьркинссар, хIатта цичIар цIуцIисса дакъахьурчагума, гьарцагу пишакарначIа профилактика дан.

Ихтилат бувссар
Зулайхат Тахакьаевал