Бусраврай дакIнийн утлай

Дунияллия лавгун мадара шинну хьунугу, Бархъаллал жяматрал хIакьинугу бусраврай дакIнийн утай шяраваллил халкьуннан чIявусса хъинбалартту бувсса ХIасан Ибрагьимов (Ибал ХIасан учай ванайн бархъаллал).

А. Аьбдуллаева
ХIасан увну ур 1897 шинал Бархъаллал шяраву хъудугьул кулпатраву. ЧIумух бурувгун, чантI кусса, хьхьичIун ливчусса адимина ивкIун ур.
Оьрмулул 14-15 шинаву, чIявусса цаймигу зунттал жагьилтал куна, вагу лавгун ур чагуртшиву дуллан. Шанна шинай КIапIкIайлив чагуртну зийгу ивкIун, шяравун зана хьуну ур. Му чIумал ва революциялул гьавасрал виуцIин увсса, аргъиравусса жагьил ивкIун ур. ХIасан хIала-гьурттуну ивкIун ур цIанихсса революционертуращал. ВаначIан Бархъарав учIайсса ивкIун ур ХIавинахъал Саэд.
Шяраву хIакьинугу буслан бикIай, паччахIнал аьрал Саэдлул хъирив багьлагьисса чIумал, ХIасаннул му Бархъаллал МаллайчIа, уттуивхьусса тахлил хьхьичIух тIахIунттал чIюйрду бувну, лаивтун ивкIсса куц. Тай шиннардий зунттал щархъаву чIявусса инсантал, кулакталли тIий, хъус-кьинилуцIагу бувну, Ссивирлив гьан буллалисса чIумал, ХIасаннул хIарачат бувну бур му щатIухьхьун цаягу бархъарачу къаириян.
ХIасан ивкIун ур аькьлу-кIулши ххисса, инсаншиврул бутIа буллусса адимина. Цала жяматран шайсса кумаг бан бурчува личавай икIайсса ивкIун ур.
Цува чIявуну буслан икIайва, тIар, Бархъаллал Маллайл цахьва увкумур.
— ХIасан, ина диндалул адимина акъара, амма дакI-аьмал хъинсса инсан ура, мудан вихьва инава Лаилагьа улучи, — чайсса бивкIун бур Маллайл. ХIасангу, шава икIу, кьатIув икIу, мудан мукун тIий икIайсса ивкIун ур.
Дяъви байбивхьуну цалчинми гьантрайва, 3 оьрчIгу кьабивтун, оьрмулул 40 шинаву хушрай дяъвилийн лавгун ур. Талай ивкIун ур Украиннал фронт­рай, Белоруссиянаву, Австриянаву, лавгун ур Берлиннайн ияннин. ХIасан ивкIун ур кьянкьа­сса, сивсусса, нигь-ццах дакъа­сса талатала. Дяъвилул цIараву ккаккан дурсса къучагъшиврухлу ва лайкь хьуну ур ЯтIул ЦIукул ордендалун ва цаймигу наградарттан. Совет аьралуннал душман ххит увну, Ххувшаву ларсун махъгу, ца шинайсса ялагу Японнащалсса дяъвилий ливчIссар ХIасан. Зана хьуссар 1946 шинал капитаннал чиндалуву. Дяъвилия махъсса шиннардий ХIасан шяраваллил советрал председательну ивкIун ур. Та чIумал ванал цала уссищал Адамлущал колхозрал багъ бан 15000 мурхь бувгьуну бивкIун бур. Жяматрал ва колхозрал гъаттарал щин хIачIлан къурух бувну бивкIун бур кьулларду. ЧIатIагу канихьну, лагайсса ивкIун ур чирилун ххуллурдив, щаращив бакьин буллан. ХIасан зий ивкIун ур цаймигу жаваблувсса къуллугъирттай: Ахъушиял райондалул собесрал хъунаману, Гъумук райисполкомрал председательнал хъиривчуну. 1968 шинал шяравун тIиртIуну дур автобусрал рейсру, ва зун ивкIун ур автостанциялул хъунаману. Бархъалав автобус занази бавугу мунал хIарачатрайсса иш хьуну бур. Шяравун бувкIсса автобусирттал шоферталгу ваначIа бацIайсса бивкIун бур.
ХIасан тIайласса, марцIсса адимина ивкIун ур. Мунияту жяматрачIагу ванал хIурмат хъунмасса бивкIун бур.
1980-ку шиннардий хIу­куматрал цанма МахIачкъалалив квартира буллалисса чIумал, ХIасаннул увкуну бур: «На шагьрулий ялапар хъанан най акъара, ттул шяравугу къатри дур, ттун дулайсса ми къатри дакъанан дулара», хIатта му чIумал цала къушливу 8 оьрчIгу, миннал оьрчIругу бивкIун бунува. ХIасан ивкIун ур цила икIайкунсса коммунист, патриот.
Ва ххаллилсса, уздансса адамина ивкIшиврул барашинна дуллай бур цаймигу иширттал. Цала щарнил ссу махъ чIивисса оьрчIгу кьаивтун аьпалул хьу­сса чIумал, мунил оьрчI цачIана увцуну, хъунагу увну, щаргу дурцуссар ХIасаннул.
Шяраваллил инсантал буслай бур, лак зунттал щархъава бизан бувну нанисса чIумал, ххуллийх бявкьуну, ца чIивисса душ Бархъалав багьну бур. ЦIахъарату нанисса ххуллий ХIасанхъал къат­ри цалчинми диркIун дур. Бяйкьусса душ хьхьувай минначIан бувкIун бур. ХIасаннул му душнин цалла фамилиягу дуллуну, хъунма бувну, щар буллуну бур. Ибрагьимова ТIутIи чайссия тIар. Щар хьуну махъ лявкъуну бур мунин цила гъан-маччами. Гьашину оьрмулул 80 шинаву аьпалул хьуну бур ТIутIи.
Дугъришиву дусса, тIул-тIабиаьт ххуйсса адимина ивкIун ур ХIасан. Цала бусса оьрмулий шяраваллил жяматран цащава шаймур буллай, чIарав ацIлай ивкIун ур. Цумур къуллугърай ухьурчагу, цаннанияр, жяматран мюнпатну ишла дайсса диркIун дур цала каши. ХIасангу жямат­ран ххирасса ивкIун ур.
ХIасан кунмасса инсантал шяраву бивкIшиву, шяраваллил жяматран бахтти хьушиврун ккалли бан бучIиссар.