Лаккуная оьрусрайнсса словарь

КIира шинал хьхьичI Аьрасатнал элмурдал академиялул Дагъусттаннал элмийсса центрданучIасса Мазрал, литературалул ва магьирлугърал институтрал кьамулгу бувну, Явюбуку­хъал Эсал сакин бувсса цIусса «Лаккуная оьрусрайнсса мукъузан» (яъни словарь) басмалий бивщуну итабавкьуну, дунияллийн буккан бан ккаккан бувна.

Му луттирал лагругу компьютерданий рирщу­сса сайки кIиазарда чIапIири, лу­ттиравун лавсъсса бакIмукъурттил аьдадгу зувиазарваксса дуссар. Му даврил жулва кьамусирттал тарих хьхьичIунмай нани буллалиссар ва П.К. Услардул ва Хайдакьхъал Саэдлул давуртту цIу лаган дуллалиссар.
Ва давугу тара чIумалла Хайдакьовлулмур кьамусраву бакъасса мукъурттил сияхI дуллалаврия дайдирхьуссар (60-ку шиннардийра!). Цаппара шиннардива мукунсса, му луттираву бакъасса, мукъурттил сияхI ххюазарунния лирчуна ва ми мукъурттил документациягу дур­ссия. Му картотека хIакьинунингу дуллайна ура, миву цIана 65 азарва махъ бур, мунил гьанунугу лакрал словарьду, личIи-личIисса чичултрал, шаэртурал лаккунай итабавкьусса луттирду, ттунма халкьунначIа бавсса личIи-личIисса махъру хьуссар. Миннул цинявннул мазраву ми ишлану бушиврул тас­ттикьшин дуллалисса барашиннагу дуссар. (Чара бакъа, ттуйрасса ялуршинну ккаклай ура, ва даву наниссаксса хIаллай чIарав бавцIуну бивкIсса, ххаллилну лакку маз кIулсса лак: Юсуп Хаппалаев, Абачара ХIусайнаев, БюкьмахIаммад Рашкъуев, МахIаммад-Загьид Аминов, Аьбиди ХIайдаев ва таман­сса, цал цIарду къаучирчангу, мудан дакIнийсса лак).
Гьамин, кIа картотекалийн чул бивщунур 2005-ку шинал дунияллийн бувксса лакку мазрал хъунмасса «Орфографиялул словарь» (Дагъусттаннай цалчин!). Ва иширан хъунмасса кумаг, кабакьаву жула миллатрал ххаллилсса арс Читтурдал Сиражуттиннул (Илиясов Сиражуттин) ва «Дараччилул» хъунмур Мариян Илиясовал дур­ссар. Даимсса барчаллагь!
Мунилва хъирив «Лакку мазрал махъа-хьхьичIунмайсса («обратный») словарьгу» 2014-ку шинал басмалий бувкссар. (Шиккува учин, вайми дагъусттан мазурдил ттигу мукунсса мукъузан бакъа­ссар). Вава луттиращал архIал ялунссаннун «Лакку мазрал морфемарттал словарьгу» буллуну буссар (725 морфема, миннул мяъна, ишлашин кка­ккан дуллалисса мисаллащал). Вай давурттавугу жун хъунмасса кумаг вайннул элмийсса редактор Р. ХI. Элдаровал бувуна.
ХIакьину, лакрал миллатрал бикIлиласса улча – Лакку кIану гъурбатрайн бувккун, ватандалий миллатрал ххюва бутIул ца бутIавагу къаливчIсса чIумал, жулва бушиврул ва мукьахунмайгу личIаншиврул яла аьркинмур чаран ниттил маз – накIлил маз ялун наниминнан ирсирайгу биян баншиврул чара бакъа­сса завуну лакку махъру жям бувсса ва ми оьрусрайн бувцусса (цанчирчан чIявуминнаща ва мазрай бакъа хавар ласун къабюхълай тIий) хъунмасса лакку мукъузан (кьамус, словарь) бубувну, дунияллийнгу буккан бувну, гьарцагу лакрал ужагърайн, тIювайн чара бакъа биян бан багьну бур. Му ялун нанисса никирттал, лакрал бучIантIисса тарихрал жуйвасса буржри ва му жунма узданну лахъан багьлагьиссар. Каши дулуннав!
Ва ххуллухь жяматрал хьхьичI бихьлахьисса «Лаккуная оьрусрайнсса мукъузандалул» хъуни бакъасса бутIраву цаппара хIарпирдая байбихьлахьи­сса махъру (мархри, гьанурду) ва миннуя бивзсса ва хIасул був­сса мукъурттил сияхI дуллуну дуссар. Мигу шикку кьамусраву бусса куццуй буллуну буссар. КIицI банна, чичрулул кьяйдардугу му­къузандалуву ца низам дурурччуну, хаснува бавзумахъру ца журалий (яъни лавчIун) чивчуну бу­ссар (мукунсса махъру чичрулуву шанкьачIану чивчуну бикIай – личIину, чIириаьш лях дирхьуну ягу лавчIун; язи дургьумур кьяйда жун элмулийн чул бивщуну дудурну чIалай дур. Вай кьяйдардаясса ихтилат на жула кказитрай лахъи-утта къалавгун ххал бигьин хIадур хьуну ура).
ЦIана кказитрай бишлаши­сса мукъурттинсса аьмсса бувчIин бавуртту, миннунсса ишарартту ва ми дуллусса кьяйда ва. м.ц. луттирал бакIрайра дуллуну дуссар, ми цIана шикку тикрал къадулланну, цанчирчан ми дурчIин личIисса жапа къахьунтIиссар. Мукъурттил хъирив чивчусса румуллал цифрардал ми махъру цумур группалувун багьлагьиссарив ккаккан буллалиссар (I- ур-группа, II, IV – дур-группа, III – бур-группа).
Шикку кIицI лавгсса мукъур­ттил (ва миннуя хIасул хьуминнул) цIуну бувсса луттирал аьмсса сурат чIалачIи дантIиссар. Вайннущал кIул хьуминнал, ххи-чан банмуниятугу бувсун, цалвамур пикригу цукунсса буссарив «Илчилийнгу» баян барчан, хъинну ххари хьувияв ва дакIнийхтуну барчаллагь учивияв.
Словарь сакин бувма