Баххана хьуну бур шагьругу, баххана хьуну бур инсанталгу

Сайки ххюра шин хъанай дур Нью-Йорк (уттизаманнул Вавилон) шагьрулий зий, ялапар хъанай жулва лакку душ, Ккуллал райондалийсса ЧIяйннал шяравасса, Совет Союзрал Виричу ЦIаххуй Маккаевлул арснал душ Заира Березг (Маккаева). Нью-Йорклив бияннин Заира буссия нитти-буттащал Туркманисттаннай, Каспийскалий ва Москавлив ялапар хъанай.

Заира буслай бур, чил билаятрайн нанийни, тийхва бацIансса пикри цукунчIав къабивкIшиву, ва цинмасса оьр­мулул кьадар бухьунссия тIий.
— Москавлив ялапар хъана­хъисса ттул ниттирссил дуссар душваврал яннардал ва хъатIул гьухърал модардаха зузисса, цуппа заллусса компания. Кьинилия кьинилийн компаниялул иш бачлай, мода ккаккан дуллай личIи-личIисса билаятирттайн занан багьлай бия жун. Гихуннай компаниялул даву хъиннура машгьур хьуншиврул чара бакъа кIулну бикIан багьлай бия ингилис маз.
ИчIува, кулпатраву, хIукму бувну, на ингилис маз лахьхьин чил билаятрайн тIайла бувккунав. Ингилис маз лахьхьиншиврул ттун багьлай бия язи бугьан Швейцария, Франция ягу Америка – цания ца билаят. Ми билаятирттайнгу «Toefl» экзамен къадуллуну итакъабакьайсса бия. Ва экзаменгу дуллуну, цалчинсса документру булав Американавун. Му чIумал ттул ингилис мазрал кIулшивуртту дия школалул базалул даражалий­сса. Вакилханалий собеседованиегу дурну, ттун дуллунни виза. Му ппурттуву ттул паспортрай дуссия укуннагу чIярусса визарду, цанчирча жу, компаниялий зузисса чIумал, бикъавсса билаят къабивтссия. ДакIний дур му кьини, марххала, дяркъу дусса дунагу, ххаришиврул нава, ялун цичIаргу къаруртун, гьавас був­ххун занай бивкIсса. Декабрь зурул 31-нний ЦIусса шингу хьунадаркьуну, 2011 шинал январь зурул 1-нний на ттунма навалу левх­ссара Американавун.
ЦIубутIуй ттун чил кIан­ттурдай къуццу буллан хъинну захIматну бия. Бувагу бувчIлай бакъая маз, гужирай бувчIин байссия ттунма аьркинмур ва тиккусса оьрмулийн цукунчIав аьдат хьун хъанай къабивкIра. Ттущара ттула карталийн арцурагу дичин къашайва.
Ялапар хьунсса къатта буллуна ттун контрактрай дуклан бувхсса «Embassy English» тIисса школалул. Яхъанай бивкIра на диетологталсса нину ва душ бу­сса ва школалуцIун бавхIусса, хъинну мяърипат дусса ххаллилсса кулпатраву.
Ттул талихIран, Нью-Йорк­лив ялапар хъанай лявкъунни цаппарасса ттулва гъанчугу, аммарив тайннал, цала давурттаха, ттущал хIала-гьурттуну бикIансса чIун къадикIайва. Американаву мукунсса оьрму бия, тайнначIа ялапар хьуншиврул аьркинну бия мудан зий-захIмат буллай бикIан.
Цаппара хIаллава тикку на кIул хьура ттула ватанлувтуращалгу. Та билаятрайсса жула, дагъус­ттаннал, оьрчIру таксса захIматсса шартIирдай, цивппагу ялапар хьуну, нитти-буттангу арцу гьан дуллай зий бия. Маз лахьхьин заназисса курсирдайгу чIявуми Аьрасатнавасса оьрчIру ва душру бия. Тикку на кIул хьура Ксения тIисса оьрус душнищал ва хIакьинусса кьинигу му ттул яла дакIнил лавсмур дусри. Дахьва Америкавун бувкIсса чIумал танил ттун чIявусса затру лахьхьин бувссар, чIарав бавцIуссар.
Американавун гьан пикри хьусса чIумалгу, на тиккусса оьр­мулул хIалкьазия кIул дуллай, цIухху-бусурду буллайнма бивкIра хьхьичIва тийх ялапар хъанай бивкIсса жулва мачча душнихьгу. Ца ппурттуву укунма цIухху-бусурду буллай чичлачисса чIумал, на кIул хьура ва цIанакул нава хьу­сса ласнащал. Амма та чIумал жува укун хIала бухханссару тIисса пик­ри цукунчIав къабикIайва. Аьли ия Адыгейнавасса жагьил, цувагу, ттун шикку захIматну бушиву бувчIлай, мудан кумаг буллай икIайва. Аьлил кумаг бувну ттун ноутбук, луттирду машан ласун ва мудан бувчIин буллан икIайва американал инсантурал ахIвал-хIал. Яла ванал маслихIатрайн бувну на лавгссара Бруклиннайн. Тикку бия СССР-данувун духлай диркIсса хIукуматирттаясса, цив­ппагу чIявуми оьрус мазрай гъалгъа тIутIисса, инсантал. Бруклиннай на махIаттал хьуну бивкIра жула алфавитрай чивчусса «Аптека» ва «Татьяна» тIисса ресторан ккавккукун. Ялагу махIаттал хьунна тайннал рестораннаву Туркманнаву куннасса накьичругу дусса тIахIни-кIичIу ккарккун. Американаву­сса оьрмулийн на цукунчIав аьдат хъанай къабивкIра. Так шанма-мукьва зурува байбивхьура вардиш хъанай.
— Американаву хъатIи бан­сса хIукму цукун барду зу?
— Ттул планнаву буссия вай курсирдайн занай дачIи шингу дурну, мазгу лавхьхьуну, ма­хъунмай Аьра­сатнавун зана хьунсса. Шанма зурува цIуницIа Американал «Berkeley College» колледжравун дуклан буххан бучIан. Мяйжаннугу дуккаву ттул оьрмулуву мудангу хьхьичI ххуттай дуссия. Американаву дуклакисса чIумалгу ттун бувчIлай бия жула кулпатрал, хъунмасса харжигу бивхьуну, дуклан гьан бувсса ттуяра цуксса хъуннасса жаваблувшиву дуссарив. Ду­ккаву къуртал хьуну махъ Аьлил ттущал ташу бансса икьрал дурна. Му чIумал тIурча, дуккаврил чIун къуртал хьуну, ттун багьлай бия ватандалийн зана хьун. ­Аьлил хъатIи бавугу анавар ду­ккан дурну, ттул нитти-буттащал интернетрайхчIин кIул хьуна.
НукIувагу увкусса куццуй, Американаву бацIансса пикри ттул цукунчIав бакъассия. Утти тIурчаннив, хъатIигу бувну, на шийхва щар хьувкун, ттул кулпат махIаттал хьуну ливчIуна. Гьарица чулуха лащу-щаллусса, аькьлу-духIиндарал увччу­сса, дан-дитан кIулсса ттул лас нитти-буттан най унува ххуй ивзуна. Щар хьуну махъ гьашину на цалчинна бувкIсса Аьра­сатнавун. Цал ттучIан хъамалу Американавун ттулла нинугу дуркIссия.
— Дагъусттан душнил ва чаргаснал оьрчIал Американаву бувсса хъатIигу хъинну тамашасса бухьунссия.
— Нью-Джерси штатрай яла хъуннамур диаспора дур Чарга­с­нал. Миннал цалла арцух бувну бур Американаву Миллат­рал центр. Та центрданийн занай бур Къабардиннал, Адыгайнал ва Чаргаснал агьлу. Та центр тIитIаврийну, гъурбатрай ялапар хъанахъисса агьлу цала Ватандалия арх буцан къабитлай бур. Утти вайннаща бюхълай бур та центрданий цала оьрчIан ниттил маз, аьдат-эбадатру ла­хьхьин дуллан. Ва центрданий мукунма бур оьрчIан Кьуран лахьхьин буллалисса школа, миллатирттал къавтIавуртту ла­хьхьин дуллалисса кружокру. Нью-Джерсилийн ччя-ччяни бучIай чаргаснал балайчитал, центрдануву миннал ккаккан дай концерт­ру. На мудан хияллай бикIара Да­гъусттанналмур диаспорагу, Американавусса Чаргаснал диаспора кунна, кувннащал кув хьунабакьлай, хIала-гьурттуну ялапар хъанай хъина тIий.
Чаргаснал диаспоралул центр­даний бур цалва мизит. Ва мизитраву бивхьуна жун магьаргу. ХъатIи бувну махъ жу бивзру Нью-Джерси штатрай ялапар хъанан. ЦIана жу хъуни буллай буру арс ва душ, чIал къавхьуну жул кулпатраву ца оьрчI ттигу ххи хьун тIий бур.
Чаргаснал диаспоралул гьарица шинал кIицI лагай «Адыгайдэй» тIисса чаргаснал миллатрал кьини. Му кьини Американаву ялапар хъанахъисса чаргаснал циняв кулпатру ва центрданийн бувкIун, кувннащал кув хьунабавкьуну, дакIниймур буслай щябикIай. ХIасил ва кьини гьан дай вайннал цала миллатрал мазрайсса балайрду тIий, къавтIавуртту дуллай, чаргаснал халкьуннал дукрарду дуллай. Шиккува бур чаргаснал халкьуннал дукрарду дусса кафе. Вана укун вайннал, цивппа чил билаят­рай ялапар хъанай бунувагу, миллатрал багьу-бизу, аьдат-эбадатру цIакьну ядувай.
— Ци ххуй дизай вин Американаву?
— Яла-яла ттун ххуй бизай американал халкьуннал низам кьянкьану дуручлачисса куц. Масалдаран, экзаменнай ла­хъан дуллалисса студент кка­ккарчан, цама студент ­уссар му чарабакъа преподавательна­хьхьун ириян уллай. На ингилис мазрал курс къуртал буллалисса экзамен дуллалийни махIаттал хьуну бивкIра, цаманая экзамен чичлачисса студент преподавательнахьхьун ириян айхту. Мяйжанссар укунсса ишру жучIава вахIшийссаннун кка­лли бай.
Ялагу Американал билаят агьалинан ялапар хьун­сса цинярда шартIру дузал дур­сса бур.
Ца ххуллух на багьунна тайннал азарханалийн. ТайнначIа цукунчIав хIакинтурал хъирив занай, тайннахь барчаллагь тIисса цучIав акъассар. Хъин хьуну шаппай бувкIун махъ, вичIан почтрайхчIин дучIантIиссар азарханалий ци ххуй дирзссарив, ци ххуй къадирзссарив цIухху-бусу буллалисса анкета. ХIакин цувагу ­уссар цала цIа-бакI кьюкьин къадаврил ялув кьянкьану авцIуну. ХIакиннал пишалий зуннингу вай хъунма­сса хIаллай зун лахьлай бур.
Инсаннал цIуллу-сагъшиврул ялув кьянкьану бацIаву – му яла аьркинмур даву дур.
— Ялагу ци тапаватшиву дур тайннал ва жулва агьалинал дянив?
— Жулва душру-хъами, тайннах бурувгун, хъинну кьянкьа-кьурчIисса бур. Бигьа да­къасса оьрмулул шартIру ду­сса кIан­ттурдай, цалва мюрщисса харжирдах къабурувгун, оьрчIалсса, къатта-къушлилссагу бувну, узданну ялапар хъанай бур. Москавлий­сса дагъусттанлувталгу, Американ­авусса да­гъусттанлувталгу кувннаха кув къалавхьхьусса бур. Американаву дагъусттанлувтал бур цалла кIулшивурттайну къуццу буллали­сса, пахру-ххара ба­къасса, ххаллилсса инсантал. Цумацагу шикку ттуна хьунаавкьусса да­гъусттанлувная на мудангу пахрурдай бикIара.
— Дагъусттаннайн инава къабувкIсса 10 шинал лажиндарай цукунсса ци да­хханашивуртту хьуну дур?
— Баххана хьуну бур шагьру, ба­ххана хьуну бур цивппа инсанталгу. Гьарзасса бур жучIава бакIрал ххуйсса жагьи-жугьулт. Душругу, оьрчIругу бур лази-лавкьусса, даркьуну ва исвагьину яннарду лархсса. Мяйжаннугу шикку хьхьичIуннай хьуну дур гьарица чулухасса ххуйшивурттал индустрия. Бур пашман хьунсса ишругу. Шагьрулуву хъинну чанну дур щюллишиву, чанну бур мурхьру, чIяру хьуну дур ччюрк. Вай укун­сса иширттансса багьанагу бухьунссар шагьрулуву стройкарду чIяру шаву. Хъинну асар хьунни оьрмулул бугьарасса, хъуни­сса инсантурал симаннай пиш ба­къашиву.
Амма махIаттал бунна ва ца шагьрулийсса базардал, шикку дахлахисса ляличIисса яннардал. Ашхабадрай ялапар хъанахъисса ттул ссу, махIаттал хьуну, буслай бия шикку базардаву куннасса аваданшиву цачIара дакъар тIий.
— Ци чIа учинссия ина винна ххирасса республикалул агьалинан?
— ХьхьичIва-хьхьичI ттун ччива жула хIукуматрал элмулуву бикIу, искусствалуву бикIу, гьунар бусса жагьилтурал чIарав бацIаву. Да­гъусттаннал миллатрангу чIа тIий бура дакьаву ва билаят тIутIайх бичаву.
— Барчаллагь ххаллилсса ихтилатрахлу!
Эльза Чубанова
Таржума И. Саидовал