Бюхттулсса Марияннул аьпа абад буллай

IMG_8326Уттигъанну Лакрал райондалийсса Шахьуйннал шяраву дия хъуннасса уттарашинна – ва шярава бувксса цIанихсса балайчи Мариян Дандамаевал (Маммаевал) аьпа абад буллалисса ула тIиртIунни ва кьини дяшяраву, республикалул хъун шагьрулия, райондалул администрациялия бувкIсса хъамалгу гьурттуну, гъинтнил чIумал буттал шяравун Аьрасатнал ва дунияллул шагьрурдая бувкIсса шахьуймигу лагма лавгун.
Бадрижамал Аьлиева
Ва даврил сиптачи ва сакиншинначи бур Лакрал райондалул Культуралул управлениялул хъунмур Кьурбанова Лида Мусал душ. Ванил бувсса хъунма­сса хIарачатрайну ва захIматрайну дуркIунни ахиргу шяравун укунсса кьини. Лида Мусаевнал дуллалисса даврил чIарав бацIан, ва кьини хъун дуван МахIачкъалалия бувкIун бия ДГПУ-рал философиялул ва культурологиялул кафедралул доцент Киров Султанов, композитор, Дагъусттаннал Музыкантътурал союзрал председатель Хан Баширов, композитор, АьФ-лул искусствалул лайкь хьусса ишккакку, ДР-лул ПаччахIлугърал премиялул лауреат Кьасум МахIаммадов, райондалул каялувшиндарал чулуха Лакрал райондалул администрациялул бакIчинал хъиривчу Макьсуд Кьадиев ва м.ц.
Ва личIи-личIисса асарду хIала бувхсса шадлугъ тIитIлай, Лида Кьурбановал увкунни:
— Ххирасса Шахьуйннал жямат, хIурмат бусса хъамал! Жула шяраву бувсса, хъунма хьусса, цайминнаща лахъисса манзилданий, хъунмасса оьрмулий дуван къашаймур, кутIасса, амма яргсса оьрмулул мутталий дурсса, оьрмулул ва творчествалул аргъираву жуятува лавгсса Марияннул аьпалул ула тIитIин бавтIун буру жува хIакьину. Гьашину август зуруй хъанай дур Мариян ниттил бувну 80 шин. Гьай-гьай, ччай буссия ва дата лахъа-хъунну, гьарта-гьарзану кIицI лаган, жулла райондалуцIун, Ккуллалмур, ЦIуссалакралмур районнугу, Да­гъусттаннал паччахIлугърал филармониягу хIалану, миннащал икьраллугу дурссия, мукунма Лакрал театр­гу хIала бухханссия, республикалул хьхьичIунсса балайчитурайнгу оьвчинссия. ЦIа дурксса балайчинал 80 шинал юбилейрацIун дархIуну, ванил тарихийсса ватандалия байбивхьуну, мукьахуннай клубрал учрежденияртту бусса цайми-цайми шяраваллавугу дуллансса пикри буссия Марияннул цIа абад дуллалисса мероприятияртту. Ккур­ккуллал Щазал цIаницIун дархIуми кунна, цал Ккурклив дурну, гихуннай цайми шяраваллаву дуллалисса. Пикри буссия ца шинал Марияннул цIаницIун, вамур шинал Ккур­ккуллал Щазал цIаницIун дархIуми шадлугъру дуллансса. Амма цалсса ва даву дакIнийсса куццуй щаллу дуван къабювхъунни. На пикри бував, шяравасса махъа нанисса жагьилсса никирачIагу ванил цIа уттарана дикIан, ванил балайрду кIулну бикIан, шяраву тIитIин аьпалул ула. Му цурдагу тIитIлай буру Лакрал райондалул администрациялул, Культуралул управлениялул, Шахьуйннал шяраваллил общественностьрал чулуха. Умуд бур ялуннин Марияннул гъан-маччамигу, шяраваллил инсанталгу ца пикрилийн, ца хIукмулийн бучIанссар тIисса. Ва жула Шахьуйннал шяраваллин хъинну аьркинсса давур. Гьарца шяраву къаляхъайну тIийгу укун­сса гьунар.
Гихунмай ттун махъ булун ччива ттула учительнахьхьун, Марияннул цIа абад дуллалисса давурттал ялув буруккинттарайсса, ми давуртталсса буллалисса оргкомитетравун ухлахисса, Гъумуксса 32 шинай нара каялувшиву дуллай бивкIсса искусствардал школалун Марияннул цIа дуллалисса чIумал хьунадаркьусса чIярусса захIматшивурттавату буккан кумаг бувсса Султанов Киров Абакаровичлухьхьун, — увкунни Лида Мусаевнал.
Гихунмай цинявнналагу пахъ багьну Марияннул «Авчитал» балайлух вичIи дирхьунни. Махъсса ихтилатру хьунни лагьну итабавкьусса Марияннул балайрдахун, миннул фондалий.
Киров Султанов, ДГПУ-рал философиялул ва культурологиялул кафедралул доцент, философиялул элмурдал кандидат:
— Ххирасса Шахьуйннал жямат!
Лакрал миллатрал рувхIанийсса оьрмулул малаиктуращал, идавстуращал цалий бацIан буллали­сса гуж бусса Марияннул шяраву ура на. Аьра­ххуллийх гьарца ла-ялавай, ттула буттал шяравун Ккулув икIу, цайми-цайми шяраваллавун икIу, нанитарив, лавай къаизарчагу, ивзсса куна икрам бувай­ссар на Марияннул шяраваллийн. На хIакьину гьалаксса, гьулусан­сса дакIнищал, яргсса асардащал, нава Макка-Мадиналив ивссаксса асардал увцIуну увкIра ва шяравун. На икIара, гьарцагу лаккучунан бувчIурвав, чIявуссаннан къабувчIунава ливчIривав цукун­сса ва ци даражалийн гьаз бувссарив Марияннул лакрал рувхIанийсса оьрму тIий. На мудангу Марияннуйн учайссар «лакрал балайлул Эверест» – лакрал балайлул яла лахъмур зунтту куну. Миллатрал магьирлугърал мусил тажравусса абадул якьут, абадул булбул, бивкIу ба­къасса булбул Мариян, — увкунни Киров Абакаровичлул.
Гихунмайсса ихтилатраву ванал дакIнийн бувтунни Марияннуясса лу буккан буллай цуксса хъунмасса захIмат бивхьуссарив аьпа биву Рамазанов Рамазаннул («Илчи Рамазан»), ва лу, ялу-ялун чан хъанай, лякъин захIмат хъанай бунугу, гьарцагу лаккучуначIа, шахьуйричуначIа бикIан аьркин­сса лу бушиву. КIицI лавгунни ва даражалул инсаннал аьпа абад буллалисса давурттив дуллай, оьттул къявхъ учинуксса захIмат буллан багьайшиву.
— Мариян бивкIуну шинну ларгун, жуйнма жува бувкIун махъ, сакин бувссия жу мунил цIаницIун дархIусса давурттаха зунсса комитет, цивун аьпа биву Рамазан Рамазановгу, навагу, хIурмат бусса цайми-цайми гьалмахталгу бувхсса, Хан Мирзахановичлул председательшиврулусса. Дурссар уттинин давурттив, амма… Ва луттиравугу дуссар ттул макьала «Багъишла бити жу, Мариян» тIисса. Уттигу тIий ура: «Багъишла бити жу, Мариян, виха лавхьхьусса, вил гьунарданун лайкьсса давурттив дуван уттигу буваруча». Дунияллий яла лахъмур зунтту ца Эверест бусса кунма, Мариянгу ца бакъа бакъассар.
ЧIалнугу, ва давугу дуллай буру. Ва махъа нанисса никиран аьркин­сса давур, жагьилтуран укунсса инсанталгу, миллатрал мазгу, мархригу кIулну бикIаншиврул дуллалисса. На Марияннущал ца оьрмулул ура. Вания тиннайгу, нава сагъну уссаксса, ванил аьпалул давурттахсса къулагъас ттулгу, ттул дустурал чулухагу чан дакъассар, — увкунни Киров Абакаровичлул.
Киров Султановлул, Хан Башировлул ва Лида Кьурбановал, Марияннул аьпа абад буллали­сса ула тIитIлай, чIирая дуркьунни пардав.
Адам Аьлиев, Автодорожный университетрал «Автомобильные дороги» кафедралул доцент, «ДР-лул лайкь хьусса учитель», Шахьуйннал шяраваллил Хъунисриннал советрал хъунама:
— ХIурмат бусса Шахьуйннал жямат ва хъамал! Шахьуйннал щар, чIиринугу, нахIусса, бавкьусса жяматрал щарди, чIярусса хъин-хъинсса давурттив дурсса чиваркIуннал щарди. Ва шяраву хIакьину хъанай бур хъинну ххарисса иш. Жува абад буллай буру жула бивкIу бакъасса, цил кIану бугьансса цама акъа­сса Марияннул аьпа, шахьуйннангу хъамакъабитан, шяравун бувкIсса хъамаллурангу кIулну бикIан ва шяраву бувшиву ва хъунма хьушиву Мариян. Хъунмагу хьушиву хъинну захIматсса шартIирдаву, цинмасса ххуллу цила бувкшиву, чIарах ацIанма, ка-кумаг буванма акъа. Марияннул машгьур дурссар жулла шяравалугу, районгу, лакрал миллатгу, щалвагу Дагъусттангу. Мунил цIа республикалул дазул кьатIувгу машгьурну дур. Ванияр чIярусса шиннардил хьхьичIва на махIаттал-хIайран хъанай икIайссияв му цайми миллатирттал инсантурангу ххирашиврий, мунил концертрайн багьансса миннал хIарачатрай. Марияннул концертрайн багьаннив щала бигьасса иш къабикIайва, билетру лякъин захIматну бикIайва. Гьарца концерт – аншлагрура, аншлагру. Циняв миллатирттал инсантурачIа бия мунил хIурмат. Мунил личIи-личIисса мазурдийгу учайва балайрду, оьрусналсса, индиянал­сса. Вана укунсса бия жула Мариян. Муниясса жулва пахругу хъунма­ссар ва хасну мунил цIанийн бувнур жулла щаргу машгьур хьусса. ДакIнийхтунусса барчаллагь учин ччай ура ва давриву бивхьусса хъунмасса захIматрахлу, ва кьини дучIаврихлу Лида Мусаевнахь. Барчаллагь хIурмат лавайсса хъамаллуран цинявппагу шахьуйннал чулуха, ва кьини жул чIарав бушиврухлу. Ванияр тихунмайсса зул республикалул гьарцагу шяравунсса аьрххи-ххуллурду ххарисса хьуннав.
Лида Мусаевнал увкусса куццуй, цIакь дуван аьркинссар Марияннул Кьини.
Кьасум МахIаммадов, композитор, Аьрасатнал искусствалул лайкь хьусса ишккакку:
— На ххарину ва пахрулий ура укунсса мероприятиялий навагу гьуртту хъанай ушиврия. Оьруснал буссар хъинну ххуйсса учала «Жив человек – пока жива память о нем» тIисса. Мариянгу къабивкIуссар, Марияннун бивкIу бакъассар. Ттун, пишакарсса композитор хIисаврай, бахтти хьунни Марияннущал архIал цаппарасса шиннардий зун Культуралул ва искусствалул колледжраву. Хъинну захIматсса, мунищала архIал, хъинну ххуйсса чIунну дия гай. Мариян ххирая цинявннан, мунил хIурмат лавайъя зузисса коллективравугу, студентътурачIагу. Ттун цIанагу, мукуна га чIумалгу, анжагъ ца музыкалуха акъассагу, зун багьайва Дагъусттаннал халкьуннал фольклор батIлатIисса давурттаха. Марияннул цIаницIун, цайми миллатирттал тамашачитурангу му ххирашивруцIун бавхIусса цикссагу иширттал барану шайвав на республикалул шагьрурдайнсса ва шяраваллавунсса аьрххирдай. Мукун­сса ца аьрххилий уссияв Табасараннал райондалий. Жул хьхьичI дукра дирхьунни – гьавккури, къавахърал буркив. За канай байбивхьуру, ссупралух щябивкIминнавасса цаннал буркул личIугу канил дургьуну, дахьа мунийн кьацI увкусса чIумал, байбивхьунни Марияннул балай. Канихьсса личIугу махъуннай ссупралий дирхьуну, кьацIлил лагма къавахърал щагу ливчIун, му адамина аавхъун, чарийн увксса куна ливчIуна, «яла дуканна за, цIана Марияннух вичIи дишинна» куну. Мукун, Марияннул балай тIисса чIумал, щала дуниял дацIайва.
Мариян Дандамаева Дагъусттаннан хъанахъиссар Совет Союзран, Аьрасатнан Муслим Магомаев кунасса инсан. Миннал фамилиярттугума дур лархьхьусса – Маммаева, Магомаев. Мариян мяйжаннугу бия Дагъусттаннал пахру. Инсантал куннахь ку пахрулий буслай бикIайва цивппа Марияннул концертрай бивкIшиву. Мариян кунмасса инсантал ттуршра шинай цалли ляхъайсса. Щинникьай хъамаритайсса Марияннул авурсса симан, ххаллилсса чIу.
Барчаллагь ва хъинсса даву дурминнан.
Хан Баширов, пианист, актер, АьФ-лул искусствалул лайкь хьу­сса ишккакку, Дагъусттаннал Музыкантътурал союзрал председатель, профессор:
— Ссалам аьлайкум, ххирасса Шахьуйннал жямат. На ххарира ирглийсса аьпалул ула булбулданул ватандалий тIитIлай бушиврия, — увкунни Хан Мирзахановичлул.
Гихунмай мунал бувсунни Марияннул аьпа абад бавриву цала комитетрал дурсса давурттая, дакIнийн увтунни «Илчи Рамазан», мунал бувсса захIмат. Барчаллагь увкунни Лида Мусаевнахь уку-укунсса давурттаву циламуний бацIаврихлу, махъунмай къашаврихлу.
— На нава талихI бусса инсаннан ккалли увара. 1974 шинал декабрьданул 30-нний МахIачкъалалив Яруссаннал театрдануву дуссия хъуннасса концерт, СССР сакин дурсса кьинилун хас дурсса. ХьхьичI собрание хьуна, хъирив – концерт. На ура жагьилсса оьрчI, Астраханнал консерваториялул студент, ва концертрай гьуртту хьун увкIсса. Микку Мариянгу бия. На сахIналийн уккан хьхьичI му гъан хьуна ттучIан, бувсун ттуяту цинма бавшивугу, пикри мабувара, цимурца ххуйну хьунтIиссар куну, на паракьат увнав. Махъ консерваториялуву бавуна ттун мунин хьусса бала-апатIрая. Учай «незаменимых людей нет» куну. Амма бур мукун­сса инсантал, цал кIану цаманаща щищакIуй бугьан къашайсса. Цуксса хIайпнугу, бакъар Мариян кунмасса балайчи, мунил кунмасса чIу ва такьва, мунил кунмасса гьунар бусса. Бур ххалли-ххаллилсса балайчитал, амма ми Мариян кунмасса бакъар, — къуртал бунни цала ихтилат Хан Мирзахановичлул.
Макьсуд Кьадиев, Лакрал райондалул администрациялул бакI­чинал хъиривчу:
— Райондалул администрациялул чулуха барчаллагь учин ччай ура Марияннул аьпа щяв багьан къабивтун, ва кьини кIицI лаглагиминнахь, хаснува Лида Мусаевнахь. Шинай цал, кIира шинай цал ванил аьпа абад бувансса давурттив дуллай ккакканнав жува. Шагьрурдая шяравун бувкIминнахьгу учин ччива, шяраву ливчIсса ца-кIия инсаннал ялун бияван, миннал чIарав бацIан ччя-ччяни шяравун бучIаван хьуннав зуща куну, — увкунни Макьсуд Аьбдуллагьовичлул.
Хъирив махъру лавхъсса Марияннул гъанчу, «ДР-лул здравоохранениялул лайкь хьусса зузала», «СССР-данул цIуллу-сагъшиву дуруччаврил отличник» Къандаев Чавтарал ва Марияннул ссил оьрчI, строительствалул минахур Аьлил АхIмадовлул барчаллагь увкунни ва давривух гьуртту хьун шяравун бувкIсса хъамаллурахь, ва даврил сиптачитурахь.
Махъ лавхъунни Мариян оьр­чIнийва кIулну бивкIсса, зун-занан шайсса оьрму оьрчIан кIулшиву ва тарбия дулаврин хас бувну, педагогну зий бивкIсса Сагидова Асиятлулгу:
— Жу Марияннущал цара ца чIумал дуклай буссияв. ОьрчIниява цимурцаннуву итххявхсса душ бикIайва Мариян, балай учавриву, къавтIавриву, спортраву. Ххуллугу цила захIматрайну лавсуна, дуклан бувххуна Щурагьсса педучилищалувунгу, гания гихунмайгу лавгуна, — увкунни Асият Султановнал.
Райондалий ва республикалий чIявучин кIулсса, хьхьичIа райкомрай, райком партиялул 2-ма секретарьну ва цаймигу къуллугъирттай шяраваллил хозяйствалул управлениялий зий ивкIсса Сагидов Сагидали:
— Къаливчунни уттигу ялун Марияннул даражалийн лахъан­сса балайчи. Цила пагьмулуцIух, хIарачатрацIух вания хьунни Да­гъусттан Республикалул лайкь хьу­сса артистка, гания гихунмайгу ларайсса цIардан лайкь хьунссия…
Барчаллагь ва иширавух хIала хьуминнан, ва даву дуван дакIнийн багьминнан. Букканхьуви Шахьуйннал шярава, лакрал миллатрава укунсса балайчитал, ванил цIагу чIяруну дакIнийн дутлансса.
Нажвадин Халилов, балайчи:
— Ва бия караматсса чIунил заллу. Ванил тай шиннардийра дирхьусса планка сукку дуван, даххана дуван ттигу-шилагу щищачIав къабювхъунни. Ва хъанай бур махъа нанисса жагьилсса балайчитурансса эбрат, ххуйшиврул ва гьунарданул эталон. Ванил чIу баяйхту, чурххавун зурзу багьай. НукIувагу увкусса куццуй цайми ихтилатчитурал, бур ххуй-ххуйсса балайчитал, цала-цала язи бувгьусса ххуллийх, направлениярттайх нанисса, амма ми Марияннущал ца ххуттай бишин къашай.
Цила чIивисса оьрмулий ванил машгьур бунни лакгу, Дагъусттангу. Совет Союзрай Дагъусттан чув буссарив чIявучин къакIула, му Расул ХIамзатовлул ватанни учайхтурив, най буна дакIнийн багьайва, кIул шайва. Мукунна Шахьуйннал щар къакIулминнангу, му Марияннул шяравалур учайхту, кIул шай ва дакIний личIай. Аьпа баннав Марияннул, — увкунни Н. Халиловлул.
Шадлугъ лакьлакьисса ихтилат буллай, Лида Кьурбановал увкунни:
— Щаращал жюржулуха лавхьхьусса, лагь-лахъ къахъанай, вев-гьарай къатIий, цакуцну, ца кьаралданийсса, цичIав ххи-чан дуван дакъасса балайрду бур Марияннул. Умуд бур, ванил балайрдугу махъа нанисса никираву машгьурну бикIан, ми балайрду учайсса балайчиталгу, мунил гъан-мачча ва шяраваллил жяматгу лагма лавгун, Марияннул цIаницIун дархIусса кьинирду дулланссару жура мукьахуннай тIисса, гьарца шинал ягу шин ляхну. Мукунсса давурттал жяматгу хъиннува дус буллалиссар, цIакь буллалиссар.
Мариян бувсса кьини дур августрал 28-сса кьини. Амма му дур шяравун личIи-личIисса шагьрурдая бувкIсса инсантал махъунмай, цалла минарду дурнийн зана шай­сса чIун. Мунияту, 90-ку шиннардия шиннай августрал кIилчинсса алхIат кьини Шяраваллил кьини кIицI лагавугу хIисавравун лавсун, пикри бур мунил хьхьичIсса кьини, яни августрал кIилчинсса ххуллун кьини кIицI лагаван Марияннул аьпа абад буллалисса шадлугъру, – увкунни ванил.
Гихунмайсса мажлис лахъи лавгуна Лида Мусаевнал ва мунил уссур-ссуннал лагма лавгун, цалва хIарачатрацIух хъамаллуран тIивтIусса ссупралух. Миккугу лахълай бия Мариян дакIнийн бутлати­сса махъру, Гъумуча бувкIсса культуралул зузалт Нажвадин Халиловлул, Султан ХIусмановлул тIутIисса балайрдал лях-карах. Ххаллилсса балайрду увкуна Ростов-на-Дону шагьрулия буттал шяравун отпускалий бувкIсса Абакарова Муслиматлулгу (Лида Мусаевнал ссу), цимирагу ацIра шин цайми миллатирттал дянив дурнугу, лакку мазгу, лакку шаммардугу, лакку макьаннугу хъисрагу хъамакъадиртсса.
Ва цIанасса бигьадакъасса, ссуссукьусса чIумал, харж-хуржгу, захIматгу цила бакIрайн лавсун, укун бусрав­сса даву дунни Лида Кьурбановал. Ванияр лахъа-хъунну дуван нанисса даву, цаппарасса багьан­ттайн бувну, дуван дакIнийсса куццуй къашайшиву чIалан бивкIукун, бюхттул­сса Марияннун 80 шин хъанахъисса шин хIисаврагу къархьуна чIарах къагьан, ва давурагу дуван пикри бувну бур ванил, кутIасса чIумул мутталий улагу заказ дурну, оргкомитетгу лагма лаган бувну, хIадур хьуну. ХIатта муниннин республикалул мероприятиярттал пландалувунгу дуртун, ДР-лул Культуралул министерствалучIасса Республикалул Халкьуннал творчествалул къаттагу, филармониягу, лакрал районнугу, Лакрал театргу лагма лавгун дуван дакIнийсса даву хъуннасса диркIнугу.
Ци-бунугу, ва даву хьунни хъинну ххуйсса дайдихьуну, хъунмасса барчаллагьран, бусравран лайкьсса. Умуд бур Лида Мусаевнан ва ванил даврил ва пикрирдал уртакьтуран дакIниймур цалнияр цал щаллу хъананссар цинявппагу лагма лавгун, Марияннул Кьинирдугу дуллай аьдат­равун дагьанссар тIисса.