Ттарлил мурхьирдал зиянчи

Дунияллул билаятирттал дяниву маэшатрал дахIавуртту гьарза хъанай, лябукку ххи хъанахъаврицIун, ххяххиярттан заралсса зиянчитал гьарза хъанахъаврия хъуннасса нигьачIаву ду­ссар.

З. АьбдурахIманова
МуницIун ххи хъанахъи­ссар билаятирттал дазурдай­сса карантиндалуцIун дархIусса давурттугу. Масалдаран, Аьрасатнавун цайми хIукуматирттая тахта-тIаннущал бучIан бюхъайссар вацIраву ттинин къабивкIсса, вацIран хъинну заралсса ва ххя­ххиялул азарду ппив дувайсса зиянчитал. Жула билаятрал чулуха хъуннасса цIуххаву дуссар тахта-тIама машан ласайсса билаятирттая. Миккугу агьаммур къулагъас дусса дур ттарлил мурхьирдал ттурцIай шайсса «стволовая нематода» тIисса зиянчи бусса ягу ба­къасса кIул баврих. Балики му зиянчи жула вацIравун багьарча, Аьрасатнал маэшатран чIалансса зарал хьун най бусса бур.
Ттарлил мурхьирдал нематода тIисса зиянчи, ца Аьрасатнаву бакъа, чIявусса билаятирттайгу карантиндалул сияхIравун лавсъсса зиянчири. Нематода Ухссавнил Американал вацIраву лявхъусса зиянчири. Кьуйлчинмур ттуршукулул байбихьулий му багьссар Азиянал билаятирттайн. Уттигъанну му лявкъуну бур Португалиянаву ва Испаниянаву. Аьрасатнаву нематода зиянчи бакъасса бур, амма муничIан гъансса, ми зиянчитурал журалул тIаннул ттарлил нематода бусса бур.
Ттарлил мурхьирал ттурцIай шайсса му зиянчи бусса бур, микроскоправух бакъа ххал къашайсса, чIивисса шатта, цилагу мурхь вивату бувкуну, аьян бувайсса. Нематода мурхьиравун багьаврищал чIявусса ккунукру ппив бувну, мурхьирал ттурцIай ца бачIвасса кIану къабитайсса бур. Мурхьирал вивун му багьаврищал къяртрачIан нанисса щинаххуллурду лавкьуну, ттарлил мурхьру хъахъи лаглай, кьакьлан бикIайсса бур. Ми мюршсса шатри ппив байссагу бур ссирссилттучи-гъангъаратIул. Ккунукругу ми гъангъаратIал бишай­сса бур кьакьлакьисса, сайки хаста хьусса ттарлил мурхьирдай.
Дунияллий хьхьичIва-хьхьичI нематодалул хъунисса зараллу биян бувну бур 1913 шинал Япониянан. Кьулчинмур ттуршукулул 70-80-ку шиннардий мува Япониянаву нематодалул дургьуну диркIун дур вацIравусса 2000000 кубометр тIаннул. Фитосанитариялул къуллугърал пишакартурал дур­сса хъиривлаявурттайн бувну, нематодалул яла чIявусса зараллу биян бай­сса бур га яла кIирисса гъинтнил чIумал. Аьрасатнал вацIравун нематода багьарча, 47-нния 112 миллиард арцунсса зараллу хьунсса нигьачIаву дусса дур.
Жулла республикагу билаятрал дазуйсса республика духьувкун, ДР-лул Россельхознадзорданул Управлениялул цаппара тIалавшиннарду дурну дур тахта-тIама ларсун нанисса транспортрал чулухуннай. Билаятрал дазуй дурсса фитосанитариялул даврил мурад жула ахъаву, багъирдаву, вацIраву ва лухччай личIи-личIисса, тиха-шиха дучIан бюхъайсса азарду, зиянчитал ппив хьун къаритавур.