Гъурбатрайгу бусравну

Серго Орджоникидзел цIа­нийсса кавалериялул полкрал кавалерист, цувагу 1933 шиная 1935 шинайннин ва полкрал командирну ивкIсса Билал Набиев Бакуйн увкIун ур 1936 шинал. Аьрали къуллугърал хIал кIулсса ххуйсса пишакар хIисаврай комсомол путевкалийхчIин Билал тIайла увккун ивкIун ур гиккун НКВД-лул къуллугъраву зун.

1936 шинал Билал увцуну ур милицанал структуралувун зун ва цIакь увну ур Совет партиялул къуллугърал Мюхчаншиврул отделениялул хъунаману. ХIасил, цинявннан бувчIиншиврул-Азирбижаннал Центральный комитетрал цалчинма секретарь Мирджафар Багъировлул мюхчаншиву дуручлан.
Му чIумалнин Бакуйгу мадарасса ванал шяравачулт яхъанай, зий-занай бивкIун бур. Хъунма хIал къалавгун, гихун ванал кулпат биян бан увкIун ур Билаллул ссил лас. Бакуй бувну бур вайннал ххювагу оьрчI — мукьа арс ва ца душ. Немец жулла хIукуматрайн ххявхсса, дяъви байбивхьусса ппурттуву вайннал кулпатраву Кьасин тIима арс увну ивкIун ур. Гайми оьрчIру тIурча бувну бур дяъвилия махъ. Цал кIану фронтрайри тIий, хушрай дяъвилийн гьан хIарачат буллай ивкIнугу, Билаллуй къинттуллух хIукуматрал лахъансса бурж бушиву дакIнийн бутлай, букъав къабивтун бур ва къаитаакьлай. Ванайн хъуннасса вихшала дирхьуну ивкIун ур Багъиров цувагу. Ца ххуллухь цалчинма секретарь Тегераннай хьунсса цаппара хIукуматирттал бакIчитал гьурттусса цIаларгсса хьунабакьаврил ялув ца нюжмардий тихун тIайла увккун ивкIсса ппурттуву, Билал лавгун военкоматрайн буллуну аьрзагу, уцлаци увну ур цува дяъвилийн. Тиччагу ца нюжмардува махъунай Бакуйн тIайла увккун ур. Иширах бургарча, Тегеранная зана хьусса Багъировлун Билал акъашиву хIисав хьуну, мугьлат бакъа махъунай учIан уван тавакъю бувну бивкIун бур. Дяъвилул къизгъинний къаивкIнугу, къинттуллух ванай бивхьуну бивкIсса бигарду жаваблувшиврул чулуха къабигьасса бивкIун бур. Муниха лавхьхьуну, аьрали наградарттангу цимилгу лайкь хьуну ур.
«Оьрмулухун ппу зий икIай­ссия Азирбижаннал ССР-данул министр­турал кабинетрал Совет партиялул къуллугърал мюхчаншиврул взводрал командирну. Хъинну дуккаврих гъира бивкIнугу, лахъми кIулшивуртту цала къадиркIхьувкун, буттал хъунмасса хиял бикIайва жу, цала оьрчIру дуккин бансса»,-буслай бур хIакьину ванал душ Гулизар.
Увну ур Билал Набиев 1911 шинал Лакрал райондалийсса Гьуйннал шяраву. Ялув кIицI ларгсса 1936 шинал Бакуйн ивзун, щалва оьрму тикку лавг­нугу, буттал аьрщарахмур мякь ванаву такIуйгу левххун ба­къар. Буттал кIанттухсса цала ччаву Билаллул дирхьуну дур цала оьрчIавугу. ОьрчIал школа къуртал бувну, гьарца гъидайдихьулий бувцуну мигу каникуллай Лаккуйн лагайсса ивкIун ур. Аьраличу хIисаврай ванал бивкIун бур хIукуматрал ккаккан бувсса льготарду. Ихтияр диркIун дур шинай цал уквасса билетрайхчIин ва путевкалийхчIин Совет Союзрал ччимур санаториялийн гьансса. Оьрмулий цалагу лавгун акъар мукунсса аьрххилий. Ссапар бавхIуну бикIайсса бивкIун бур так Гьуйннал шяравун, аьзиз Ватандалийн.
Гулизардул бусаврийну, мюр­­щисса вай таний дакI мяшну бикIайсса бивкIун бур цала чIунархIал оьрчI-душварал пионер лагерьдая бусласисса хавардай. Оьрмулул шинну наниссаксса вайннан бувчIлан бивкIун бур буттавумур. Ганал мурад бивкIун бур цала оьрчIру Лакку билаятраягу, жяматраягу, буттахъал аьдат-эбадатраягу, тарихраягу, лакку мазраягу, лакку гьавараягу ят къабуцаву. Вай цимурцаннухсса ччаву оьтту-ттурчIаву дишавриву.
«Буттал Лакку кIанттух жуву дирхьусса ччаву жуща бювхъу­сса ххай буру жула оьрчIавугу дишин. Цувагу ия жул ялув авцIусса, жухь хилипсса махъ къаучай, бусайсса махъ насихIатрай бусайсса, тIааьнсса ихтилат бувайсса ппу. ХIарачат бикIайва жу хъихъи битансса, муницIун жуяту тIалавшиннагу къачансса»,-буслай бур душ Гулизар.
Билаллул ивкIун ур кIия уссу ва ца ссу. Ванан дахьра 6 шин хьусса чIумал диркIуну дур вайннал нину. Хъинну хасиятрал ххуйсса, бавкьусса хъамитайпа бивкIун бур, аьпабиву.
Аьрасатнаву революция хьуну, халкь ккаши-кар хъанахъи­сса, ккашил ва нацIлил канакисса шиннардий Аллагьнал ча бивчун , цукун багьну бивкIссияв Гьуйннал шяравун бияннин бувкIун бивкIун бур оьруснал халкь. Ккашил ва цIуцIавурттал аьсивсса цивппагу. Билаллул ниттил ми кьамулгу бувну, дукан-хIачIангу бувну, цищава шайсса куццуй хъамалу бувну бивкIун бур. Миннавух тифрал азарданул къашавай­сса бакъа ба­къахьунссия, ва азарданул диркIуну дур вайннал нину. Кьини дуркнан хъинбала бувсса цила шанма оьрчIая ятинталгу бувну ларгун дур аьпабиву. Заллу лагаврищал вайннал къатлувумургу чан-чанну тIий вана-танал хъус хьуну дур.
«Жул нину буттан щар хъанахъисса чIумал , га къачIярусса хъуслил заллу ивкIун ур. Къатлуву бачIвасса чIиртту бакъа яла цикIуй диркIун дакъар. Ппу цува хъинну бакIрал ххуйсса, лахъ-лахъсса, оьвхъусса чурх бусса жагьил ивкIун ур. Ниттингу мунаха чIалачIин диркIун да­къар. Мискиншиврухгу къабурувгун, ниттил нитти-буттал цала душнил хъиривссаннун ххуй­сса хъус-кьини дуллуну дур. Тту­кку, чу, ризкьи, шану-кIаралу, хъа-бартбису, тIахIни ва хIаят дахьин­сса чIатулттуйн бияннин. Чан-чанну тIий цала ччаннай цивппа бавцIуну, оьккину ялапар хъанай къабивкIун бур»,-буслай бур Гулизар.
Билаллул оьрчIал ва оьр­чIал оьрчIал ххуй-ххуйсса кIулшивурттугу ларсун, ххуй-ххуйсса оьрмулул ххуллурдай бур.
Хъуна-хъунама арс Кьасимлул къуртал бувну бур Бакуйннал Политехникалул институт. Му къуртал байхту ва тIайла увккун ур Каспийскалийн зун. Кулпатгу бувну, гиккува миналул хьуну ур.Сулайман тIима арснал къуртал бувну бур Физический культуралул институт. Цувагу СССР-данул лачIун буккаврил аралуву ххюйла чемпион хьусса спортсмен усса ур. Зий усса ур цIана Экономикалул университетрал кафедралул хъунаману.
Хъиривсса Султаннул ва Набинал къуртал бувну бур халкьуннал хозяйствалул институт. Душ Гулизардул къуртал бувну бур кIива вуз -педагогикалул ва халкьуннал хозяйствалул институтру. ЦIана ва зий бусса бур Архитектуралул ва градостроительствалул институтраву ва цуппагу хъинну бусравну ва хIурматрай бусса бур хьхьичIунсса пишакар хIисаврай.
Билаллул наслулиясса гьарная чичин бюхъанссар ба-бакI мюрш бивкIун. Цанчирча ми мяйжаннугу цала захIматрайну цала цивппа бувсса, цала тта­ттал хиял дузрайн буккан бувсса наслу бунутIий.
Вай циняв цаннал ца бувгьу­сса, буттал насихIат дурурччуну ца кулпатну яхъанай бур. Цаннащал ца дахIаву дуну, гьарца цащава хьу­сса гьантта, байран Дагъусттаннай кIицI лагай­сса, буттал аьрщарайн, тухумрал мархрайн хаин къавхьуну яхъанай бур. ОьрчIал оьрчIавасса ца арснайн дирзун дур халлилсса буттал буттал цIа –Билал. Кулпатгу бувну ва цувагу зий усса ур Британиянал ца компаниялуву.
Къуллугърай зузиссаксса хIаллай Билал лайкь хьуну ивкIун ур «Милицанал отличник» тIисса цIанин ва Аьрали ЯтIул Ттугълил, «За оборону Кавказа», «За боевые заслуги», «60 лет Вооруженных Сил СССР» орден-медаллан.
КъюкIлил азар ялтту дур­ккун Билал ва дунияллия лавгун ур 1984 шинал январь зуруй. Увччунугу усса ур Бакуйннал хIатталлив. ОьрчIан хъинну ччайгу бивкIун бур ппу Лаккуй уччин, амма дяркъусса кьуру кIи сававну вайннал мурад щаллу къавхьуну бур.
Билал ивкIун ур хъинну ххуй­сса, дакI аьчухсса, хъамал ххирасса ва гьарнащал авкьусса, ххаллил­сса хасиятрал инсан. Укунсса Билал дакIний ливчIун ур ва кIулсса гьарнан.
СалихIа Аьлиева,
ш. Баку
ХIадур бувссар
З. АьбдурахIмановал