Барачатсса зунтту

Лакку билаятрайсса зунттурдал дуссар цилла-цилла караматшивуртту. Жул ЧIяйннал шяравалу дирхьуну дур гьаннил чулий, Чарисуннил хъачIрайх. Ваца уттахъачIру дусса нартътал кунма буссар лагмава: Щуну-Зунтту, Бярта, Дугъул-бакIу, КьулучIа-ар, Ардаваллил БакI –бахIай-мурлу, ЯтIувахъалу, ХъюяратIнил хъачI-бакIру, Уххалу, Ттурзивалу.Вай гьарца зунттулгу дуссар цилла-цилла караматшиву, ссигъри кунна, дурчIин къашайсса тIабиаьтращалсса дусшиву. Миннувасса цанния, буттал буттахъал чIумалва ишлану бивкIсса Дугъул-бакIу тIисса зунттуя, бусанна на зухь.

Дугъул-бакIу бивхьуну бу­ссар ЧIяйннал шяраваллия кьиблалул чулий. ДакIния къабу­ккай цалчин нава хъунама усси­щал Дугъул-бакIуйн лавгсса чIун. Та дия, дахьва май къуртал хьуну, июнь барз байбихьлахьисса, урттугу-тIутIивгу чагъирай хъанахъисса чIун. Ваччия-сунух лавай най, Ницал-хъю махъ кьаритайхту, бия уттасса ххуллу. «Ва ницай аьравалтту занан жяматрал бувсса ххуллур», — куну, бувсуна ттухь уссил. Жу га чIумал Дугъул-бакIуй дирхьусса колхозрал фермалийн гъин­ттулсса жула къяча биян буван най буссияв. Чачунгу бия ризкьилун ва яттин ххирасса Ва­ччиял сунну. Яла ххуллу бивхьуну бия муруллул ялтту. Мугу бивтун, бувчIру ратIавун. Вай ратIайн ШанратIру учайссар. ЧIалай дия шанна ратI цачIун хъанай, аьмсса неххайн дуклай душиву шикку.
Цаппара хIаллай ххуллу бакI­лавай найгу бивкIун, мащи ду­сса кIанайн бувккуна. Жул янил хьхьичI тIиртIуна цамур дуниял, илкинсса майданну, кьанну. «Ва щала кIану жула ЧIяйналли», — тIий буслай ия уссу.Ттунгу ца пахру багьуна­хха, нава заллу хьусса куна чIалан ивкIунав га щалла аьрщарал. Фермалий га чIумал каялувчину ия жул буттал гъанчу, аьпабиву, Мюрщи. КIюрххил шаппату ччяни бувксса жу бивру Дугъул-бакIуйн, дояркахъул оьллу ттизлазисса чIумал. Хъунмасса накI дуккай машина бия душру ла-яла гьанагьи буллай. Ттухьхьунгу була тIий, буллуна, амма ка лахънийн гужрай дакъа къадияйва. ТачIав дакIния къабуккай га чIумал дуркусса кьянкьа бартлил тIин-нахIушиву.
Дугъул-бакIуй дуссар эяллайн дурксса къатри, вайннул хьхьичIух дур хъюрду, ппаллу. Буттал буттахъалва даимангу цанма хайр ласун ишла бай­сса бивкIун бур ва зунтту. Тай захIматсса дяъвилул шиннардий буслан дикIайва жул тта­ттал бава Уммуразият, гъинттул, Дугъул-бакIуй колхозрал ферма дуни, кIичча гьарица кьини бучIайва тIива кIяласса тту­ккуй кьачIраву вит, нис ларсун, жяматрайх дачIин, ккаши ххиен буван.
КIа мащилул хьхьичIухсса кьаннай хьхьичIра хъуру диркIун дур. ЧIяйннал жяматрал га чIумал Дугъул-бакIуйсса хъуру цалчин дургьуну, хьхьичIра-хьхьичI гай лакьайсса диркIун дур. Жул ниттирссу Мусиева Мариян, щалва цилва оьрмулий колхозраву звеньевойну зий диркIсса, буслан дикIайва: «Хъат-хъатуксса чIаллу шайва кIай хъуруннай.Ттукрай, мукьав сун шяравун ххилай, жан дуркссар», — учайва. Га бия Хъун дяъвилул ва захIматрал ветеран.
Дугъул-бакIу му барачатсса зунттур учай жул ЧIяйннал жяматрал. Ризкьи ябуван, ххулув буван, кьакьия дуван маэшат буллай бивкIссар ва зунттуй бу­ттал бу_ттахъул. Махъ, яла, колхоз сакин хьуний, колхозрал кутак цIакь давривугу Дугъул-бакIу даимангу бучIи лявкъуссар.
Ца чулух Ваччиял, тамур чулух СумбатIуллал шяраваллу дирхьусса Итайссавнил дазуйсса бакIайн гьаз хьурча, зун чIалантIиссар хъатлий дирхьуну ТIаннул ЦIувкIуллал, ЦIущуллал щархъурду, вацIри. Ка тIитIирча, ка диян кунма бу­ссар зунчалусса зунттурду.
Ларгсса гъинттул ца-кIия жагьилнал, бавтIун жяматралгу, лагма щархъалгу ятту, даву дайшиву чIалачIи бувунни. Улу, ца-кIийла ятту ттивзуну, ишттахIрай дукан яттил нис, витгу бувунни. Миннал чIалачIи бунни даву, дулларча, дан бю­хъайшиву.
Ца ххуллух нагу лавгссияв жяматрал гъаттарачIан ттуйва­сса яржа лахъан, КIулачIа-арив. Итабакьав ча-чунгу гъаттара. Бугу-бувччуну, аьттарах уттубивхьунни Ита-хIаллил ялув. Ахттая махъ сукку хьуну, ялагу байлсса бувунни. Ахттакьун чIун гъан хъанан дикIайхту, гъаттара буччаврил, тIиринну буллай, улу, зана битангума захIмат хъанай бия. ЛяличIинува га кьини був­ччуну, накIгу гьарзану дулаврияту буслай бия ЧIяйннал жямат.
Дагъул-бакIуйсса тIабиаьтгу дуссар караматсса. Цал шяравун микI бивчусса чIумал, кIа зун­ттуйсса оьрчIахь цIухлай буссияв: «Зул ци иш бия, шяравун микI бивчуннихха?» — тIий. Жу цайва хъярч буллалисса ххай, гай хъяй бия: «ЖучIа кьинибархан баргъ бивтун бия», — тIий. Кувнигу ду­ккайссар Дугъул-бакIуйн вихттурлу, чIаравма къачIалачIисса. Му чIумал ина аьйкьингума бю­хъайссара. Даруврансса уртту-щингу дуссар Дугъул-бакIуй вин ччимур журалул. ИнимечI, зун­ттал мечI, ттуккул цIу, сувра, неххал чIапIи, явш ва м.ц..
Майрал 10-15-нний зу гьаз хьур­ча Дугъул-бакIуйн, му чIу­мал зуща буван хьунтIиссар инимечI. Гай кьакьан бувну, кIинттул буркив, ххункIру буварча, улу, вин даруртту аьркин бакъассар.
Лакку билаят! ЦукунчIав дакIнил кьамул къабай, вил зун­ттурду кьабивтун, чун-унугу ивзун гьан!
Барачатссар Лаккуйсса цинявппагу зунттурду!
Арсен Аьбдуллаев,
ш. ЧIяйми.