Щуну-Зунттул махьлийсса ЦIуйшиял шяравалу

031Инсаният. Буниялагу, инсаният (цивилизация) хIасул дуллай дур инсантурал цивппа яхъанахъисса тIабиаьтрал кьянкьа-кьурчIишиву хIисавравун ларсун. Жула лакрал шяраваллу дирхьусса зунттавугу вайннал хIасул дурну дур зунттаву яхъананшиврул аьркинсса хIалурду. Гьай-гьай, сайки циняв жулла шяраваллал къатта-къушливу ишла дуллалисса манкьулат ца кьяйдасса духьурчагу, дур шяраваллал аьдатирттаву, багьу-бизулуву янилун дагьлагьисса дахханашивурттугу. ХIакьину ттун бусан ччива утти­гъанну нава аьрххилий лавгсса ЦIуйшиял шяраваллия.

ХIажимурад ХIусайнов
ЦIуйшиял шяравалу дирхьуну дур Щунул щутталу. Бусласаврийн бувну, ЦIуйшиял шярава чIалачIисса Щуну-Зунттул лахъсса ца хъицIилия левххун ивкIссар тIар бусалардавун агьсса ГъартIу (Икар). Щуну бур цIу заманалул щавщи, гьай-гьай, ЦIуйшиял шяраваллингу. Давурттив дакъашиврийн бувну, чан хъанай бур ЦIуйшиял шяраву яхъанахъисса жагьилтал. Махъ дурсса сияхIрайн бувну, ЦIуйшав яхъанай усса ур 500-ннийн ивсса инсан. Бур шяраву дянивмур даражалул школа, ФАП, СПК, шяраваллил администрация, культуралул центр, кIива цивппа заллусса ттучан.
ЦIуйшиял шяравун лавгсса кьини на цалчин хьунаавкьуссияв школалул директор fto_8Пашанал арс ПаттахIов ПаттахIлущал. Ванал бувсуна ттухь укунсса зат­ру.
— На директорну зузисса ЦIуйшиял школалий ур 33 дуклаки оьрчI. Вайннавату 11 ур байбихьулул классирттаву, 22 ур лавайми классирттаву. ЖучIа акъар 10-мур классраву дуклакисса цаягу оьрчI. 11-мур класс­раву дуклакисса 1 оьрчI ур.
1973-ку шинайннин жул ЦIуйшиял шяраву бивкIссар байбихьулул школа. Яла га шинал тIивтIуссар 8 класс бусса школа. 2008-ку шинал тIивтIуссар дянивмур даражалул школа. Шиккува кIицI буван, ва школа тIитIиншиврул бакьин буван багьлай бия, гьарта-гьарза бувну, бухмур школа. Вай давур­тту дуван хъинну хIарачат був­ссар Ккуллал райондалул бакIчи Сулайманов Сяидлул. ЦIуйшиял жямат барчаллагьрай буссар мунайн.
Нава акъа школалий зий бур ялавай кIицI бувсса учительтал: Мяммаев МахIаммад, ХIажиева Щипа, ПаттахIова Ххадижа, АхIмадова Гулбарият, Макьсудова Соня, ХIасанова Аминат, МахIаммадова Аминат, ХIажиева Асбат, Рамазанова Мисай, Дайтиева Зарема, Мяммаева Ламара, Аьбдуллаева Камилат, ХIасанов Загъалав, Мяммаева Мадина, Кьадиева Лилиана, Мяъсудова Наида, АхIмадов Марат. Циняв дарс дихьлахьи­сса учительтал лахъсса кIулшиву ларсъсса бур. Мукьа учитель лахъмур квалификация ларсъсса, ацIа 1-мур квалификация ларсъсса бур. Махъсса шиннардий ЦIуйшиял школа къуртал бувсса 18 оьрчI ур ВУЗирдаву дуклай…
Цува ПаттахI Пашаевич хъинну чIярусса давурттив дур­сса, райондалий личIи-личIисса къуллугъирттай зий ивкIсса инсан ур. Ва увну ур 1946-ку шинал ЦIуйшиял шяраву. Вихьливсса школа къуртал бувну махъ ПаттахI дуклан увххун ур Дагъусттаннал пединститутрал естественно-географический факультетрал хим-биологиялул отделениялувун. Му къуртал бувну бур 1970 шинал. Ганияр махъ зий ивкIун ур Къизлардал райондалий ца шинай. Яла ва увцуну ур армиялуву къуллугъ буллан. Армиялия учIайхту, 1972-1973-ку шиннардий, зий ивкIун ур Хъювхъиял шяраву учительну. Яла 1973-ку шинал, ЦIуйшиял шяраву 8 класс тIитIайхту, ши­кку зун ивкIун ур завучну. Ганияр махъ 1977-ку шинал ва увчIуну ур ЦIуйшиял шяраваллил жяматрал колхозрал председательну. Председательну зий дурну дур 23 шин. 2000-ку шинал ва ивтун ур Ккуллал райондалул администрациялийсса шяраваллал хозяйствардал отделданул хъунаманал хъиривману. Ванайн хъарну диркIун дур ятту куч баврилми давурттив. Ганияр махъ 2007-ку шинал ва ивтун ур ЦIуйшиял школалул директорну. ПаттахIлул хIалал дурну дур хIурмат лавайсса цIарду: «Почетный работник общего образования РФ», «Заслуженный работник сельского хозяйства РД» тIисса цIарду ва райондалул чулухасса грамотартту ва бахшишру.
Гьай-гьай, буллуссия на ванахьхьун укунсса суалгу:
— Уттисса чIумал ЦIуйшиял шяравусса оьрму хъит учин буваншиврул, вилва пикрилий, ци буван багьлай бур, ссаха зун багьлай бур?
— ЦIуйшиял шяравалу дур, ххяххияртту дургьуну, гайннуяту дучIан дурсса бакIлахъиялий яхьун къабигьасса кIанттай. Винма чIалай бур жул хъуруннил зумардай бувсса чарттал ххюлубакIурду. Вайннул зун­ттавусса бакIлахъия дучIан дуван бюхъайсса аьрщарал касак буручлай бивкIшиврия бусласиссар. Утти бюхълай бур инсантураща, ятту-гъаттара ябуллай, маэшат буллан. Ялагу жул шяраваллил СПК-лухь ду­ссар Бажиганнал даралуву сайки 4000 гектар аьрщарал. Гикку бу­ссар артизиан щин ялтту нани­сса бяр. Бюхълахъиссар ги­кку ятту-гъаттара ябуллангу. Ялув кIицI бувсса кьяйдалий, дугьай­сса хъуру чанну душаврийн бувну, жул шяраву нукIува бивкIун бур чIявусса къалайчитал, арцу-мусил усттартал. Улу, шяраваллил чIарах нанисса не­ххай дикIайссия 10-нния лирчусса гьарахъалтту. Утти дур лирчIун дурагу ца гьарахъалу. КIагу зузисса дакъар. БучIия, шяраваллил тарихрал ца бутIану хъанай диркIсса аьшну духьувкун, дакьин дурну, оьрчIру экскурсиялийн буцланнагу ядуван. Гьай-гьай, кIа гьарахъалу дакьин даву шяраваллил администрациялул бакIрайн ласурча, хъинну хьун­ссия. Жул школалул чIарав дур школалун дуллусса 450 квадрат метралул лагрулийсса аьрщи. Жу шикку бугьарду дукIу мурхьру ва аьрщи кIура даен дарду Ххувшаврил паркрайн.
Хьунаавкьуссияв на мукуна, буниялагу шагьрурдай жунма ххал шайсса медициналул идарарттая хъисгу личIи бакъасса, ЦIуйшиял шяраваллил ФАП-рал хъунмур ХIасанова Умужатлущал. Шиккува бакIрайн агьуна ттун ЦIуйшиял шяраваллил администрациялул хъунама Мадаев Маликгу. Умужатлул бувсуна ттухь цалла шяраваллил участковый хIакинну хъанай бушиву Вихьуллал шяравусса амбулаториялул хIакин Кьадиева КьурбанпатIима. Та графикрайн бувну бучIайшиву шяравун инсантал кьамул буван. Амма чара бакъа хIакин урган багьлагьисса цIуцIала усса чIумал, оьвчайхту, бучIайшивугу. Цуппагу ахттайнин ФАП-рай бикIайшиву, яла гания махъ шяравусса къашайшалтрал ялтту буккан, гайннайн ххалаххив буван, цайми процедурарду дуван шяравух лагайшиву, шяраваллал кIанай медициналул зузалтрал даву 24-рагу ссятрайсса душиву.
Мадаев Маликлущал ва ПаттахIов ПаттахIлущал яла жу лавгссияв «Щунудагъ» тIисса КФХ-лул инвестициялул лагрулий дуллалисса гъаттарал фермалийн. Маликлул бувсуна вай давурттив дуллалишиву «Развитие ОПК Кулинского района» тIисса программалийн бувну. Шикку ябуллантIиссар тIива, буч буллай, 40 лухIи ризкьи. Ларкьусса фермалуву 20 лухIи ризкьи ябуллан бюхъайсса хIалурду хIасул дурну дия. Ферма цурдагу уттизаманнул зумуну гъаттара ябувайсса кьяйдалий, хъут ца чулийннай, гъаттара уттубишай­сса кIантту тIанттал бавкьусса, щин тIунулттал чIаравра дусса куццирай дурну дия. Ва ферма цурдагу цалва кулпатрал ферма душиву бувсуна, ванил хъунмурну цалла нину Мадаева Хамис бусса кIицI бувуна. Шиккува ванал тавакъю бувна цана аьркинну ушиву гъаттараха зун­сса 2 инсан, бюхъавай, ца кулпат­равасса. Яхъанансса кIанттугу чIаравва бия. Мукунсса инсантал бухьурча, бюхъайссар тIива цайн оьвчин ва телефондалул номерданий: 89634005599. Харжи цал бакIрайва бикIантIиссар тIива 7 азарда къуруш, яла, ссу­ттихунмай лахъ бувну, вай кIилийнуксса дикIантIишиву бувсуна. КIицI бувна Маликлул мукунма фермалийн зун бувкIсса инсантал Аьрасатнал ЗахIматрал кодексрайн бувну даврийн кьамул буваншиву ва циняв вайннахлу дуллан аьркинсса налогругу щаллу дуллантIишиву. Гьай-гьай, ттула бакIраву щурущисса: «Щил арцух дуллай буру ферма? Чув бахлантIиссар шикку буч буллалисса гъаттара?» — тIисса кIива суалгу буллуссия.
— Жу ва ферма дуллай бу­ру жулва кулпатрал арцух. Цу­кунчIавсса банкирдая арцу жу къаласарду. Буч бувсса гъаттара бахлантIиссар базаллаву. Хъювхъиял шяраву буллай бу­ссар «Гъаттара биххай цех». Гайннащал кьутIи чирчуну, гайннангу бахланну.
Гара кьини ЦIуйшиял Культуралул къатлуву дия шяраваллил бакIчи Мадаев Маликлул ларгсса шинал администрациялул бюджетрал арцу ссан ва циксса харж дурссарив бусласи­сса батIаву. Шиккува ххал бигьлай бия шяраваллил инсантурал лухIи гъаттара ччи-ччинийх итабавкьуну къабикIаншиврул х1ухчу итлатишиву. ХIухчин ца лухIи гъаттарал бакIрах буллалисса багьа ккаккан бувна 130 къуруш. Мукунна икьрал дурна, газулийн гьан къабувну, итабавкьусса гъаттарая, ппалав бавкьуну, 250 къуруш аькIлун ласлантIишивугу. Бия шикку мукунма ххал бигьлай цаймигу шяраваллил оьрмулуцIун бавхIусса масъалартту.
Миккува ттуща бювхъуна ихтилат буван ЦIуйшиял шяраваллил Культуралул центрданул хъунама, Дагъусттаннал культуралул хIурмат лавайсса зузалал цIанин лайкь хьусса АхIмадов АхIмадлущал.
Увну ур АхIмад 1950-ку шинал. 1972-ку шинал къуртал бувну бур 11 класс Вихьуллал шяраву, 2 шинай къуллугъ буллай ивкIун ур аьралуннаву. Армиялия учIайхту, зун ивкIун ур ЦIуйшиял шяраваллил клубрал хъунаману. ХIакьинугу зий ур вара даврий. Ванан Аллагьнал культуралул чулинмайсса хъунмасса пагьму-гьунар буллуну бур. Укунсса инсаннайн оьрусрай «самородок» учай. Буниялагу, АхIмад цува, ванал канилу­сса коллектив гьуртту къавхьу­сса конкурсру, фестиваллу да­къахьунссар Дагъусттаннай.
АхIмадов АхIмадлул ва Рашидов МахIаммадлул кIицI бувуна мукунма ЦIуйшиял шяраваллил жяматрал дянив хъинну хIурмат лавайсса цаппара чиваркIуннал ва хъаннил цIарду: Дайтиев ХIажимирза, Авгъаннаву къуллугъ буллай ивкIсса танкист, «Красная звезда» ордендалул кавалер; Рашидов Расул, ордендалул кавалер; Исмяилов МахIаммад, ордендалул кавалер; Илдаров Рамазан, прапорщик, «Красная звезда» ордендалул кавалер; ХIасанов Аьли-Юсуп, милицанал капитан; Рашидова ПатIи, ЦIуйшиял шяраваллил администрациялул секретарьну зий 45 шин дурсса, чIярусса бахшиширттан лайкь хьусса; Абакаров ТIагьир, 45 шинай Ккуллал райондалул администрациялий зий ивкIсса, «Заслуженный работник муниципальной службы РД» цIанин лайкь хьусса, цIана Ккуллал райондалул музейрал директорну зузисса; Рашидов МахIаммад, 11 шинай ЦIуйшиял колхозрал председательнал хъиривману, парторгну, фермалул бакIчину зий ивкIсса, цIана Ккуллал райондалул ЕДДС-рал оператор-диспетчерну зузисса.
Най бия ЦIуйшиял шяравусса зунттал инсантурал оьрму цилва бущилий. ТIайлабацIу баннав вайннан гьарца дуллалимуниву!