Хъуннасса хъар лархъун зий буру

19f_5Дагъусттаннал ФСИН-лул управлениялувун духлахисса идарарттавасса ца хъанай дур МахIачкъалаливсса силистталул изолятор – СИЗО-1.
ЧIявучин кIулссар, ФСИН-лул управлениялул хъунаману Муслим Даххаев ивтун махъ, сайки цинярдагу дуснакьрал идарарттай чIалансса дахханашивуртту хьунни. Цаппарасса идарарттал къат­ри цIудуккан дунни, цаппарасса дакьин дунни. ЧIаланну ххуй хьунни щябивкIминнансса шартIру.
1-мур СИЗО-лия тIурчарив, махъсса шиннардий ва изоляторданул къатри цIуну дуллай, давуртту щириркIуну дуссия. ЧIирисса чIумул мутталий шикку 1000 инсаннансса кIива цIусса корпус бувну бацIан бунни. Мукьра зивулийсса ятIул калпуширттая дурсса вай къатрах бурувгукун, щилчIав къаучинссар вай дуснакьрал къат­рир куну. КьатIувсса чIалачIиннараха лархьхьусса дур изоляторданувусса шартIругу.

ХьхьичIра-хьхьичI кIицI лаган ччива изоляторданул хIаятравусса, жанахIирттавусса ва камерардавусса га цIана итталун дагьлагьи­сса марцIшиву. Гьарица камералуву бур телевизор, холодильник. ХIасил, хIакьинусса кьини изолятордануву евростандартир­ттал тIалавшиннардаха лархьхьусса шартIру дур.
Шиккува бусан, хьхьичIва, 60-ку шиннардийн бияннин, жулла хIукуматрай изоляторду бувагу къабивкIун бур.
Суд-силистта наниссаксса хIа­л­лай, дуснакь бувми щябитай­сса бивкIун бур уголовниктуращал архIал. Таний дуснакьирттавусса шартIругу цукунсса диркIссарив букъавсунма бувчIлай бур. Так 1963 шинал дуснакьирттал гьанулий бувну бур цалчинсса изоляторду. ХIакьинусса кьини щалагу Аьра­сатнаву 228 силистталул изолятор бур. Миннувасса ца хъанай бур МахIачкъалаливсса СИЗО-1.
Ва изолятордануву щябивкI­миннал багьу-бизугу ххал бан, вайннащал зузиминнал къайгъурдаягу цIухху-бусу бан на хьунабавкьура 1-мур СИЗО-лул хъунаманал хъиривчу, виваллил службалул подполковник Давыдов Дауд Аьбдусаламовичлущал.
Дауд ур чIярусса шинну виваллил органнаву зий дур­сса, даврил хIал кIулсса, опыт бусса зузала.
1995 шинал аьралуннаву къуллугъ бувну увкIун махъ, Дауд зун айивхьуну ур Хасавюртуллал ГУВД-лул ОМОН-лул спецроталуву, цахъи махъ миккува участковыйну.
1999 шинал цалла райондалийн, ЦIуссалакрал аьрщарайн боевиктал ххявхсса чIумал, тихун лавгун, тиккува авцIуну ур. Давуд ивтун ур ЦIуссалакрал РОВД-лул ППС-рал батальондалул штабрал хъунаману. 2002 шинал ва ивтун ур СОГ-рал командирну.
2007 шиная шихунай Дауд зий ур УИС-ву. ЦIуссалакрал райондалул виваллил иширттал отделдануву зузисса чIумал, ва цала даврил бурж дакI марцIну биттур байсса, вихшала дишин бучIисса зузала ушиву бувчIусса Муслим Даххаевлул, цува УФСИН-лул хъунаману ацIайхту, Даудгу цува зузисса системалувун кIункIу увну ур, 2012 шиная шихунай Дауд зий ур 1-мур изолятордануву. ХIакьину ва изоляторданул хьхьичIунсса зузалтравасса ца ур.
— Дауд Аьбдусаламович, цими инсан щяивкIун ур хIакьинусса кьини зул изолятордануву? ЧIявуми ци тахсир хьусса, цумур статьялий щябивтсса бур?
— ХIакьинусса кьини 1-мур СИЗО-ву 700-ннийн бивсса инсантал щябивкIун буссар. Миннал ккал гьарица кьини тIиссакссагу даххана хъанахъиссар, цаппарасса танмихI кьувкьуну махъ шичча лаглаги­ссар, цаппарасса шиккун бувцуну букIлакIиссар. Сайки гьарица кьини жучIан МВД-лул ИВС-рава (Изолятор временного содержания) бувцуну бучIайссар инсантал.
ЖучIа щябивкIсса чIявуми бур наркотикру ишакаш буллай ва ишла буллай багьсса. ЧIявусса бур мукунма экстремизмалул иширттацIун бавхIусса, цурк бувну багьсса.
— Вил къуллугърал буржру цукунсса буссар? Цукун лагай вил зузи кьини?
— КIюрххил ссят 7-нния айивхьуну ссят 21.00-ннийн ияннин на даврий уссара. Управлениялул хъунама махънин даврий ухьувкун, намусрал кьамул къабувай, зузи кьини къурталссар куну, цимурцагу кьариртун ивзун ачин. Дан­сса давурттугу мяйжаннугу чIярусса дикIай. Жун чIявуну бигьалагай кьинирдайгума зун багьай. Гьарица кьини ахттайннин изолятордануву обход дайссар га кьинисса дежурныйнал, хIакиннал ва оператив зузалал. Му чIумал камерардавусса дежурныйнал бавтIун, булайссар щябивкIминнаясса аьрз­ри. БикIай ттучIанмасса, управлениялул хъунаманачIансса ча­гъарду, бикIай жула зузалтрал хIакъиравусса аьрзри. Гьарица кьини 30-нния 50-ннийн бияннин­сса аьрза бучIайссар.
Бигьалагай кьинирдай (ми гьант­рай на жаваблувмагу хъанай ура – Д.Д.) на ми циняв аьрзри ва чагъарду ххал бувну, гьарицаннун жаваб дулун хIарачат бара.
ЦукунчIавсса ихтиярду дуруччулт ва прокуратуралул зузалт хIала къабувххунгу, жу аьркин­сса куццуй дувайссар жулла даву. Жунгу бувчIлачIиссар, дуснакь бувми тахсир хьусса инсантал бунугу, минналгу цалла ихтиярду душиву, миннал дуснакьраву тIайлашиву дикIантIишиврийн, шиккусса зузалтрайн вихшала душиву. Жугу, миннал дакI къадуккансса куццуй, тIайлану сукку тIун аьркинссару.
— Дауд Аьбдусаламович, бурив хIакьинусса кьини инава азурда уллали­сса, буруккин бутлатисса масъала?
— Ттунна хъинну къащи дуллай, кьурчIи бизлай бур оьрмулул аргъиравусса, республикалул, билаятрал цIакьну хьун аьркин­сса, цIуллу-цIакьсса жулва жагьилтал, Аллагьнахлуру тIий, сукку тIутIисса бучIибакъултрал бяйкьу ххуллийн кIункIу бувну, Сириянавусса иширттавух гьуртту хъанай, цалва оьрму зиялий гьан буллай бушиву. ТIайлассар, чIявусса бур ми иширттавух хIала шаврия пашман хьусса, амма, цаппарассаннан, хIайп, ттигу бувчIлай бакъар цалва алши бяйкьушиву, бувчIлай ба­къар щил-бунугу биялдарайн лавгун, Аллагьнал цIагу ишла дуллай, инсантал оьрмурдацIа буллан къабучIишиву.
— Ми иширттавух хIала хьусса циксса инсантал бур зучIа щябивкIун?
— Аьмну терроризмалул ва экстремизмалул хIакъиравусса статьярдайн бувну щяивтсса 70 инсан ур.
Сириянавусса иширттавух хIала хьуми тIурча, цIана жучIа щяивкIун ур 20 инсан. Судрал хIукму кьувкьуну, цайми регионнайсса дуснакьирттавун тIайла увккун ур 8 инсан. Ми циняв оьрмулул 20-35 шинавусса жагьилтал бур, хIайп.
— Миннансса шартIру вайминнан куннасса дуссарив?
— Гъан-маччанащалсса свиданияртту, передачартту дулаву аьмсса шартIирдайссар, так ми хасъсса блок­раву бикIайссар.
— ЗучIава щябивкIминнай язухъ хъанахъисса кIан­ттур­дугу шайрив?
— Мукунминнай язухъ булларча, жу жунмагу, миннангу оьбала буллалиссару. Ми кIурабаллай бур гава ххуллийн, цIунилгу тахсиркаршивуртту дурну, махъунмай жучIанма букIлай бур ягу дазул кьатIув лихълай бур.
Тахсиркарнан цайва тахсир хьушиву бувчIин аьркинссар, кIулну бикIан аьркинссар тахсиркаршиврух танмихI бантIишиву.
Му бакъассагу, пикри бан аьркинни зарал бивманаягу. Мунан ккаккан, бувчIин аьркинссар, тахсиркарнан тахсирдануха лавхьхьуну танмихI кьувкьушиву.
— Цими хъамитайпа бур цIана зучIа щябивкIун?
— ХIакьинусса кьини жул изолятордануву 50-60 хъамитайпа буссар. Гьай-гьай, ва хъаннил кIану ба­къар. Миннан цанмагу захIматну бур цивппа укунсса кIанттурдай бушиву бухIан. Камерардаву куннищал кув къабакьлай, цаннил ца къаласлай, жунгу миннащал ххишалану захIматну бикIай.
— Дауд Аьбдусаламович, бурив зулла давриву винна дакI къадакьлакьисса кIанттурду?
— ХIакьину жул идарартту, жул даву ххал дуллай ялтту буклакими чIявусса бур, прокуратуралия тIайла хьуну жяматийсса комиссиярттайн бияннин. ЧIиви-хъунсса тахсир хьуминнайнияр хъуннасса дакI цIуцIаву дур миннал оьхIалсса тахсиркаршивуртту дурминнай. Миннал ххалбигьавурттал, миннан чичлачисса жавабирттал жуща жулла агьаммур давриха зунсса чIун зехлай дур. НукIувагу кIицI лагав, жу укунмагу багьайсса куццуй дуллай буру жулла даву. КIулну бикIан, бусанна, жул зузалтраясса аьрзригу чIявуми тIайла бакъасса, уголовное делолухун бахчу баву мурадрайсса бикIай. Цаппара СМИ-далгу тIайла бакъасса затру бишлай бур цалла цIа гьаз дан, зума-ккарччулун дутан.
ХIакьину нава рязи акъасса ца цамургу зат кIицI бан ччива. Экономикалул кризисрал щавщи жуйнгу бивунни. КIира зивулийсса кIива корпус бусса чIумалгума жул зузалт­райн хъунмасса гуж багьлай бия. Утти жул штат 7% чан бунни. Миксса зузалтран утти 4 зивулийсса 5 корпусраха зун багьлай бур. Хъуннасса хъар лархъун зун багьлай бур жул зузалтран. КIира нюжмардий ца бигьалагай кьини дириярча ххарину буру. Зузалтрал отпускардал дачIи даврий бунува лаглай дур.
Ччива хIукуматрал жулва зузалтраха лайкьсса аякьа дурну, ми къатта-къушлил дузал баврил масъаларттах къулагъас дурну. ЖучIа бур 10-хъул шиннардий квартирардай яхьусса зузалт. Тахсиркартурал ихтиярдал ялув бацIайсса кунма, миннайгу бакI цIуцIаву дайссания хъина.
— ХьхьичIва ва къуллугърай ивкIсса Кьурбан Юсупович хъинну рязину икIайва изолятордануву зузисса лакрая.
— Цалчин ттун бусан ччива, жул изолятор низамралгу, шартIирдалгу чулуха Аьрасатнаву ца яла хьхьичIунми изолятордавух бушиву. Му даражалийнгу жу бивсса управлениялул хъунама Муслим МахIаммадовичлул хIарачатрайнуру. Мунал хIарачат­райри вай цIусса, ттизаманнул тIалавшиннардайсса къатригу дур­сса. Лакрая тIурчарив, жул изолятордануву хIакьинусса кьини 29 ла­ккучу зий ур. Мяйжаннугу, ми циняв цалла даву ххуйну кIулсса, бажар бусса, жаваблувсса зузалт бур.
— Дауд Аьбдусаламович, полициялул органнава лагаврия пашман къавхьурав ина? Цумур даву дия вилла дакIнил ларсъсса?
— Полициялул органнавумур бикIу ва системалувумур бикIу къуллугъ цавагу бигьасса бакъар. Аьмссагу, цанна-цанна хасъссагу захIматшивуртту кIирагу системалуву чансса дакъар. Ва цIанасса даврий тархъансса мутта бирияйсса тагьар дакъар. «Дуснакь бувми журувкьай, зурув? Жу бучIару, лагару, зу шиккува личIару», — тIун бикIайссар жухь жучIа щябивкIми.
Мяйжаннугу, жул оьрму ши­ву най бур. Амма нава шиккун учIаврия пашман къавхьуссара, хIатта таний ЦIуссалакрал райотделданий хъунаманал хъиривчуну итлай ивкIнугу.
1999 шиналсса дяъвилул ишир­ттаву та захIматсса тагьарданий Муслим МахIаммадович каялувшиву дуллай ивкIсса куц ккавккукун, ттун, чув ухьурчагу, ванал каялувшиндаралу зун гъира бия.
ХIарачат банна ттигу хъуниминнал вихшала зия къадан.
Ихтилат бувссар
Андриана Аьбдуллаевал