Учин къавхьунува ливчIун бивкIсса махъ

Ванияр ряхра шинал хьхьичI бувкссия, лагрулулгу мадара хъунмасса, «Лакрал театр. ХIасул шаву ва хьхьичIунмай нанаву (тарихийсса хроника, 1914-1975 ш.ш.») тIисса цIанилусса С.Ю. Алимовлул лу.

Ва багьана, та савав хъанай, му луттирая ттуща ттинин цичIав учин, чичин къавхьуна. Уттигъанну бувккунни жулва театрданун 80 шин шаврин цIа кусса Г.А. Султановал чивчусса цамургу цIусса лу. Му луттирацIунсса хьхьичIмукъуву куну бур, 1967 шинал итабавкьусса кIюласса, С. Говоров авторсса, «Лак­рал театр» тIисса жуж личIаннин, Лакрал театрданун хас бувсса цамур цуппалусса лу къабувкссар куну. Аьлттан чIалай, мукун учаву къатIайлану хъанай бур, ялув жува кIицI бувсса лу бувккун бивкIунгу бунува. Му цуппагу итабавкьуну бивкIссар Мариян Илиясовал кумаг­райну. Шикку цания ца зат хъанай бур: ягу хъамабитаву, ягу, кIулнугу бунува, кIицI къабувнува кьабитаву. Хъамабитангу цукунни бюхъай­сса, агарда та луттирал рецензентну цуппа Г. Султанова бивкIунгу бунува, цилла суратругу та луттираву дунура.
Ча, ва кIантту савав хьуну, ттун ттиватти учин ччан бивкIунни тани учин къавхьунува ливчIун бивкIсса махъ.
С. Алимовлул луттирай дур 275 лажин, итабавкьуну бур 300 экземпляр. Автор бувчIин буллай ур, архивирттавух увккун, цалла диялсса хъирив изаву дуршиву, хьхьичIвасса артистуращалгу ихтилатру бувшиву. ЧIурчIав къадарчагу, Щукиннул цIанийсса Лавайсса театрал училища къуртал бувну махъ СалихI Алимов зий ивкIун ур Лакрал театрданул артистнугу, директорнугу.
Луттирай бувсун бур жулва театрданул тарих байбихьлай бушиву 1914 шинал Гьарун Саэдовлул «Къалайчитал» тIисса цIанихсса пьеса Гъумук бивхьуну бикIаврияту. Бувсун бур ХьурукIрав сакин дурну диркIсса «ЦIубарз» тIисса ккурандалиятугу.
Луттирал хах, структура дузал дурну дур личIи-личIисса шачIантту ххал бивгьуну:
1. Театрал ккуран («ЦIубарз» ва цаймигу).
2. С. Габиевлул цIанийсса халкьуннал театр тIитIаву.
3. Лакрал паччахIлугърал театр­данул (1935 шиная шинмай) тарихийсса ххару: дяъви байбишиннинсса чIун; дяъвилул шинну; дяъви къуртал хьуну махъсса шинну; 1960 шинал Москавлив «Буттал шяраву» тIисса Минкаил Аьлиевлул пьеса ккаккан баву; 1964 шинал Лакрал театрданувун Щукиннул цIанийсса училище бувккусса жагьилсса артис­тал кьамул баву.
Авторнал кIицI бувну бур театр Гъумучату Щурагьун, Щурагьатугу яла Гьанжилийн бизан баврил масъалагу.
Ца бутIуву бувсун бур 1920-1975 шиннардийсса театрданул репертуардания, ккаккан бувну бур ци чIумал ци пьеса бивхьуссарив. ЛичIисса сияхI дурну дур радиолий чивчуну бивкIми пьесардалгу, кIицI ларгун дур Щукиннул училищалуву дуклай бивкIсса студентътурал ккаккан дурсса программардугума. Амма мунийну къуртал хьуну бакъар луттирал ххуй-ххуйми чуллу. Хроника тIий бухьурчагу, Алимовлул лу хроника бакъар. Ваниву, театрданул даву кIулну, анализгу дурну дур чIявусса спектакиллал (Гь. Саэдовлул «Къалайчитал», М-Х. Пашаевлул «Оьмар ва Аьишат», М. Чариновлул «ХIабибат ва ХIажияв», Ш. Аьбдуллаевлул «Кьисас», У. ХIажибаговлул «Аршин-мал-алан», Жабар Жабарлил «Севил», Ф. Шиллердул «Лавмартшиву ва эшкьи», Н. Гогольлул «Щар дуцаву», Б. Рамазановлул «Гьарун Саэдов» ва цаймигу).
Автор циняв спектакиллая цIарду дуллайгу акъар, ккаккан буллай ур гайннул ххуйми ва лащинми кIанттурду, буслай ур цалва пикрирду. Цала тIимур исват буллай, хъар хъанай ур архивравасса документирттайнгу, кказитирттай рирщу­сса макьаларттайнгу.
Ва лу бур мяйжаннугусса Лак­рал театрданул тарих.
Укун гьарза-гьартасса давриву дакъар чин къахьунссар мюрщи-хъунисса диялдакъашивурттугу. Бюхъанссия миннуйгу чIурчIав дан. Амма ттул хъунмур мурад бия ва луттирал агьамшиврия ва аьркиншиврия ца-кIива махъ учинсса.
Сулайман АхIмадов,
филологиялул элмурдал
доктор, профессор