Сочилий хьунни журналистътурал форум «Вся Россия – 2015»

43_17Сочи шагьрулий вай гьантрай хьунни «Вся Россия – 2015» тIисса журналистътурал форум. Тикку Дагъусттан Респуб­ликалул БакIчи Рамазан АьбдуллатIипов форумрал гьурттучитуращал хьунаавкьунни.
Чан-кьансса кутIагу бувну, бишлай буру Рамазан АьбдуллатIи­повлул ихтилат.

«Ттул пикрилий, журна­листика – му хъинну захIматсса, муданма дазу-зуманийсса бутIа бур, му дур аькьлу-кIулшилул ва асардал дазуй. Мунияту журналистикалий каялувшиву дуллан къашайссар, амма мунищала архIал цукунсса-дунугу сообщество сакин дуван аькьилсса инсантураща хьун аьркинссар. Мунияту на барчаллагьрай ура Всеволод Богдановлуйн, ганал командалийн яла захIматсса чIумуву му сообщество сахла дан, дуруччин бювхъуну тIий.
Жу республикалий хъуннасса къулагъас дуллай буру жулва пресса хьхьичIунмай бан. Ххуйсса мисал – «Дагестанская правда» кказитри. ЦIусса хъунама редактор увкIния шинмай га цахъисгу ххуй хьунни.
Аьрасатнал Журналистътурал союзрай цаппара рязину бур, цаппара къарязийну бур. Журналистътурал союзраву бур личIи-личIисса инсантал, амма миккугу зуща бювхъунни, парчари къавхьуну, зущалва зува личIан, кувннал кув бувгьуну. Му хъунмасса бюхъур.
Ттизаманнул Аьрасатнал ва Дагъусттаннал проблемарттавасса ца, ттул пикрилий, хъанай бур инсантурал щаллусса мировоззрение (оьрмулух, дунияллий хъанахъимуних цалва ябитаву) дакъашиву.
На Дагъусттаннайн учIан чIал хьунна. Аьмну лавсун, на учIаннингу шикку бия аькьил­сса, за кIулсса инсантал. Ца чIумал ттун ччан бивкIуна Дагъусттаннайн учIан, амма къаувкIссияв, 60 шинаву тIурча инкар бувссия учIан. 65 шинаву ттуйн оьвкуну, гьан аьркинну бур, куна. Къааьркин­ссар авара дуллан цIанасса политикийсса тагьардануву. Дагъусттан – Аьра­сатнавурхха бусса, шиккугу хъанай бур жулва билаятрай совет заманная махъ хъанай бивкIсса ишру. Амма Да­гъусттаннал чIарав хьуна дяъви, муницIун бавхIуну жулла республика дия экономикалул блокадалуву. Дагъусттаннай бавчуна демократиялул ишру. Му чIумал ареналийн бувккуна чIявусса личIи-личIисса инсантал, аьркинну бия миннай каялувшиву дуллан. Цамур чара бакъахьувкун, ми инсантал властравун битан багьхьунссия, миннал потенциал ишла баншиврул. Мунияту Дагъусттаннай, Путин властрайн учIаннинсса чIумуву щалва Аьра­сатнаву кунна, хIала дагьуна властрал ва коррупциялул дянив­сса, властрал ва криминалданул дянивсса ара, дазу. Дагъусттаннай та чIумал захIматну бия личIи дан, чув къуртал хъанахъиссарив криминал ва чув дайдихьлахьи­ссарив власть. Мура тагьар дия рынокрал экономикалувугу. Рынокрал экономикалуха зий бия так къуллугъирттайсса инсантал. ЖучIара ца журалул минерал щин дия прокурорнансса, кIилчинмур журалул минерал щин дия цама къуллугъчинан, цичIав дакъама цичIав дакъана ливчIун ия, бия Дагъусттанная лихъан багьссагу.
Дагъусттаннайн увкIсса чIумал жуща къабюхълай бия ятинсса оьрчIан къатта бансса аьрщарал парча булун. Амма хьхьичIма мэрнал маччачуначIа дия 240 гектар МахIачкъалалив. Миннуяр ххишалагу ганачIа ляркъуна цаймигу 300 аьрщарал участок. Му хIатта махIаттал хьунсса ишну чIалайвагу бакъая. Утти тагьар даххана хьуссар.
На увкIсса чIумал бусурманнал уммат бия 2 кIанайх бав­чIуну, литIлай бия журналистътал, политиктал, бацлай бия инсантал. Ми иширттахлу багьа ласлай бия властрал къуллугърайминнал кумаграйну. Циняв бия къажанжу дуллай. ХIакьину хъама бивтун бур, та чIумал гьарца кьини щичIан-дунугу «флешка» дучIайсса диркIшиву. Му тагьардануву кьянкьану учин багьлай бия, мукун яхьун ххишала къашайссар, куну. Жура духлаган дуллай буру жулла республика. Ми лахьхьу хъанай бивкIсса ишрур.
Агарда 2012 шинал диркI­хьурча 340 террорданул зумунусса преступление, 2014 шинал дия 12 мукунсса преступление. 1,5 шинал мутталий царагу теракт къархьунни. Инсантал бизар хьуну бия миннуяту.
Ларгсса шинал хIасиллайну Дагъусттаннай преступность чан хьунни Аьрасатнал Федерациялий дянивну ларсъссаннуяр. ЦучIав махIаттал хъанарча, на аьщуйн щун банна – 3,2-лла чан хьуссар. Циванни му бювхъусса? На мудангу учара – ихтиярду дуруччай органнал хIарачатрайну. Мунил хIакъираву Москавлив ва Пятигорскалий цайминнал тIутIисса чIумал, на цIуххара: «АьбдуллатIипов учIаннин зучIа тикку бакъаяв ихтиярду дуруччай органну?».
На хIатта билаятрал Президент В.В. Путиннухьгума куссар, Дагъусттаннай федерал чиновниктурал коррупциялул даража республикалул ва муниципал чиновниктуралссаннуяр лавайсса бушиву. Ганал ттуцIун кабавкьуна – мунил хIакъираву ттуйн тапшур бавугу дуруна.
Ми иширттал 90% на учIан­нингу бивкIссар 10-15 шинал хьхьичIва. ЦIана жу ми марцI буккан буллай буру. Утти­гъанну жу цаппара инсантурай аьрис рищарду. Миннай аьрис рищаврийну ттул рейтинг лахъ хьуна, Аьрасатнаву тIурча ттул рейтинг лагь хьуна. Тиккуминнал пикрилий, аьрис рищаву низам дакъашивруцIун дархIуну дур. Мунияту яла хъунмур масъала – му культуралул ва рувхIанийшиврул масъалар, Щалвагу Аьрасатнангу, щаллара дунияллунгу. ХьхьичIва исторический материализмалул экзаменнай цIуххайссия: «Ттизаманнул чIумал яла хъунмур дакъакьлакьаву (противоречие) цумурди, ссавур дусса?». ХIакьину хъунмур дакъакьлакьаву – культуралул ва аьвамшиврул дянивсса дакъакьлакьавур. Миккур дазу дусса. Агарда духьурча культура – му чIумал ххув хьунтIиссар хIакьшиву, ххуйшиву, ччаву, тархъаншиву, лайкьшиву. Агарда духьурча аьвамшиву – ххув хьунтIиссар щялушиву, оьшиву, сситтулшиву, низам дакъашиву. Цуксса махIатталсса иш бунугу, щалла дуниял, щалва ттизаманнул жямат (общество) хъунмурчIин кIункIу тIий дур аьвамшиврийн. Журналистътал, аьлимтал, политиктал хъунмурчIин зий бур аьвамшивруха. Му дур инсаниятрал цивилизациялуйнсса хъуннамур нигьачIаву.
Дагъусттаннай хъунмур проб­лема бия дагъусттанлувтал цалла культуралия ябувцун, оьрус­нал культуралучIан къабияву. Ихтилат бур ттизаманнул дагъус­ттанлувтураяту. Манежный майданнив (Москавлив) къалмакъал хьусса чIумал, чIявусса цIадурксса инсантал тIий бия: вана, ахирдангу, жулваминнал ккаккан бунни ккавкказлувтуран, щябивтунни цалва-цалва кIанттурдай. Амма га майданнив бакъая я ккавкказлувтал, ягу оьрус. Тикку бия аьвамсса халкь, кувннайн кув щуна аьвамшиву аьвамшиврийн.
Жу тIитIарду Поэзиялул те­атр, му цIана чувчIав бакъар. ХьхьичIра жура наградартту дулайссия ХIукуматрал къатраву. ХIакьину мунин цинма хасъсса кIану бур. Музейраву буллалиссар Дагъусттаннал цIадуркминнал зал (Зал дагестанской славы). Жу паччахI­лугърал даражалий дуварду Расул ХIамзатовлул 90 шин шаврил юбилей. Москавлив тIитIарду Расул ХIамзатовлун гьайкал. Гьайкал тIитIарду МахIачкъалалив Поэзиялул театрданул хIаятравугу.
На итабакьлай ура ттулва жужру, масалдаран Расул ХIамзатовлуясса, Лермонтовлул юбилейран хас бувсса ва цаймигу.
ЦIана Дагъусттан, лахьхьу форумрай увкусса куццуй, инвестициярду дучIан даврил чулуха билаятрай 1-мур кIанай бур. Промышленность хьхьичIуннай хъанахъаврил бущилул чулуха, экономика хьхьичIуннай хъана­хъаврил бущилул чулуха жува билаятрай цалчинмину буру. Амма дуккан дуллалимур чIярушиврул чулуха жува уттигу махъ буру. Налогру салкьи даврил чулуха жува бувкссару билаятрай 4-мур кIанайн. Жунма кумаг буллай бур Аьрасатнал Президентнал ва ХIукуматрал Председательнал. Кьамул бувссар Дагъусттаннан кумаг баврил хIукму (Об опережающем развитии). ЦIана кьамул бувссар 2025 шинайннин ДР-ка хьхьичIуннай шаврил социал-экономикалул программа. Ттун багьунни 70 шинай щаллу къабувну бивкIсса масъала му программалувун ласун, Аухуллал райондалул масъала, чачанналсса, лакралсса ва цаймигу масъалартту».
Всеволод Богданов: — Ттул дур предложение – Рама­зан ХIажи­мурадович Аьбду­ллатIи­повлул ихтилат ккалли бан жулла фестивальданий яла яргмур ихтилатну.
ЧIурду буллуну, цинявннал кару гьаз дунни.
ХIадур бувссар
ХI. Аьдиловлул