ПаччахIнал арс карав увцусса лаккучу

39_3Сурхайханхъал Щайх-АхIмадбаг паччахIначIан гьаву

Щайх-АхIмадбаг дяъви къуртал хьуну махъ шавай увкIун, ссалчIав мюхтажшивугу дакъа ялапар хъанай ивкIун ур. 1908-ку шинал мунан дакIнийн багьну бур Петербурглив лавгун, ккаккан Николай II. Цува захIмат буллай, оь экьи бутIлай, Оьрусатнал хIукуматраха талай ивкIукун, мунан цахьра мукунсса ихтияр дусса ххай ивкIун ур. 

[pullquote]Сурхайханхъал Щайх-АхIмадбаг цала арсурвавращал:
щябивкIун кияха урчIахунмай: Щайх-АхIмадбаг, Исмяилбаг;
бавцIуну: Гъазибаг, МахIаммадбаг, МахIмудбаг.[/pullquote]Петербурглив увкIукун, мунал хьхьичIа-хьхьичI, луглай, лявкъуну ур цала командирну ивкIсса ХIусайн-хан Нахичеванский, генерал-майорнал чингу ларсун, паччахIнал бур­ттигьалтрал лейб-гвардиялул полкирал командирну зузисса. Ганахь бувсун бур цалва мурад, цува увкIшиву так ца мурадрай — ххал ан «Белый Царь», цамур тавакъюв бансса цичIав бакъашиву. Цалва талихIиннаран, ттининнин ккавккун тIий 3 паччахI: НикIалай I, Александр II ва Александр III, тти оьрмулул ахирданий ккаккан ччай ушиву мукьилчинма паччахIгу – император Николай II.
Генерал ХIусайн-хан Нахичеванский цува гьанавиххи хьушиву кIулхьун къабитлай, цалла инсаншиврий, ас-ламусрай бувчIин буллан ивкIун ур Щайх-АхIмадлун, дазу-зума дакъа хъунмасса Оьрусатнаву бушиву азарвахъул, хъинну хъунисса дяъвирдаву цIарду ларсъсса, вирттал. Гайннащавагу архниятувагума къашайшиву император ккаккан. «Белый Царь» – хъинну азурдасса, чIун дакъасса инсан ушиву, цана паччахI ккак­лай унувагу къабюхъантIишиву му миннат бакIрайн ласун.
Щайх-АхIмад, муначIатугу зана хьуну, цалва пикри щаллу къабувну къаикIанна тIий авчуну ур. Мунан багьну бур паччахIначIан буххайсса чIявуссаннал хьулурдавух уххан-уккан. Цинявннал мунал хьхьичI ххарину нузру тIитIирчагу, мунал ниятрах ххуйну вичIигу дирхьуну, кьацIру лакьайсса бивкIун бур, бувчIин буллай му бан къашайсса зат бушиву.
Ахирданийгу му агьну ур князь ОрловлучIан. Аьралийсса канцеляриялул начальникнал, генерал-лейтенантнал князь Орловлул цукуннив вичIив кIюла дурну дур ванал тавакъюврах. Хьун къабюхъайссар тIисса мунал мурадран тIайлабацIу хьуну, найбунува банна къаучирчагу, иш бавчуну бур. Загълунсса, бюх­ттулсса чурххавусса, кIялану ла­хъисса чIирттаращалсса, медаль-орденнал хъазам бувцIусса дагъусттанчунай дакI даркьуну, ванал хъинну инсаншиву дусса миннат бакIрайн буккан бан ччан бивкIун бур. Орловлул кумаграйну императорнал ва кьамул увну, кагу дургьуну, ванащал, 10 минутIрайсса учирчагу, гъалгъа бувну бур. Ахирданий паччахIнал цIувххуну бур ци мурадрай увкIссияв куну. Щайх-АхIмадлул увкуну бур: «Я видел твоего прадеда, видел деда и видел отца. Сегодня Бог послал меня увидеть и тебя. Пожалуйста, государь, сделай мне подарок — покажи наследника, а больше мне ничего не нужно». УчIан увну ур цала 3-4 шинавусса арс Алексей. ПаччахIнаща ялагу ихтияр ларсун увцуну ур га карав. ТачIав аьтIаву къакIулсса дяъвилул виричунал иттату ххаришиврул макь дурккун дур.
Цащала хьунаакьаврил аьщун паччахIнал цалла портретгу Щайх-АхIмадлун пишкаш дурну дур.
Щайх-АхIмад ивкIуну ур 28-мур июльданий 1916-ку шинал. ИвчIаннин зий ивкIссар милицанал прапорщикну. Ванал маччаминнаву му чIумал бивкIун бур: кулпат Нину-цIаххуй, 63 шинавусса (махъ тIайла баврийну 58 шинавусса, бувну тIий 1858-ку шинал), арсру – Исмяилбаг (45 ш.), Давудбаг (42 ш.), МахIмудбаг (37 ш.), МахIаммадбаг (24 ш.) ва Гъазибаг (21 шинавусса). Душру Шагьрубика (47 ш.), Аьйшатбика (39 ш.), ХIабибатбика (25 ш., махъ тIайла баврийну 20 шинавусса, бувну тIий 25-мур февральданий 1896 шинал, аьр­ччасса буну тIий буттал ябуллалисса). Лас ивкIуну тIий Нину-цIаххуйнгу бивхьуну бур пенсия 115 къуруш шинайсса.
Сурхайханхъал Щайх-АхI­мадбаг хъанай ур хьхьичIа-хьхьичIсса ва махъа-махъсса императорнал арс карав увцусса лаккучу. Му бакъассагу, Оьрусатнал Туркнащалсса 1877-1878 шиннардил ва Оьрусатнал Японнащалсса 1904-05 шиннардил дяъвирдаву гьуртту хьуманугу.
Аьбиди ХIайдаев