Инсантал ххуйсса къатраву яхъанай ччива

yun_435 шинай строительнал даврий зузисса ЦIуссаккулув хъуна хьусса, 1-мур ЦIувкIратусса Шагьабуттиннул арс ХIажикьурбанов Сайдуннущалсса ихтилат.

Август зурул кIилчинмур алхIат кьини дунияллий ца яла бусравмур пишалул залуннал, Строительнал кьинир. Профессионал байранни. Му байран дувай Аьрасатнаву бакъагу, СССР-данувун духлай диркIсса билаятирттай ва республикардайгу.

ХьхьичIра-хьхьичI Строительнал кьинилул байран дурну дур Совет Союзрай 1956 шинал август зуруй. Тания мукьах гьар шинай дувайссар му байран. Строитель – му ур даву дувайма, дазайма, яъни оьрус мазрай ца мукъуйну учин, созидатель. Агьали зун­сса, яхъанансса, бигьалаглансса, кIулшивуртту цIакь дуллансса ягу хъин хъанансса къатри дуллалисса инсантурал хIурматгу, гьай-гьай, бакъа къабикIанссар. Дунияллийцири пишардаву ца яла бусравмур пиша бур. 35 шин строительнал даврий дурну дур ЦIуссаккулув хъуна хьусса, 1-мур ЦIувкIратусса Шагьабуттиннул арс ХIажикьурбанов Сайдуннул. Му Дагъусттаннал лайкь хьусса строитель ур, хIакьинусса кьини зий ур ООО «АСД» строительная компаниялул исполнительный директорну. Сайдун Шагьабуттинович лакрал агьалинан хъинну ххирасса, дакI-аьмал хъинсса, хасиятрал алвагьсса, уздансса чув-адамина ур. ЧIявуссаннал Сайдуннуйн чаннасса дакI хъиншиврул щала увцIуну ур учай. ТачIав ванал инсаннан къаччан бикIан бувссар тIий вих хьун къахьунссар. Оьнийгу, хъиннийгу чIарав ацIан анавар уккай, жяматрал иширттавух мудангу хIала уххай. Яла-яларив, ва ур буниялттунгу цалла даву хъинну ххирасса инсан. Жу дакIнийхтуну вагу, цинявппа строительталгу барча буван, хьунабавкьуру Сайдун ХIажикьурбановлущал. Строительтурал вакил мугу хъанай ухьувкун, цIуххарду му­нахь хIакьинусса кьини стро­и­тельтурал давривусса захIматшивурттая ва къулайшиннардая, къайгъурдая ва буруккинттая.
— Сайдун Шагьабуттинович, жу дакIнийхтуну барча дуллай буру вилгу, вищал архIал цинявппагу дагъусттаннал строительтуралгу профессионал байран! ЧIярусса шиннардий чIярусса ххаллилсса къатри дуллансса цIуллушиву зу­хьхьун дулуннав. Ссаха зий ура ина цIанакул, чув къатри дуллай ура?
— МахIачкъалалив Ярагъскийл цIанийсса кIичIираву 10 зивулийсса, 3 подъезд дусса къатри дурну къуртал давай буру, Редукторный поселок­райсса Лаптиевлул цIанийсса кIичIираву 15 зивулийсса 2 подъезд дусса къатрал каркас бацIан бувну къуртал буварду, вихсса давурттив дуллай буру утти. Шиккува Редукторныйлив №1 азарханалул хIаятраву 7 зивулийсса лечебный корпус буллай байбивхьуру.
— Нава му суал циван буллуссарив бусавив? Кризисрал щавщи бивну чIярусса стройкарду зий дакъар, дацIан дурну тIутIисса хаварду буну тIий.
— Стройматериал личIину ххира къархьунни, зий бур циняв, бухьунссар даврил бущи хIурхIа бувссагу. Амма винмагу чIалай бухьунссар шагьрулуву чIярусса къатри дуллай душиву. Тиха-шиха бувкIминнал МахIачкъалаллал шагьру ца хъуннасса стройка хханссар учай. Каспийскаливгу мува иш бур.
— Мяйжаннугу, чIярусса къатри дуллай бур, амма, циксса дулларчагу, къат­рал багьрими лагь хъанай бакъар, ххира хъанарча бакъа, кьюкьлай дакъар. Бур 40-50 азарда къурушран квад­ратный метр дахлахи­сса застройщикталгума. Циванни Дагъусттаннай цIуну дурсса къатри ххирасса?
— Къатри дуллалиминнан МахIачкъалаллал горводоканалданун диялсса арцу дулун багьлай бур щин итадакьиншиврул, мукунма газрахлу, ттукIрахлу. Мунияту квадратный метралул багьа так стройматериал ххира шаврия ягу къашаврия хъарсса масъала бакъар, ххирашиврул эцIа бур гьамин щинал, ттукIрал, газрал дузал даншиврул дурсса къатри, мадарану арцул хьхьури итадакьин багьлай бушиву. Циксса чIярусса къатри дуллай бухьурчагу, машагу бур. Циван? Тиха-шиха бувкIми ласлай булувкьуну бур МахIачкъалалив къатри. Цайми регионная бувкIминнан ччай бур гьарзат лахъсса даражалий дурсса ххирасса къатри. Дянивну квадратный метр дур жучIара 20-30 азарда къурушран. Агар къатри даххан къахъанай буния, къадуллантIиссия застройщикталгу. Цалчинми зивурдай поликлиникарду, ттучанну буллай бур цIана, гацIана кIилчинмур, шамилчинмур зивулийсса къат­ри тIалав дурну машан ласай ца зиву гьаз дуваннин.
— Ххуйну къадурсса, документру щялу­сса тIисса авазагу бур. ТIайлассарив цIанакул дуллалисса къатри цIакьну дуллай ба­къар, аьрщи сукку хьурча, гьарзат кьахьунтIиссар, совет заманнулмур строительствалул технология ххуйсса дуссия тIутIими?
— Совет заманнай бюхъайва строительствалул ялувбацIаву ххишаласса ва цIакьсса дикIан, амма цIанакул хъиннура цIакьну дуллай буссар къатри, гьанурдугу, цимурцагу металлоконструкциярдайну цIакь дуллай, монолитный журалийсса каркасру буллай. Къатри ласун ччими цал хъирив буккан аьркинссар строительствалул фирмалул цуксса опыт бурив, цими шинал стаж бурив, документругу юристнайн бувккун ххалбуван аьркинссар. Къатри машан ласайни чара бакъа кьутIигу документир­ттайну цIакь дувайссар, гьакссагу чIярусса фирмарду дур къатри дуллалисса, къулаймур вариант яла дугьансса сант дур.
— МахIачкъалалив яхъанахъисса цумацагу инсаннайн багьайсса суал: ттигъанну шагьрулул мэрнал къуллугърай ивтунни ( чIумуйну) Дагъусттаннал строительствалул министрну зий ивкIсса Муса Мусаев. Му итаврил гьанумур хIуччагу бия шагьрулун строительствалул мухIлу-хIин ххуйну кIулсса хъунама аьркин­ссар тIутIисса. Вил пикрилий, МахIачкъалаллал агьалинан тIайлабацIу хьурив?
-Хасну на навагу дакI дар­цIуну ура шагьрулий инженер-строитель каялувшиву дуллан аьркиншиврий. Ласурча чIивисса мисал, кIичIирттавун асфальт бутIай, цаппара хIаллава ми асфальтрайгу къия шай. Ххуллурдал, щинаххуллурдал хIал кIулсса, бан-битанмур кIулсса, гьаманки, строительствалул технология хъинну ххуйну кIулсса инсаннащари шагьрулул хъунамашиву дюрхъуну дуван хьунтIисса. Жува бардулт хьуру, строительствалул технология къакIулми каялувшиву дуллалисса ппурттуву шагьрулул диц-куц, архитектура, канализациярду зиялий дарцIушиву. ГъалатIру пIякь бивкIун чIалай бур строительствалул кьаралдания хаварвагу бакъанангума. Мунияту ттул умуд бур цIусса хъунаманал гьамин строительствалулмур бутIа хIисавравун лавсун, шагьрулуву низам дишинссар тIисса.
— Уттигу шагьрулий чIяру зивурдайсса къатраву яхъанахъиминнайн багьлагьисса суал: капремонт­рал фондран квадратный метралун 5 къуруш датIлан къистта хьу­сса идара. Халкь рязий бакъасса чIалай бунува, гуж-балагь цIиклан най бур агьалиная ми арцу. Вилмур пикри?
— На муттаэра. Капремонт­рансса арцу датIаврил механизм хъирив къалавсса дур. Масалдаран, на яхъанай ура 30 шинал хьхьичI дурсса къатраву, ттуятугу, лахьхьу-цархьхьу дурсса къатраву яхъанахъиманаягу цава ца хIакь ласлан най бур. Бур бугьарасса заллухъругу, миннан ремонт ккаккавив-къаккаккавив къакIулли. Бур къатри даххан дакIнийссагу, миннангу къаччиссар сара-кьия цивппа къаяхъанантIисса къатрахлу капремонтрал фондравун арцу дуллан. Гьаннайсса, мукун «аьмсса кIункIур» къабивзун, гьарца къатлун цанмалусса кIункIур бизан къабучIиссарив тIутIиссагу бур. Ми тIайлар. Масалдаран, цал дартIсса арцу харж дурну подваллу бакьин буванссар, яла – магъи, яла – подъездру. ТСЖ куннасса ккуранну сакин дурну, миннуйн тапшур дуварча ххуйну хьунссия капремонтрал давурттив. Арцу дакъамигума, дулун къаччимигума дулун хIарачат буллантIиссар хIасиллу чIаларча. Та дувавив, дурагу къадувавив къакIулсса ремонтран тIий агьали арцу дуллан гъира бакъа бур цIанакул. Щил дулун дурив, щия къадагьлай дурив, хъинну хIисавравун лавсъсса, аьдлулийсса механизм дикIан аьркинни микку.
— Сайдун Шагьабуттинович, ина чIуручIаву дунни захIматсса даву дур строительнал даву куну. Цамур пиша язи циван къабувгьунавав инава тIунгу икIарав?
— Даву, мяйжаннугу, бигьасса дакъар. БакI мудан кIубувну бикIай къайгъурдал. Цемент, кирпич, арматура дакъарив мудан бакIраву. Амма ттун ттулла даву ххирар. Инсаннан магъи дайсса даву дур, цала ужагърай, тIювай хьусса инсантурал ххаришиву асар къархьуну дикIайссарив. Му давриву вилвамур бутIагу чIалай. Ттун ччан бикIай инсантал ххуйсса къатраву яхъанай, 35 шинал мутталий на ттула даврийн дакI тIайлану ивкIра. Нава бутIа бивхьусса даврия къарязийссагу къаувккунни, му духьунссар давривусса яла хъунмур бахшишгу. Дуссия чIунну, на ттулла даву кьадиртун, бизнесрахун, цайми давурттахун агьсса. Амма дакI дакъа зий ивкIра миннуха. Строительналмур давур ттул кIану. Ттулла давриятусса рязийшиву ттуннагу, лагма-ялттуминнангу дусса.
— Строительтурал байрандалул аьдат, традиция дуссарив зучIагу?
— Чара бакъа. Жу байран кьини зузалт барчагу бувну, бахшишру дулару. Зузалтран асар хъанан аьркинссар цивппа ххуйсса давриха зузисса инсантал бушиву, цахарагу аякьа душиву. Ттуннагу ххирар му кьини. ИчIува кулпатращал, дустуращал, гьалмахтуращал дувару. Архсса шагьрурдаягума оьвтIун бикIай архIал зий бивкIмигу, гъан- маччамигу барча уллай. ТIааьнну бикIай. Зунгу хъунма­сса барчаллагь строительтурал байран барча дуван дакIнийн багьсса. Ххуйсса кказит бур, чIявусса агьамсса масъалартту гьаз буллалисса. Миллатирттал ххаришивурттая ва буруккин­ттая чичлачисса. Щалва коллективрангу цIуллушиву чIа тIий ура.
Ихтилат бувссар
ПатIимат Рамазановал