ТIайлабацIусса аьрххи

saev_13Аьмну билаятрал экономика, производство ва цаймигу арарду яларай дагьаврищал чан хьуну дия паччахIлугърал бунияласса магьирлугърахсса къулагъасгу. Хаснува театрду бия, шоу-бизнесрал ялун бигьаврийну, ххютулу личIлай. Ахиргу, бакIрай бавцIунни паччахIлугърал бакIдургьуми театрду ххассал бан багьлай бушиврий — махъсса шиннардий театрдайн лажинну кIура бавунни.

Билаятрал театрду, хаснува мюрщи миллатиртталсса, хьхьичIунмай бансса тамансса подпрограммарду итадаркьунни «Культура России» тIисса Федерал программалул лагрулуву. Театрдан яла захIматсса шиннардий, заманалул дахханашиннардал мурчаву бяйкьин къабивкIун, чIумущал шаттирду ласлай, ттизаманнул «бяла­хъай» шартIирдал хъихъи бувсса тамашачитал театрданувун кIункIу бансса хъуни-хъунисса проектру ххаллилсса даражалий бакIуйн дуккан дурссар Лакрал театрданул каялувчитурал, цала ссуссукьусса бюджетрахгу къабурувгун. Чялишсса гьурттушинна дуллай бур жулва театр «Культура России» программалувугу. Лакрал театр ларгсса 2 шинал гастроллай лавгссар Ух­ссавнил АьсатIиннал хъуншагьру Владикавказрайн, Астраханнайн ва Кабардин-Балкьарнал хъуншагьру Нальчикрайн.

Дунияллул классика дур Лакрал театрданул каялувчитуралгу, режиссерналгу муданнасса къулагъасралусса тема, замана цимил баххана хьурчагу, мунил агьамшиву духкъалагайшиву хIисавравун ласлай. Федерал программалувун дагьлагьисса хьхьичIсса 3 гастроллайн лавсъссар театрданун хъунмасса тIайлабацIуну хьусса классикалул спектакльлу – ингилиснал чичу В. Шекспирдул щалла дуниял хIайран дурсса кьисса «Ромео и Джульетта» ( Болгарнал режиссер Богдан Петканиннул бивхьусса) ва испаннал чичу Федерико Гарсиа Лоркал «Бернарда Альбал къа­тта» (режиссер – Дагъусттаннал халкьуннал артист Аслан МахIаммадов).
Зулайхат Тахакьаева
Гьашину Лакрал театр къабагьунни «Культура России» прораммалувун, мунил лагрулуву Дагъусттанная гастроллайн лавгссар (Нальчикрайн) так Дагъусттаннал паччахIлугърал хор.
«Культура России» программалувун къабагьарчагу, Лакрал театр гьуртту хьунни Культуралул шинан хас дурсса ДР-лул Культуралул министерствалулмур программалуву. Ларгсса нюжмардий жулва театр лавгунни ччянива цанма ххира хьусса Ухссавнил АьсатIиннал хъуншагьрулийн. Махъсса 12 шинал дянив мукьилчинни Лакрал театр Ухссавнил АьсатIиннал тамашачинал хьхьичIун буклаки­сса: кIийлва «Сцена без границ» дунияллул халкьуннал миллатирттал театрдал фестивальданий, кIийлвагу – гастроллай.
Барачатсса шагьрур Владикавказ жулва артистуран – гьарца аьрххи тIайлабацIу архIалсса! ДакIнийн бутанна: 2002 шинал «ЛухIи кьини» спектакль лайкь хьуссар «Лучшая режиссура» премиялун (аьпа биву Валерий Эфендиев); 2011 шинал «Бернарда Альбал къатта» ххув хьуссар ххюва номинациялува шамунниву: «Лучшая режиссура» (Да­гъусттаннал Халкьуннал артист Аслан МахIаммадов); «Лучшая женская роль» ( Дагъусттаннал халкьуннал артистка Жинасат ДинмахIаммадова); «Лучший спектакль фестиваля».
ТIайлабацIусса шайссар гастроллайнмур аьрххигу — Лакрал театрданул артистал ччянива ххирагу, бусравгу хьусса Ухссавнил АьсатIиннал тамашачитурал мудангу ххарину хьунабакьай­ссар, ттигу гьан хьурдай тIийнма яла чаннами асардащал тIайлагу буккайссар.
Театрданущал гьарцагу аьр­ххилий лагайсса нагу мудан махIаттал шара — лакралми тамашачитал, ва багьана, та савав тIий, ккунукравугу чIара ляхълай, аьй-бювкьурду дуллай, театрдания ят бувцсса чIумал, чари ва республикалул агьулданучIа жулва театрданул хIурматгу, кьиматгу вакссава бюхттулсса тIий.
Иш тайннал агьлу бунияла­сса магьирлугърал цIу-цIанпир кIулсса бушивруву бухьунссар. Аьрасатнал яла хъуними культуралул центрдавасса цаннин ккаллисса шагьрурхха Владикавказ! Шикку буссар чIявусса музейрду, галереяртту. Театрал ара тIурча лапра хьхьичIун лирчусса. Мяйва театр зий бур хIакьину Владикавказрай: миннува яла бугьарамур Е. Вахтанговлул цIанийсса Оьруснал академический драмтеатр (ва театр сакин бувну гьашину хьуну дур 142 шин); В. Тхапсаевлул цIанийсса Ухссавнил АьсатIиннал академический драмтеатр (Ирон театр); Ух­ссавнил АьсатIиннал Оьруснал театр; Дучрал театр «Нарты»; Дигорнал миллатрал театр; Ух­ссавнил АьсатIиннал музыкалул театр; ОьрчIал театр.
Вайннува Лакрал театрданул коллективрал кIилчинмур ужагъну хьуссар Тхапсаевлул цIанийсса драмтеатр. Фестиваллайгу, гастроллайгу жулва театр­данул артистуран барачатсса сахIна. Театр цуппагу Лакрал театрданущал ца оьрмулул бур – гьашину кIивагу дуллан тIий бур 80 шинал юбилейрду.
Лакрал театр бувкIун бур тIисса ххарисса чялав бия та кьинигу театрданул зузалтрал дянив. Репетиция наниссаксса хIаллай лях-карах бухлай, буруг­лай бия. «Ромео и Джульетта» ва «Бернардал къатта» спектакльлаясса асардугу вайнначIа гъили-гъилинма бия. Амма чIявуминнан «Бернардал къа­тта» ххуй бивзун бусса бия, му ниттил мазрай бивхьусса буну тIий. Магьирлугърал кьимат бушивруцIун, Ухссавнил Ккав­кказнаву Ккавкказнал аьдатиртталмур кьиматгу щичIачIав бакъа бюхттулну буручлачисса агьлур аьсатIин. Мукун бушиву цал уттигу исват хьунни, оьрус мазраймур спектакльдануяр цанма къакIулсса, таржума буллалинигу ца махъ бувчIлай, ца къабувчIлай бивхьусса спектакль ххуй бивзунни тIутIийни. Цалвамур маз цуксса хIурматрай бакъахьунссар вайнначIа, зува хIисав бара.
КIулну диякьай Дагъус­ттаннал халкьуннал шаэр Расул ХIамзатовлул цIагу вайннал жагьилтуран. Ва ххуллухсса тамашачитал чIявуми бия студентътал ва дуклаки оьрчIру. Ми батIин хъунмасса хIарачат бувну бия театрданул хъунмур администратор Тамара Кьадиевал.
Гастроллай лавсун бия Расул ХIамзатовлул произведенияр­ттаясса музыкалул спектакль «Оьрмулул чарх».
«Оьрмулул чарх» мюзиклданул премьера хьуссия 2003 шинал, шаэрнал оьрмулун 80 шин там шаврил юбилейран хасну. Мюзикл бишин Пермь шагьрулия учIан увссар Аьрасатнал лайкь хьусса артист, Чачаннал ва Ингушнал Халкьуннал артист, гихунай Дагъусттаннал бусравсса артистнал цIанингу лайкь хьусса цIанихсса балетмейстр Муса Оздоев. Сценарий чирчуссар Ариза Батыровал, декорация – Дагъусттаннал лайкь хьусса художник Аскар Аскаровлул, костюмру – Фатима ХIажибаговал. Премьера бивхьуссия лакку мазрай. Ла­кку мазрайн шеърирду бувцу­ссар шаэр ХIасан КIуруховлул. Мюзикл жагьилтурал темалун хасъсса бухьувкун, гихунмай му буссия дуклаки оьрчIан ва студентътуран оьрус мазрай бихьлай.
Миву агьаммур роль дургьусса ва цаймигу актертал театрданува лагаврийн бувну, багьссар мюзикл репертуарданува букьан.
НукIува кIицI лавгсса ку­ццуй, Лакрал театрданул каялувчитурал муданнасса къулагъасралусса тема дур, замана цимил баххана хьурчагу, цил агьамшиву духкъалагайсса, дунияллул классика. Дунияллул классикалуву цилвамур бутIа лявкъуну бур хъунасса шаэр Расул ХIамзатовлул произведенияртталгу. Мяъна-мурад куртIсса шеърирдайхчил шаэр ур бучIантIимуниясса цалва пикрирду жагьилсса никиращал кIибачIлай. Дуниял лярхъуния мукьах хIасул хьусса ва тачIав бухкъалагантIисса социал буру­ккинттал агьамшиву хIакьинусса кьинигу тIалавну чIалай, театр­данул каялувчитурал спектакль цIубуккан бувну бивхьуссар 2010 шинал. Режиссертал – Муса Оздоев ва Изумруд Аьлиева. Спектакльдануву гьуртту хъанай бур хьхьичIунсса актертал ва балетрал труппа.
Ва бур дуниял ккарксса хъуначунал (Дагъусттаннал Халкьуннал артист Аслан МахIаммадов) оьрмулул дуланттайх нанисса, ХХI-мур ттуршукулул бала-апатIирттащал (хIан хIачIаву, наркотикру, дуниял лярхъуния мукьах куннал кув муттаэталсса Щялмахъ (Дагъусттаннал лайкь хьусса артистка Саният Рамазанова) ва ХIакьмур (Да­гъусттаннал лайкь хьусса артистка Луиза Шагьдилова); хъиншиву ва оьшиву, ххуйшиву ва оьккишиву, дунияллул паччахI хьусса дахху-ласу, ярагъ, дяъви) хьунаакьлакьисса жагьилнащалсса (Хасбула Кьурбанов) ихтилат. Гьамин щялмахъ, лавмартшиву сававну ят буцлай бур цанная ца ччаву хьусса жагьил ва душ (Жаннат Маматаколова).
Бунагьирттал кIу бувсса чарх хьусса дунияллий чIярусса хIасратругу дурхIуну, ахиргу ххув хъанай бур ХIакьмур, куннан кув бувчIуну цачIун биллай бур ччаву хьумигу.
Ччаврил темалущал спектакльдануву ялагу аьч дуллай дур дяъвилул тема.
Мунияту яла асар биянсса бия:
— Ча дуркссар ятIулсса ранг?
— ЛухIимунива дуркссар.
ЛухIисса давуртталли
Оьтту экьибутIайсса.

— Ча дуркссар лухIисса ранг
— ЯтIулмунива дуркссар.
Оьтту экьинанийни
Дунъял лухIи лагайссар.
тIисса шеъри ва муницIунма бакьлакьисса «ЛухIи лачакрал балай» (увкуна Луиза Шагьдиловал). Махъсса сайки 15-20 шинал лажиндарай лухIисса давурттайну оьттул лицIлацIисса Ккав­кказ, лухIилувун бахьлавгсса ниттихъул, ссурвал, щахъами, ятинну личIлачIисса оьрчIру. ХIакьину тIурча лухIисса тIуллал ясир бувну, оьттувун бахьлавгун бур Украина. Мунийн бувну, Лакрал театрданул «Оьрмулул чарх» тIисса спектакльданул агьамшиву хIакьину лапра хъуннар. Артистуращагу бювхъунни му агьамшиву цаву дусса Расул ХIамзатовлул шеърирдал мяъна-мурад чIаххувсса республикалул жагьилтуран аьч дан, тайннащагу лаласун бювхъунуккар.
Мудангу жапасса шай лахъи­сса ххуллийхсса аьрххи. Чурххал хIал баххана шай. АртистурачIа бигьалагансса чIунгу къадикIай, кIану баххана хьуну шанугу къабияй. Амма ци хIалданий ухьурчагу сахIналийн уккан багьай. Гьунттиймур кьини 10.00 ссятраву — репетиция, 15.00 ва 18.00 ссятраву ккаккан бан багьлай бия спектакллу. Кьинимур ларгуна янил ляпI учиннин. Бювхъунни ва ххуллухгу жулва артистураща цамур миллатрал тамашачитал хIайран бан.
«Зул артистурал магьиршиву усттарсса дур. ЗучIа хасъсса театрал студия буссарив?» — тIий, цIухлай бия. Тайннал рязи бакъашиву так ца дия – билетрал багьа лагьсса бушиву. «Яргсса костюмру, нажагьсса гьунар, пасихIшиву, бюххансса балайрду, къавтIавуртту. Билетрал багьа тIурча 100 къуруш?!» — махIаттал хъанай бия тай.
Гьай-гьай, пахру багьлай бия цамур миллатрал тамашачитурал жулва артистураясса ххуйсса асардах вичIидишин. Амма дахIалай чинсса диякьай тайннал жагьилсса тамашачитурал мяърипат.
Ахирданий Бадрижат Ма­хIаммад­хIажиевал барчаллагь увкуна В. Тхапсаевлул цIанийсса театрданул каялувчитурахь, гастроллу дан бувсса кумаграхлу.
Рязину ливчIунни театрданул каялувчиталгу, артисталгу гастроллая. Театрданул каялувчи барчаллагьрай бия ДР-лул культуралул министр Зарема Буттаевайн, театр гастроллай гьан бан бувсса кабакьулухлу.
— Яла-яла нава рязину ливчIра ва аьрххилувугу жагьилсса актертурал щилчIав агьулданул хьхьичI Дагъусттаннал цIа кьюкьин дансса тIул къадаврия, — тIий ия театрданул директор МахIаммад ХIусайнов.
Артисталгу барчаллагьрай бия Бадрижат Набиевнайн, театрданул ссуссукьусса каширдах къабурувгун, театр гьарца шинал республикалул кьатIув буккан буллай, артистуран дуниял ккаккан дуллай бушиврухлу. Мукунма барчаллагьрай бия театрданул директор МахIаммад ХIусайновлуйн ва бухгалтер Асият Къаяевайн, гьантрал хьхьичIва лавгун тийх ликкансса ххуйсса шартIру дузал даврихлу.