Байрандалул хьхьуну дукра гьарза мадару

0_41d66_c6a1117d_XLТанийва цинявннан кIулсса калима дур «Цукун хьунадаркьурив цIусса шин, мукунна тIайлагу дуккайссар», тIисса. Мунияту бухьунссару, жува циняв хIарачат буллан бикIайсса ЦIусса шинал стол дукрардал аваданну, ххишалану дирхьуну, чIюлу бан.

Хъамалу оьвчару дустурайн, ЦIусса шин ххуйну, тяхъану хьунадакьинсса мурадрай. Амма му чIумал жува пикривагу къабару, гьарзат хIала-ккала дуркуну, гьунттий кьини жува лякьа цIий, кIуну, кьурчIищин дуллай ва цаймигу тIааьндакъашивурттащал чантI учинссару тIисса.
Мунияту, ЦIусса шинал байрандалул гьантрай тIааьн бакъасса иширттая бурувччуну бикIаншиврул, цаппарасса затру кIулну хъинссар. ХIакинтал ва диетологтал маслихIат буллай бур ЦIусса шинал байран дучIан 3 нюжмардул хьхьичI ххяххиялул пагьризрайн (диета) бучIан. Вай тIайлар, шивусса клетчаткалул хъунххютту, марцIгу дурну, ххуйну зузигу дайссар. Му ба­къассагу, кьучIлил, ттиликIрал, ччаруллал даву ххуй дайссар, мукунма жулла организмалул гьарцагу клетка куклу хьуну, щалва чурх куклуну, цIуллуну чIалан бикIайссар.
— ДакIний битияра, жула цIумулул, лякьлул (желудок) хьхьури жухьрари дусса. Дукан ччимур дукияра, хIачIияра (агарда къадагъа дирхьуну да­къахьурча), амма хъамамабитари чан-чанну (кьаралданий) дакъа дукан къабучIишиву. ХIарачат бувара чанну дукан аьгъусса дагъ дурсса дукра, хъиннура хъинни дукарча салат­ру, шавхьсса ягу пачракъатлуву (духовкалуву) бувсса балугъ, ахъулсса.
— ДакIний битияра, хIан – му цурда колориярду бусса хIачIияр. Яла хъинмур хIачIия га хьхьунусса ятIул чяхирди, агарда зун хъиннура кьянкьами ччарчагу, лякъияра ххуйсса даражалул аьракьи, так аьракьи хIачIлай байбишин хьхьичI ххуйну за дукияра. МахIачIларду га хьхьуну газ хIаласса нацIу щинну, гайннул хIан ччяни дюххан дайссар. ХIанттил рюмкалул хъирив мякь багьарча, хIачIияра ца-кIива ххув укуннасса щинал. КъавтIун бизлази – чурх таза буккайссар, обмен веществ ци­лла нирхиравун дагьайссар, хIан ччяни лялияйссар, так къавтIутIияра марцIсса гьава бусса къатлуву, ягу кIичIираву, хIаятраву..
— ПIапIрус учайминнахь учи­вияв, бювхъуссаксса чанну учияра пIапIрус, цанчирча никотиндалул оьттул туннурду къума байссар. Кислородран ххуллу кьукьлай, организм загьрулул дайссар (отравить).
— Гьунттиймур кьини, хьхьурай лирчIмур къадуркуну, хIа­чIияра бульон, щинаву ягу парданий шархьсса ахънилсса, накIлил продукты, аьгъу дакъа­сса, нацIу дакъасса урттул чяйгу (сура, календула, ромашка) ялун хIарчIун. Лякьлуву тIааьн дакъашивуртту къадикIаншиврул, дукра дукайхту, гава цIана бучIиссар хIачIан дарув «Мезим-форте», «Фестал», «Креон».
— Байрандалул хъирив бу­чIияра зулла режимрайн, дулувара 2 дукра къадукай кьини нюжмардий. Укун, ургъил буну хьунадакьирча ЦIусса шин, зун яла щаллусса шинай цукунчIавсса захIматшивуртту дукра лялиян давриву хьуна къадакьинтIиссар.
Т. ХIажиева