Инсультрая буруччиншиврул

sop_5Октябрьданул 29-нний щаллагу дунияллий кIицI лагайссар инсультращалсса талатаврил кьини. Мунин хасну щаллагу дунияллий гьарца шинах шайссар личIи-личIисса давурттив, акциярду, инсультрая агьали ххассал бансса, му хьун къаритансса профилактикалул давурттив. Миннувух жулла республикалул медициналул идарартталгу шиная шинайн гьурттушинна дуллай бур. Ва кьини МахIачкъалалив Республикалул кардиологиялул диспансерданий хьунни «ТIиртIу нузардил кьини».

Бадрижамал Аьлиева
Му кьини ччинаща, хIатта паспорт, страховой полис бакъахьурчагума, бюхълай бия увкIун ва диспансерданийн, къюкIлил кардиограмма дуван ва давление дуцин. Му акциялул хIакъиравусса ихтилат хьунни Республикалул кардиологиялул диспансерданул хъунама хIакин МахIаммад Тотушевлущал:
— ХIакьину жучIан увкIунни 123 инсан. Миннал къюкIлил кардиограммагу дурну, давлениягу дурцуссар, хIакиннал хасъсса маслихIатругу, яни консультация, бувссар. Миннаву инсульт хьун бюхъайсса нигьачIаву, риск дуссагу ялун ливчунни. Укуннасса акция дурссия уттигъаннугу, КъюкIлил кьини. Му кьини жучIан увкIуна 150 инсан.
Инсультращалсса кьинилул сиптачитал хьуссар 2006 шинал ЦIуллу-сагъшиву дуруччаврил щаллагу дунияллул организация. Му шинал му организациялул инсульт баян бувссар глобальный эпидемияну. ХIакьинусса кьинигу инсульт хъанай дур дунияллий инсантал литIлатIаврил ва инвалидталну личIлачIаврил ца хъунмур багьанану. Инфаркт Миокардалул хъирив инсультрал бугьлай бур кIилчинмур кIану инсантал литIлатIавриву. Щаллагу дунияллий инсульт сававну инсантал литIлатIаву хъунна хьуну дур 26 %, инвалидталну личIлачIаву – 19 %. Инсульт хьусса инсантурал 25 % литIлай бур цалчинсса зурувува, 30 % — шинал мутталий. 2030-ку шинайннин тIурча вай цифрарду кIилий ххи хьун най бур. Мяйжаннугу, ва бур щаллагу дунияллул эпидемия. Дунияллул билаятир­ттаву Аьрасатнаву инсультраясса «смертность» ца яла хъуннамур дур, гьарца 100 азара инсаннава 225, 6 инсан. Му хъанахъиссар шинал дянив инсульт хьуну ивкIусса 200 азара инсан. ТIайлассар, Дагъусттаннай вай цифрарду ванияр ялавайсса бур, хIатта махъсса шиннардий лавай хъанай най бунугу. Мунияту ва масъалалухсса къулагъас ларай дуван аьркинну дур.
Инсульт шаврил агьаммур багьанагу бур лахъсса артериальный давление – артериальная гипертония. Щаллагу республикалий ур лахъсса давление дусса 120 азара инсан. Ва хъинну лахъсса цифрар. Ва акциялул агьаммур мурадгу – гьарца инсаннаща ва кьини цалла давлениярагу ххал дуван бюхъавуя, ва масъалалуя цал ххишалагу дакIнийн бутавуя.
Инсульт хьунсса сававрттурив личIи-личIисса дикIан бюхъайссар, сосудирттал патологиялия тIайла хьуну, стрессрайн бияннин. Хъуннасса агьамшиву дуссар инсульт хьуну махъсса 4-6 ссятрал дянив мукунсса къашайшалан бувсса багьайсса даражалул кумаграл. Амма къачансса ишру шай, му инсульт душиву кIул хьуннин, му чIун канища дуккан диртссагу, — буслай ур МахIаммад Умарпашаевич.
Уттигъаннунин инсульт оьр­мулул бугьараминнал азарданун ккаллийну диркIхьурча, махъсса шиннардий му азар диялну «жагьил» хьуну дур. Мунинсса багьанттугу бур цIанасса заманнай хъанахъисса куннил хъирив кувсса стрессру, дуки-хIачIиялул къатIайласса режим.
Инсульт къахьун, гьарцагу инсан цала ялув цува авцIуну, цалла карунних дуван шаймурдагу дуллан аьркинссар цалва оьрмугу буруччин, цалва махъсса гъан-маччаминнал оьрмугу кIу, захIмат къабуллан:
— Ялув бавцIуну бикIан аьркинссар цалла давлениялул, цанчирча оьттул гужирал сосуд дуцан дуван бюхъайну тIий.
— Багьан аьркинссар спортрахун, чурххан мудан физнагрузкарду дуллан аьркинссар. Спортрахун багьсса чIумал инсаннал къюкIгу, оьтту щурущавугу цилла кьаралданий дикIайссар. Муниятугу паракьатсса, къуццу-къуку къабуллалисса, щяивкIсса, уттуивхьусса оьрмулул кьаралгу инсультрал «ккаришри».
— Кьаритияра пIапIрус. Къалиян тIутIаву сававну оьттул сосудирттал стенкардай мюрщисса хъякрурду шайссар.
— Ялув бавцIуну бикIияра холестериндалул кьаралданул. Холестерин сававнур «нярал инфаркт» шайсса, яни яла нигьачIимур ишемический инсульт. Холестериндалул кьараллив тIайланна дархIуну дуссар зу канакимунищал. Мунияту, махъаллил хьияра аьгъусса накIлил продуктылуя. Инсульт хьунсса хъуннасса нигьачIаву ду­ссар яла-яла гьарца кьини лагаву, аьгъусса барт ва хIуру нис (творог) канакисса, сливкирдащалсса кофе хIачIлачIисса инсантуран. Аьгъушиврул хъунмасса процент бусса накIлил продуктыгу инсультрал «гьалмахталли».
— Мукунна чанну канан аьркинссар дикIгу, гъаттарал дикIу, яттил дикIу.
— Чан бувара зулла дукралуву цIу. ЦIилгу давление лахъ дувайссар.
— Мукунма мугъаятну бикIияра колбасалуя ва мунил сурсатир­ттая, мукунна анаварну дувайсса цIанасса дуки-хIачIиялуя.