СахIналийх талихIрачIан бувксса ххуллу

Ккуллал райондалул шяраваллавусса культуралул пишакартуращал кIул хъанан ивкIния махъ, ттул янилун багьлан бивкIуна хъунмасса, мукьмурцIусса гьайчали чIюлусса лаххиялул ялтту бувтсса, сий дуну миллатрал культуралул аваданшиву цийнна лархсса лаххиялийну чIалачIи дуллалисса хъамитайпа. На ттувува нава, пикри бувну: «Вана ва хъамитайпа бухьунссар аькьлу-кIулшилун ччимур хиялну къабивтун, талихIрайн буккан бувсса инсан», — куссия. Жунма ччан бикIай, къатта-къушливу, кIичIираву, тIабиаьтраву, ххуйсса затру янилун дагьну. Муна мукунсса «аьламатру» партIи дуллалисса, искусствалул ххуллу бувгьуну нанисса инсан бия ттул янилун багьлагьисса хъун гьайчалттул заллугу.

ХIажимурад ХIусайнов
Утти чIун хьунни ва нава ихтилат буллалисса инсаннал цIа кIицI дуван. Ва Оьмариева Аьишат МахIаммадлул душ бур, Ваччиял шяраваллил Культуралул къатлул хъунмурну зузисса. Инсаннал оьрчIнира янилун дагьлагьимунил, нитти-буттал бусласимунил, школалий лахьлахьимунил, луттирду ккалай кIул хъанахъимунил, дустурал хасиятирттал хIасул дуллай дур таксса инсаннал дунияллух ябитаврил луртама. Цуксса архну зунттаву яхъанахъисса миллат жула бухьурчагу, тIабиаьтрал хасият оьр­му бутлатиссаксса махь дуван багьлай бухьурчагу, жулва инсантурал лахъисса шиннардий хIасул дурну дур аслисса, оьрму бутан ишла дувайсса кьай-кьуйлину, чичрурдайну, балайрдайну, лаххайсса ла­ххиярдайну, авадансса культура. Му искусствалул куцливун лаган дурну, тамашачитурал хьхьичIун дуккан дуван бюхъайсса пишакартал бур Ккуллал райондалий. Миннавасса цану бур Аьишат Оьмариева.
Аьишат бувну бур 1957-ку шинал 1-мур ЦIувкIуллал шяраву Аьлилов МахIаммадлул ва Къис­ттаманнул кулпатраву. Ванил нину Къисттаман колхозраву звеньевойну зий бивкIсса, Москавлив ВДНХ-лийн гьан бувсса хъамитайпа бивкIун дур. Къисттаман 16 шин шайхтува колхозраву зун бивкIун бур. Аьишат бакъагу, вайннал кулпатраву бур Сабрижат, Ххадижат, Кисаран тIисса ссурвал, НикIамахIаммад тIисса уссу. Вай, цалва пагьму-гьунарданун лархьхьусса кIулшивуртту ларсун, цалва-цалва кулпатирттаву яхъанай бур. Аьишат школалий дуклай бунува гьуртту шайсса бивкIун бур художествалул самодеятельностьравух. Къатрал чIаравва бикIайва тIива шяраваллил клубгу. Гива мудан балайрдал, кино дихьлахьисса чIурду баллан бикIайсса бивкIун бур. 1977-ку шинал Аьишатлул къуртал бувну бур МахIачкъалаллал Культпросветучилище. Га чIумал анжагъ ца Аьишат бивкIун бур райондалий хасъсса культуралул кIулшиву ларсъсса пишакар. Дуккаву къуртал дурну райондалийн бувкIсса чIумал шикку культуралул отделданул хъунаману зий ивкIун ур Хъусращатусса Рамазанов Сулайман. Зун бивкIун бур Аьишат райондалул Культуралул къатлуву. Гай шиннардийсса цилла даврияту буслай бур Аьишат:
— На зун байбивхьусса чIумал райондалий сайки 120 культуралул зузала икIайва. КIива автоклуб бикIайва шяраваллавух заназисса. Жу лагайссияв концертру ккаккан дуван зунттавун хIухчалтрачIан, фермардайн, ятту арияту наниний Инчхелийн, Манасрайн. Лагай­ссияв Бажиганнайн, Бабаюртлив. БацIансса чIун къадикIайва. Жу пландалий шинай 20 концерт багьлух ккаккан дуван буржлув бувну бикIайвав, байраннай, тяхъашивурттай гьуртту шаву дакъа. На райондалул Культуралул къатлул директорну зий ххюра шин дурссар. Му чIумул мутталий райондалийсса шяраваллал фольклорданул коллективрду райондалий, республикалий шайсса циняр фестиваллай гьур­тту хьуссар. Ялун личин бувссар жула халкьуннал аьдатирттащал бавхIусса чIявусса номерду. На нава цимилагу лавгссара Вихьуллал, ЧIяйннал, 2-мур ЦIувкIуллал коллективрдащал къавтIун бизан. Дагъусттаннал агитбригадарттаву цалчинсса кIану бувгьуну тIий, жу гьан бувунав Къалмукьнавун Элиста шагьрулийн. Тикку га чIумал 45 областьрал автоклубирттал смотр-конкурс бия. Тиккугу жу ххув хьуну, Чита шагьрулийн гьан бувунав. Тийхгу жу цалчинмур кIану бувгьу­ссия. Му дия 1980 шин. На райондалул Культуралул къатлул директорну бусса чIумал Дагъусттаннал районнайсса культуралул къатраву мудангу 1-мур кIану бугьайссия. Мунийн бувну, Дагъусттаннал райондалул культуралул къатлул 43 директорнава на бувчIунав Ростоврай хъанахъисса культуралул иширттан хас дурсса совещаниялийн тIайла бувксса делегатну. Гьуртту хьусса циняв кIанттаяту бусларча, сияхI хъуннасса хьунссар.
1985 шинал райондалий цIусса Культуралул къатта бувайхту, на шикку методистну зун бивкIссияв. Ттун дувансса давурттал план хIадур дуван, сценарий чичин, чIалачIи агитациялул плакатру дуван, гайннуй чичрурду дуван багьайва. Шяраваллавусса клубир­ттал зузалтран планну хIадур дуван, отчетру дуван, дуллалисса давур­ттая бусласисса журналлу буцIин буван лахьхьин бувайссия. Му ттул пишалул бурж бия. Методистнал кабинетрава наниссар циняв магьирлугърал гьанулийнусса давурттал дайдихьу, — буслай бур ва.
«Ваччиял шяраваллил Культуралул къатлул хъунмур цукун хьура?» — куну цIуххайхту, Аьишатлул бувсуна цилла уттисса даврия.
— 2007 шинал жу 14 зузала уссияв райондалул Культурал къатлучIа зий. Га шинал дахханашиву хъанан дикIайхту, ттухь Ваччиял шяраваллил Культуралул къатлул директорну, Суллуев Муслимлухь худрукну зузи увкуна. Яла махIатталсса иш ци бия учирча, Культуралул къатта ганиннин Ваччиял шяраву бувагур къабивкIсса. Мунийн бувну, жун ккаккан бувуна Ваччиял колхозрал конторалул чIаравсса ца къатта. Яла ва къатта жу бакьин бувну, инсантал щябикIан шайсса кьяйдалийн бувцуссия. Щяту цахъис лахъну чIивисса сахIна бувссия. Игьалаган увкIманал ккалансса кказит-журналлу бишин столлу бивхьуссия. Утти 60-70 инсан щяикIан шайсса къатлуйн кIура бавну бур. ЧIирттай, винмагу чIалай, Ваччиял шяраваллин хас бувсса, культуралул иширттащал бавхIусса стендру бур. Клубрал давурттив цукун дувай­ссарив бусласисса методикалул лу­ттирдал мурцIу буварду. Ганиннин къабивкIсса, Ваччиял шяраваллил фольклорданул ансамбль буварду. Утти ва ансамбль райондалий ва мунил кьатIув шайсса культуралул давурттавух, фестиваллай, конкурсирттай гьуртту шайссар. Ваччиял шяравалу дур чIявусса аьлимтал, шаэртал, аьрали хIаписартал, къуллугъчитал бувксса шяравалу. Хъунасса, щалва лакрал миллат­рал арсъсса, махънан эбратран­сса Гьарун Саэдов увсса, яхьусса, аьрщарахьхьун ларгсса шяравалу. Мунияту нава ва даврий бавцIуния махъ ттуща бювхъунни шяраваллил тарихращал, культуралущал, багьу-бизулущал, аьдатирттащал дархIусса давуртту дуван. Ваччиял шяравалу дур къалайчитурал, арцу-мусил усттартурал шяравалугу. Ялагу, шикку зий бивкIссар янна дуруххайсса артель. Ххаллил­сса дарзитал бувкссар шяравату. Утти вай шагьрурдай ательерду тIивтIуну, модалущал ша лавсун нанисса яннарду дурухлай бур. Ваччиял шярава чIявусса пагьмурду бусса, канил давурттал пишакартал бувкссар.
Щялмахъ къахьунссар Ваччиял шяравалу Ккуллал райондалул Культуралул центрди учирчагу, — тIий бур ва.
Оьмариева Аьишат Ваччиял аьдатру ялун личин дуллай бур. Бу­ттукьри бувай аьдат сахIналий кка­ккан дувай. Шяраву яхъанахъисса бугьарасса инсантурайн, ми цавунма цивппа лавгун къаличIаншиврул, Культуралул къатлувун оьвкуну, балайрдайну, къавтIавурттайну ми тяхъа бувай. Шиву хIасул бувну бур «клубы по интересам»: жагьилтурал «Чинар», «Жагьилсса кулпатрал клуб», хъаннил клуб «Щаращи». Хъаннил клубраву лахьхьин дувайсса дия къатта-къушливусса давуртту дувайсса куц. Шивун бучIайсса бия жагьилсса душру, щар хьусса хъами-душру. Гьашину­сса шин Культуралул шин духьувкун, чIярусса давуртту дурну дия, дуллайнмагу бия. Аьишат рязину бур шяраваллил бакIчи МахIаммадов Арсеннуя, муданагу чIарав ацIай, бюхълахъисса куццуй аьркинмунил щаллушинна дувай тIий.
Ттуща ихтилат буван бювхъуна Ваччиял шяраваллил бакIчинал кумагчи Аллахвердиев ХIажи-Мусащал. Вагу рязину ия Аьишатлул дуллалисса давурттая. «2007-ку шинайннин бувагу къабивкIсса клуб хIасул бувну, цичIав дакъасса кIанай вайксса давурттив дуван бюхъаврихлу Ваччиял инсантал ванийн барчаллагь тIий бур», — куна. Ваччиял шяраваллил бакIчинал хъиривчуну зузисса Мадаева Розагу рязийну буслай бур ванил даврия.
Ваччавсса библиотекалул зузала ХIажиева Камилатлул бувсуна: «Жу кIивагу 1-мур ЦIувкIуллал шяравасса буру. Жун зун, яхъанан, кулпатру буван талихI хьуну бур Ваччиял шяраву. Мунияту жул дянив дусшивугу дур. Аьишат дакIнийхтуну хIарачат буллалисса, марцIсса пикрирдал, Аллагьнал чIявусса пагьму-гьунарду буллу­сса инсан бур», — куну. Вихьуллал шяраваллил Культурал къатлул художествалул каялувчи Оьмариева Камилат буслай бур Аьишатлул хьхьичIрагу, Ваччиял Культуралул къатлул хъунмурну зуннингу, чIярусса давуртту дуршиврия.
ЧIалачIисса зат бур зунттал кIанай ялапар хъанахъисса хъамитайпалун, хIукуматрал даврий дувайсса давурттив дакъагу, къатта-къушливуми кушурдугу чансса къабикIайшиву. Аьишатлул оьрмулул дус хьуну ур цала шяравасса Оьмариев Жамалуттин. Ва милицанал даврий 40 шинай зий ивкIсса хIаписар ур. ЦIана, пенсиялийн увккун, игьалаглай ур. Жамалуттиннул ва Аьишатлул хъуни бувну бур душру Ххадижат, Рамина ва Нурулислам тIисса арс. Душру, лахъсса кIулшивурттугу ларсун, цалла касмурдай зий бур. Нурулислам аьрали бурж биттур буллай усса ия.
Аьишатлущал жапирай щяивкIсса чIумал бувчIлай бия ва хъинну гьартасса, куртIсса кIулшивурттал луртама дусса пишакар бушиву. КIулмуний гьашиву къадурну, цила ялув бавцIуну, искусствалун хас бувсса луттирду, журналлу ккалай, халкьуннал аьда­тирттая бугьарами инсантурахь цIухлай, чIумул бущилущал нанисса хъамитайпа бур ва. Аьишат творчествалул ххуллул яла чагъиравусса чIун дур. Жувагу чIа учинну цIувкIра душнин вания гихунмайгу тIайлабацIуртту.