Лавгзаманнул лишаннал ихтилат

dood_10Майрал 25-нний Ккуллал райондалийсса Ккуллал шяраваллил 1-мур школалий Махъра-махъсса занг ришлашисса кьини на кIул хьуссияв ва школалий тарихрал дарсру дихьлахьисса МахIмудов Адам Алхасовичлущал. Ванал школалий бувну бия Ккуллал шяраваллил тарих ккаккан буллалисса музей. Га кьини ттуща, дахьа музейравун увххун, ялттува ябитарча бакъа, ххуйну гивусса экспонатру ххал дуван къархьуна.
Мунияту на Адам Алхасовичлущал икьрал дурссия, цамур чIумал хасну музейравусса затру ххал дуван, гайннуяту «Илчи» кказитрай бусан учIанна куну.

Вана уттигъанну мукунсса чIун диривунни ттухьхьун. Музейравусса экспонатирттая бусланнин Адам Алхасовичлул учительну зий ивкIми шиннардия бусан ччива.

ХIажимурад ХIусайнов
Адамлул 1973 шинал къуртал бувну бур Буйнакскаллал 1-мур педучилище. Гара шинал ва Ккуллал школалий зун ивкIун ур. Гания махъ кIира шинава дуклан увххун ур заочнайну ДГУ-рал тарихрал факультетрайн. Дуклай унува дихьлан ивкIун ур тарихрал дарсру. ДГУ ванал къуртал бувну бур 1981 шинал. 1982 шиная махъ ва айивхьуну ур музей буллай ва шиву дишинсса затру датIлай. БакIрайва, музей бувансса къатта бакъа, ва цалла экспонатру датIлай ивкIун ур подвалдануву, спортзалданул ца мурцIув. 1999 шинал буллуну бур ванан музей бувансса къатта. Шиву дур сайки 1000-ннийн дирсса экспонатру, лазиларкьуну дирхьуну.
ХIасул бувну бур Ккуллал шяраваллил тарихран, СССР-данул ЗахIматрал Виричу НурмахIаммад Аьдуевлун, Аьрасатнал Виричу Халид Мурачуевлун хас бувсса мурцIурду. Халид Мурачуевлун хас бувсса мурцIув бур дувссилия був­сса ванал бюст, 1999 шинал лахлай ивкIсса ялттусса лаххия. Бур ванал 1999 шинал дурсса чувшиврия бусласисса чичрурду дусса альбом.
Суратругу дирхьуну, бувсун бур Ккуллал шяравасса ххаллилсса, щаллагу СССР-данийх цIа ларгсса захIматкашная.
1956 шиная 1979 шинайн ияннин Ккуллал Гьарун Сяидовлул цIанийсса колхозрал председательну зий ивкIсса, Буттал КIанттул цIанийсса дяъвилуву гьуртту хьусса ХIажиев МахIаммадхIажиная, СССР-данул Верховный Советрал депутат, МТФ-лул хъунаману зий ивкIсса ХIасанов Сяидлуя, 1965-1969-ку шиннардий СССР-данул Верховный Советрал депутатну бивкIсса доярка Кьадинаева ХIалиматлуя, хьхьичIунсса доярка Аьбдуллаева БатIия, бургъи-гъаравух занай, хъинну хъунма­сса захIмат бивхьусса хIухчалтрал бригадиртал Алхулаев Мирзаная, Чупалаев Рамазаннуя ва цаймигу Ккуллал шяравасса чиваркIунная бусласисса стендру дур. Граждан дяъвилул чIумал чувшиву ккаккан дурсса Салманкан хас бувсса мурцIу бур.
Ккуллал шярава Буттал КIанттул цIанийсса дяъвилийн лавгун ур 448 адамина. Миннавату зана хьуну ур 220 талатала. ХIакьинусса кьини миннава увагу ливчIун ур кIия: Оьмаров Аьли ва Мирзаев ХIажикьурбан.
Музейраву бур, Ккуллал къарал бувай, Хъун чIюйлул макет. Бусласаврийн бувну, Ккуллал шяравалу сакин хьуну дур даралуву диркIсса мюрщисса мащаяту, VIII-мур ттуршукулул шиннардий, Дагъусттаннайн аьраб бувкIсса чIумал. Ккул тIисса махъ, му «цачIунхьун» тIисса аьраб махъ бусса бур. Вай затру чивчуну бур Ккуллал шяраваллил тарихран хас бувсса цалва луттираву ХIажиев Дундардул. Чан-чанну тIий шяравалу хъунна хъанай, СССР дусса чIумал цIадурксса чIявусса зузалт бувксса шяраваллийн кIура дарну дур.
Музейраву цачIун дурну дур личIи-личIисса тIахIни-кIичIу: дувсси-дукнилия бувсса пIилцIу-чирахъру, навтлил чирахъру, кIюххив, кавкиллу, гунгунтту, ссахIру, ссаллу, дачIурду, къусри дичурду, ппал дюххай къатIа, усру дувайсса куцру, тIаннул цинцилтту, оьрчIал кIану, бищай урша, тIаннул личIи-личIисса ккуллу, урцIив ва цаймигу чIярусса затру. Шиккура дия «зулпа» тIисса, ттуршал ца чулий хъунмасса матIа бусса, ттархьгу. Революциялул чIумал, Лаккуйн турк бувкIсса чIумал, цурк буллай иривсса инсан, чIанччанналух ва ттархь ришлай аттайсса ивкIшиврия бувсуна Адамлул. Шиккува бия тIаннуя бувсса ницру, ччинну, хъарасру, рукIру, махъа нанисса никиран кIулну бикIан. ЧIаравра дия муххая дурсса чIатIри (бил), личIи-личIисса лагрулул хъурссул махру, гъарахъалттил кьумувусса микI гъагъайсса рикIру, личIи-личIисса механизмардащалсса кьункьуллу, балчаннул ччармузив. Шиккура дия 1000 шинал хьхьичIсса «зернотерка». Ва ляркъуну дусса дия Ччитулмащи тIисса Ккуллал ва Хъусращиял дянивсса лекьлурдаву. Ва экспонат дия музейраву яла ччянирамур ва багьа бищун къашаймур.
На муданагу махIаттал уллан икIайвав Апанни Къапиевлул «Резьба по камню» луттирал цIанил. Дахьа утти бувчIунни, буниялагу кьянкьасса чарттай дурсса накьичирттащалсса, ччалазай личIайсса куцру музейраву ттунма ккаккайхту. Вай накьичру га чIумалла Апанни Къапиевлун ккарккун диркIун дур.
Ккуллал шяраву ХХ-мур аьсрулул дайдихьулий яхъанай ивкIун ур Къандыш Мирза тIисса адамина. Ванал Бакуй цува заллусса навт буккайсса вышка диркIун дур. Мунияту бюхъу бусса ккуличунан пикри хьуну бур БячIаваллил ратIув дияннин, ца километралул манзилданийх Щюллуяту щин дуцин. Вай щин дуцинсса, синааьрщарая бувсса, 50 сантиметралул лахъишиврийсса бургъурду ванал заказ бувну бур Сулевккантлив. ЦIанакулгу яхьуну бур Мирзал щин дурцусса зиллу. Амма, лекьлурду хъанай, синааьрщарая бувми бургъурду баххана бувну, муххалсса бишин багьссар тIива Адамлул. Музейраву бия гайннувасса кIива бургъу ккаккан бивхьуну.
Хасну пюрундалул витриналул лув дирхьуну дия хьхьичIазаманнул занази арцу, чагъардайсса, дувссилия, дукнилия дурсса мюрш арцу. Яла архмур, 1763-ку шиналсса, 2-мур Екатеринал чIумалсса, дув­ссилия дурсса 5 къурушрал арцу дия. Шиккура дия чIатIаракIирттал му­ххая бувсса мицIру, нувчIа чартту, 50-ку шиннардий диркIсса, щекьи рутIайсса ккуппив (щекьирутIулт), кьурандалий чирчусса тIаннул ли­ссурду. Вай ляркъуну дур Ккуллал шяраву цIусса мизит буллалисса чIумал гиккусса чарттаву. Бусласаврийн бувну, ва ца тIаннул лиссулий бур тIар чивчуну мизитраву зий ивкIсса малланал тухумрая.
Ккуллал школалул директорну 50-ку шиннардий зий ивкIун ур Хъусращатусса Абачара ХIусайнаев. Ванал сурат дур шиккура школалул хIаятраву скамейкалий щяивкIун, СумбатIуллал Анвар Гьаруновлущал ва ванал кулпатращал рирщусса. Бур шиккува бивхьуну 1951 шинал итабавкьусса, лакку мазрайсса арифметика ва 1938 шинал итабавкьусса лакку мазрал букварь. Вай луттирдал таржумачи ур Гь. Багъдаев тIисса инсан.
1903 шинал Гъумукун увкIун ивкIун ур Дагъусттаннал губернатор. Му чIумал рирщусса сурат дур шиккура.
1953 шинал мартрал 8-нний бувксса кказит бур Сталин ахират­равун лагавриясса макьаларду дусса. Шиккува бур ва школалий 50-луннивун дирсса шиннардий дарс дихьлай ивкIсса Кьурбанов МахIаммадлул комсомол билетгу.
Музей Адамлул ишла бувай тарихрал дарс дихьлахьиний. Дуклаки оьрчIал дакIурдиву ватандалул тарих лахьхьинсса гъира хIасул хьунсса кьяйдалий бусай музейраву думуния. Музейравусса экспонат­ру щил дуллуссарив, номердугу бивхьуну, чивчуну бур.
НахIакь акъар Адам МахIмудов «Учитель 2006 года» цIанин лайкь хьусса. Ванан га чIумал дуллуну дур 100 азарда къуруш. 2010 шинал дуллуну дур мукунна «Почетный работник общего образования РФ» тIисса хIурматрал цIа. Ва ур захIматрал ветеран.
Укунсса, цалла дакIнийхтуну дуллалисса давурттайну цайминнангу зун шавкь рутлатисса учительтал жулва школардай дарсру дихьлахьисса чIумал, жущава хъанахъиссар: «Жулва оьрчIал ялун бучIантIимунил ххуллурду тIайласса бикIантIиссар», — куну учин. Вайннал дуллалимур бакIуйн дуккан тIий душиврул умуд жулла дакIурдивугу хIасул хъанай буну тIий.