Дарбант – аьвзалзаманнул шагьрур

Аьрабнаща бювхъуну бур ЛухIи хьхьирий Византиянал дахху-ласулул ишру лиян бан, муния махъ машачитурал агьамми ххуллурду зана бувну бур Каспий хьхьирил чIарах тинмай.

Утти Дарбант хьуну бур дунияллул билаятирттал машачишиврул дязану, Дарбантлив бучIайсса бивкIссар Ухссавнил билаятирттал халкьру Машрикьуллал бусурманнал халкьуннащал цалла хъус дахханаххи дуллан ягу дахлан. XIII-X аьсрурдай шагьру тIутIайх бичлай бивкIссар ва ганил маэшатрал даража тамансса лахъ хьуссар. Шиккун дучIайсса диркIссар хъус Дянивмур Азиянавату, Ираннавату, Сириянавату, Египетнавату, Заккавкказнавату, НукIузаманнул Аьрасатнавату, Волгалул Булгариянавату ва цаймигу билаятирттавату.
IX аьсрулул ахирданий, X аьс­рулул дайдихьулий Дарбантуллал Багъдадрайнсса хъаршиву хьхьара хьуссар.
Оьмайадтурал ва цалчинми Аьбиссидтурал чIумал (ми бивкIссар Аьрабнал халифатрал ирсирай нанисса паччахIтал) шагьрулий каялувшиву дуллай бивкIссар халифтурал бивтминнайхчил, амма миннал власть ссуссукьу дуллай бивкIссар Дарбантуллал феодалтурал тухумирттал вакилтурал. 869 шинал Дарбантлив каялувшиврул хьхьури дургьуссар Хошемитътурал кIанттул тухумрал, ми лявхъуссар Сулами тIисса цIа дурксса аьрабнал миллат­рая. Га тухумрал цалчинма вакил Хашим бен Сурак Дарбантуллал хъунаману увчIуну ивкIссар кIанттул феодалтурал бакIчитурал. Аьрабнал халиф Мухтади га чIумал Багъдадлив паччахIну ивкIссар, амма ганаща Дарбантлив хIукуматрал хъунмур власть зана дан къархьуну диркIссар, цанчирча га талай ивкIссар рязи бакъа бунт дуллалисса туркнал эмиртуращал. Гьаман та чIумал Дарбант хьуссар Ккавкказуллал феодалтурал заллушиврулусса мулк.
Ми иширттащал архIал хъинну агьамсса дахханашивуртту хьуну дур Юго-Востокрал Европанаву. Тикку нукIузаманнул оьруснал паччахIлугърал ххи дуккан дурну дур Хазартурал каганат. Утти Ухссавниясса нигьачIаву чан хьуну дур, Дарбантуллал ва Ширваннал дянив байбивхьуну бур региондалий каялувшиву даврил цIанийсса дяъви. Га дяъвилий чялишну гьуртту хьуссар шагьрулул феодалтурал бакIчитал, машачитал ва усттартал, оьруснал халкь.
Ширвантуращалсса ва кIанттул феодалтуращалсса талатавриву Дарбантуллал амиртуран багьссар чул бищун телохранительсса оьруснайн. IX-XI аьсрурдай оьруснал цимилвагу бувкIун бивкIссар Каспий хьхьирийх гьарзад хъямала дуллай. Славянтурал ва нормантурал аьралуннал кьюкьри дучIайсса диркIссар Волгалийх жамирдай, гьужумру байсса бивкIссар Каспий хьхьирил баргълагавал ва кьиблалул чуллайсса зумардайн. Амма миннал Дарбант цалвагу хъямала къабувну бур, цанчирча Дарбантуллал амиртал оьруснащал союзникталну бивкIун бур.
Гихунмайгу буссар
Таржума ХI. Аьдиловлул