Инсаннал симандалийсса малаик

useg_6Идеалсса инсантал къабикIайссар тIисса зат хIакьсса зат бур. Амма кув чIумал хьунабакьай оьрмулуву жунма инсантал му идеалданул ххуттачIан биян хъунма манзил къаливчIсса. Мукунсса инсантуравасса цану изай ттун Баширдул арс Сулайманов Насруллагь – Дагъпедуниверситетрал Ветерантурал советрал председатель. Гьашину август зуруй ванан хъанай дур ниттил увну 85 шин.

Увну ур Насруллагь КIулу­шацIрал шяраву. Буттал шяраву учкъулагу, Гъумук педучилищагу, хъирив Дагъпединститутрал тарихрал факультетгу бувккуну мукьах цаппара шиннардий зий ивкIун ур учкъулалул директорну цала буттал шяраву, муницIуна зий ивкIун ур колхозрал парторгнугу.
1964 шиная 1976 –ку шинайн ияннин Насруллагь зий ивкIун ур цалва къуртал бувсса институтраву хозяйствалул давурттал проректорну. Му чIун цурдагу диркIссар институт кьянкьану ччаннай бацIлацIисса чIун. Муниву буссар Баширдул арс Насруллагьлул гьунарданул ва хIарачатрал биялсса бутIагу.
1976-ку шиная шинай Насруллагь зун ивкIссар институтрал профкомрал председательну. Му къуллугърай зий ванал хьунугу дур 35 шин. Му чIумул мутталий институтрал багьу-бизу чIаланну баххана хьуссар, мунил бартбигьлагьисса мурадру гьарза-гьарта хьуссар: ххишала хъанан диркIссар элмулул кандидатътурал ва доктортурал аьдад, тIивтIуссар цIусса факультетру ва кафедрарду. Ми гьарца затирттавух чялишну ва лябукку буну гьуртту хъанай ивкIссар уххаву цирив къакIулсса ва бюхъу ххисса сакиншинначи Баширдул арс Насруллагь Сулайманов.
«Инава гьурттуну бартбивгьуцири иширттал ккал дуллан ивкIукун, дакIниву пахру-ххаралучIан гъансса асаргу загьир шайрив?» – тIисса суалданун Нас­руллагьлул паракьатну жаваб дулай: «Шай. Так нара дурмуния бакъача, Дагъусттаннан цимиягу азара педагог хIадур бувсса, циву навагу зузисса, вузрал тарихрая, коллективрая», — куну. «Амма, — ххи бай шиккува Насруллагьлул, — чIяруну дакIнийн дагьай ттуява нава пахрулий занай ивкIсса чIунгу, чIавасса чIумал. Му дия ттул уссин Ризваннун аьрай дур­сса къучагъшиврухлу Совет Союзрал Виричунал цIа дуллусса шин, цурдагу лакраву цалчин. Гъумучиял шагьрулийх нанийни, ттуйн кIиссагу тIивтIуну: «Тана Геройнал уссу», — тIий, ккаккан уллан бикIайва. Педучилищалуву дарс дихьлахьисса муаьллимтуралгума ттухьхьун ка дулайва».
Насруллагьлул ларсцири титуллая, дуллуцири наградарттая гъалгъа къабулланну, так ца сияхI даншиврулгума миннун аьркинни биялсса кIантту. Амма кIицI къадурну кьаритан къахьунссар яла хъунмур ва кьимат ххимур бахшиш – даврил уртакьтурал дянивсса ванал авторитет, хIурмат-иззат.
Баширдул арс Насруллагьлул личIи къабайссар инсантал, миннал миллатрах, мазрах ва диндалух урувгун. Ванал цалва хъунмасса кулпатгу интернационалсса бур: щарсса, Мария Сулайманова (Коновалова) – оьрус хъамитайпа бур. ОьрчIал оьрчIаясса цаннал бувцуну бур даргиридуш, гаманан буцин увкуну бур лазгиридуш.
Мария Григорьевнал бай­ссар лакку мазрай ихтилат итххявххун ва му лахьхьин буллай буссар цилва оьрчIал ва оьрчIал оьрчIангу,буккайссар миннахь «Илчи» кказит. Мария зий бивкIссар учительницану КIулушацIрал шяраву. 1964 шиная шихунмай, пенсиялийн букканцIа, дарс дихьлай бивкIссар МахIачкъалаллал 7-мур школалий. Хъинну чIявусса цаймигу оьрус учительницахъал кунма, Мария Григорьевналгу ххуй-ххаллил дурссар ряхцIалку шиннардийсса дагъусттан учкъулалул «мусил век».
Ххари-шадшиврул кьинирдай Сулаймановхъал щалагу агьлу-авлад цачIун шайссар хъамал ххирасса Насруллагьлул къушлий. ОьрчIал оьрчIал ванайн лахъа-хъунну «Хъунмяммай» учайссар. Ччянира шиннай цIакь хьусса аьдатрайн бувну, Ххувшаврил Кьини цинявппагу цану лагай­ссар Виричу Ризваннул гьаттай тIутIив дишин.
Насруллагьхъал ичIура хъуннасса къулагъасрай кIицI лагай­ссар Пасхалул ва Рождестволул байранну. Мукунна хIурматрай ва имандалий хьунадакьайссар Зумаритавал Кьинигу – мунин хасъсса цIагума дур дирзун – Бугьараминнал Кьини тIисса.
ХIакьинусса кьинигу Баширдул арс Насруллагь уссар уттавану, цIакьну, жан ххину. Цан мяйцIалла шинни тIисса юбиляр уссар ххюцIалла шинавусса чувнал чIалачIиндарай: чIун дургьуну дайссар гимнастика, даврияту шавай учIайссар ахьтта — ДагъпедуниверситетрачIату Дагънефтьрайн ияннин. КьатIув гьавалул тагьар цукунсса духьурчагу, муния махъгу уккайссар сайрданий Авгъаннал паркравун. Жула зунттал щархъал зумуну, нани ххуллий хьунаавкьусса, цана къакIулсса чил оьрчIангу дулайссар манпаси, микку га оьрчIнияр ххаринугу цувари личIайсса.
Даврия шавайн нани ххуллий Насруллагь чIявуну уххайссар базаллувун, ласайссар сайки ацIра ккилорайн диянуксса затру. Цанни миксса чIярусса? Цанбакъарча, нукIувагу кусса куццуй, ванал ичIува тачIаввагу чан къашайсса буну тIий хъамал. Му бакъассагу, хъунмяммал чIумуя-чIумуйн тIайла буккай­ссар ссалам-ссайгъат Москавлив дуклакисса цала оьрчIал оьрчIан – Нурижатлун ва Расуллун. Ккалайгу буссар тай хьхьичIунну. Расул лачIунуккаврил чемпионгур.
Цащала паркиравун уккайсса уртакьнал цахьхьунма буллусса хIан хIачIаврил ва къахIачIаврил хIакъиравусса суалданухьхьун жаваб дуллай, тарихчинан лавхьхьуну, Насруллагьлул учинтIиссар: «Homo sum, humani ninila me alienum puto», — куну. («На инсанна, инсаннан хасмур ттунгу ят бакъассар»).
Аьзизсса Насруллагь Баширович, чIа тIий ура вин чIярусса цIуллусса шинну. ЧIа тIий ура ххуй-хъиншивуртту вил ичIаллин ва вил оьрмулуву кIилчинмур къаттану хъанахъисса Дагъпедуниверситетран!
АьлилхIажи Аьбдуллаев,
ДГПУ-лул профессор