Пикрирдуми Ватандалия бур

osto_9Щаллагу дунияллий чялав-чялав тIий буслайнма бур паракьат къахъанахъисса, ялу-ялун гужлан хьуну нанисса Украиннавусса дяъвилул иширттая. Укунсса ишру щинчIавгу асар къавхьуну къаличIай, цанчирча, чув най бухьурчангу, дяъвилул оьхIалсса сичча цара-ца дур: кьини дуккай инсантурайх, къари- къужрайх, мюрщи оьрчIайх, тили-хъили шай ужагъ-тIюва. Дунияллул вайварттайх занази бувну, нину-ппу, оьрчIру кунная кув ят буцай.

А. Аьбдуллаева
И. Саидова
Жулла республикалий хIакьинусса кьинигу кьамул буллайнма бур Украиннава та дяъвилул цIарава лихъа бувксса агьали. Ми кьамул буллайгу хъунмурчIин бур МахIачкъала шагьрулул Кировлул цIанийсса райондалул «Дельфин» тIисса бигьалагай базалий ва Къарабудахккантуллал райондалийсса Манасккантливсса «Лезет» тIисса санаториярдайми. Ми бакъассагу, республикалий Украиннавасса лихъачалт кьамул бувсса цикссагу кулпатругу бур. Жулва халкьуннал гьарица ишираву ккаккан дай цалла чумартшиву, дугъришиву. Мукун тIий бур Дагъусттаннайн бучIан кьисмат хьусса украиннал халкь.
«Жун Дагъусттаннайн бувкIун махъ тасттикь хьунни буниялагу уздансса, миллат, дин личIи къадурну, кьини дуркнал чIарав бацIайсса халкь бушиву вай. Вих хьун къахъанай бивкIру, шиккун бувкIун цалчинмур кьинива дукиялул ва лаххиялул бувцIусса машинарттащал занай бия инсантал. Вайми кIанттурдай лихъачалтран цанма кумаг бувара тIий хъирив занан багьлай бия, шиккурив зун ци аьркинну дур тIий цIухлайнма бур, муний гьашиву къадурну, жу бявхху-ххи бан республикалул артистътурал ккаккан дуллай бур личIи-личIисса концертру, дуллай бур дялахълурду, мукунма жу бувцуру цIа дурксса, тарихравун багьсса Дарбант шагьрулийн экскурсиялийн», — тIий ца зумату кунма рязину буслай бия «Дельфин» базалийн кьамул бувсса украиннал лихъачалт.
Украиннавасса лихъачалт жучIава цукун кьамул бувну буссарив кIул хьуну махъ жучIанма букIлакIими хъиннува гьарза хьунни.

Екатерина, Луганскаллал область, шагьру Перевалькс:
— Июнь зурул 17-нний, дяъви сававну, жун жулла минарду, къатта-къушгу кьабивтун, бачин багьунни. Оьрмулул 70-ннива лирчусса шиннардивун бивсса ттун бигьану бакъая ттулва ужагъгу, чIярусса шиннардий ххяххан буллай бивкIсса, аргъиравусса багъгу, гъан-маччамигу кьабивтун бачин. Тийх ливчIунни ттул 2 ссу, миннал оьрчIру, мудан мигу дакIния къабуккай, цукун бурвав тIий, гьарца кьини оьвтIинма бура. На ттущалва бувцуну бувкIра душнил душ. Шиккусса жухрасса аякьа ккарккукун, на оьвкуссия тийхсса ттулва душнийн ва ссил душнийнгу. Утти тайгу бувкIунни. Жу яхъанан ккаккан бувсса къатраву дяркъусса ва гъилисса щин дур, марцI-чапалшиву дуруччин аьркинмур дур, ссахIвандалия тIайла хьуну, цимурцаннул дузал бувну буру. Циняв къатраву бур телевизор, холодильник, кондиционер. Ресторандалуву куннасса дукра дур. ХIасил, вай шиккусса хъуниминнал цалла дукаймур жугу канай буру. Жу буру Дагъусттаннал халкь лихъачалт хIисаврай Украиннавун бувкIссания хьунававли жущава вай укунсса даражалий кьамул бан тIий. На ттула ватандалийгу аьрщараха зий, уртту-тIутIив ххяххан дуллай аьдат хьусса инсан бура. Шиккугу бацIан къахъанай, жува яхъанахъисса кIанттурдай лагма-ялтту уртту-тIутIив дугьлай, чIюлу буллай бура. На дуллалисса даврий дакI даркьуну, ттун харж бишингума ччай бия, амма на рязи къавхьура, цанчирча ва даву на ттула чулуха дакIнийхтуну дуллай бура. Жун хъинну асар хъанай дур Дагъусттаннал халкьуннал жухара дуллалисса аякьа. Жу махIаттал хьуну буру Дагъусттаннал каялувчитурал, къуллугъчитурал бакъассагу, укунмасса халкьгу бувкIун, цалла цIа-бакIрагу кIицI къаларгун, машинартту дуки-хIачIиялул, лаххи-ликкиялул биян бувну лаглай бур. Дуки-хIачIиялул щаллу буллалисса къагьану, жу бялахъан бангу хIарачат буллай бур. Уттигъанну жул базалийн бувкIунни байкертал. Жагьилминнал вайннащал тамансса хIаз лавсунни, бигьалавгунни. Лахьхьу жу, оьрмулул хъуними, лавгру килисалувун, оьрчIру лавгунни аттракциондалийн.
Жува ци неъматрай бунугу, амма пикрирдуми Ватандалийва бур. Жул шагьрулул чIарав буссар Алчевск тIисса хъунмасса шагьру. Тикку буссар хъунмасса металлургический ва коксохимический завод. Нажагьли тикку ци-бунугу къахьунмур хьурча, оьккисса бала хьунссар тIисса нигь чурххава дуклай дакъар.

Оля Просандеева-Лысенко, Луганск шагьрулиясса:
— Ттул кьадар Дагъустта­нна­цIун укунмагу бавхIусса бур. Учин бучIир ва ттун кIилчинмур минану хьусса кIану бур куну. Ттул нину ва ппу хьхьичIва Буйнакскалий ялапар хъанай бивкIссар. Ми цивппагу шийх кIул хьуну буру цаннащал ца. Бутта шийх аьралуннаву къуллугъ буллай ивкIун ур. Нинугу, институт къуртал бувну махъ, зун шихун тIайла бувккун бивкIун бур. Ттул хъунмур ссу ва уссу бувссар Буйнакскалий. 1954-ку шинал буттал ппу ивкIуну, нину-ппу Украиннавун бувкIун бур, тийх бувну буру нагу, ттул чIивимур ссугу. Яла 10 шинава нитти-буттан цIунилгу Дагъусттаннайн бизан пикри хьуну бур. Жу цIунилгу шихун бивзун бувкIсса чIумал на 1-мур классравун заназисса душ бияв. Школагу на Буйнакскалийри къуртал бувсса. ХIакьинусса кьинигу на ттущалва архIал дуклай бивкIминнащал интернетрайхчIин дахIаву дурну бура. ЦIанагу миннавасса цаппараннащал хьунабавкьуру. 1976-ку шинал Дагъусттаннай кIилчин аьрщи сукку хьусса чIумал жу цIунилгу шичча лавгссару. ТIайлассар на ччя-ччяни ттула дустурачIан хъамалу бучIайссияв, на мудан миннащал хIала-гьурттуну бикIайссияв. Махъва-махъ Дагъусттаннай бивкIссара 1984-ку шинал. Щин пикри хьунссия 30 шинава, укун кьини дурккун, ттигу Дагъусттаннайн бучIан багьанссар тIисса. Шиккун бувкIун махъгу на кIийла бивра Буйнакскалийн. ОьрчIнийва ххира хьусса «Миф» кинотеатрданул къатри башттанна дух хьуну ккарккун дакIгума зия хьунни. Дагъусттаннал агьалиная тIурчарив, ттун мудангу ххуй дизайва миннал узданшиву, хъамал ххирашиву, хъунаначIансса хIурмат. На мудан хIайран байвав Да­гъусттаннал хъаннил нач-ламус бушиврул. ХIарачат буллан бикIайссияв миннаха лащан.
Март зуруй Славянск шагьрулийн ттупру бичлай байбивхьуну, хIакьинусса кьинигу паракьат хъанай бакъар Украиннавусса дяъви. Вана ва шийн бачиннинсса махъра-махъсса кьининингу на ттулла даврий зий бивкIра. Кьабитав на тийх ттулва къатта-къуш, хъуннасса бакIлахъия ласайсса ахъ. Жул щалва кулпатран (кIива душнин, куявнан, вайннал оьрчIан) лихъа буккан багьунни. ХIакьину жущал шикку ур Украиннавасса Донецкаллал, Луганскаллал областирдаясса 72 лихъачу. Цаппарасса лавгунни, цанна лайкьсса давуртту цайми кIанттурдай ляркъуну. Цаппарасса кулпатру лавгунни Краснодардайн, цаппара Кемероволийн…

Лихъачалт ца зумату кунма рязийну буслай бия шиккусса дукрадувулт цанна дакIнин дагьмур дуллай, цала лавай бавцIусса куц. Мигу чIявуми лакку душру бушиву кIул хьуну, жу миннащалгу хьунабавкьуру.

Мусаева Зури, повар:
— ЖучIанма Украиннава бувкIсса лихъачалт жущал бавкьуну бур, жу кунная кув рязийну буру. Вай бур кьини дурккун чил миналийн бучIан кьисмат хьусса инсантал. Жунгу ччай бур хъис бунугу вай ххари бан, вайннал дакI данмур бан. Вай цивппагу бур цахара дуллалисса аякьалия ламус хъанай, гьарица дуллалимунивух хIала бухлай, кумаг бан хIарачат буллали­сса инсантал. Жугу вайннахь цIувххуну, вайннан дакIнин дагьсса дукра дуллай, вай рязи бан хIарачат буллан бикIару. Гьай-гьай, жунгу, гьашину лихъачалтгу, бигьалаган бувкIмигу буну, гьантлун шамийлла дукра дуллан бигьа бакъар. Дянивну 400-нния ливчусса инсантал дукралул дузал буллан багьлай бур. Мюрщисса оьрчIру чIявусса буну, столовыйлул къатригу ччя-ччяни лакьин багьлай бия. Жуйн гуж багьлагьисса чIалай, базалул хъунаманал маслихIат ккавккунни кьинилун кIия лихъачу марцIшиву дан жун кумагран ккаккан ан. Шикку лихъачалтран жу дуллалисса дукра ххалдан кьинилун шамийла бучIайссар республикалул санэпидстанциялул зузалтгу.