КIира шяравалу – ца къуш

Цикссагу лак бухьунссар хаснува ялун нанисса никирая КIямашрал ва ГьунчIукьатIрал шяраваллу чув дуссарив къакIулсса, улу ми цивппагу царив къакIулсса. Му хъанай дур жула лакрал алши бакъашиву. Лакку билаятрал жинсирая аьш-бакI къалирчIун духларгунни 40-лунния лирчусса лакрал шяраваллу. Бухлавгунни миннал тарихгу. Азардахъул шиннардий цалва къушру, кулпатру, шяраваллу ялун увкIсса душманная дуручлай, тархъаншиврул цIаний жанну дуллусса лакрал вирттаврал чувшиврия цуппа ца зат чичлай бакъар учебникирттай, жуятува бивзминнангу цичIав кIулну бакъар. Мугу жуйрасса, дугьарамур никирайсса аьй хъанай дур.

Ттун бусан ччай бур чIиримур никирахь цукунсса вирттал бивкIссарив лакрал чиваркI, миннавух КIямашрал ва ГьунчIукьатIрал, мийгу Шамиллул заманнай танал мюридтал кьюкьри дурну лакрал щархъурду хъямала дуллай халкь литIлай занай бивкIсса чIумал. Цал мукунсса кьюкьа КIямашрайн най дуна чIюйлуву къаралданийсса ХIанапин ххал хьуну, танал бивтун мюридтурал кьюкьлул ттугъчи увтун ур.
БикIайва хаварду кIа ттугъчи ХIажи-Мурадлул уссурив, ссурахъурив ивкIссар тIиссагу. Му иш сававну мюридтурал 13 шиная лавайсса цинявппа КIямашрал арамталгу ливтIуну, щаргу ччурччуссар, тIий буслан бикIайва. Танийсса къужран цимурца хьхьичIва хьумур аьщуйн щуну кIулну бикIайва дурккусса бакъанагу.
Шамил ясирну гьан 4-5 шинал хьхьичIгу мюридтурал хъуннасса кьюкьа ГьунчIукьатIрайн ххярххун дур тIий бивкIун бур, къачагътал най бур лихъияра, ххассал хьияра тIий. Леххаву дуртун диркIун дур КIямашрал къачагътал най бур тIий. Амма тамансса бугьарасса, къашайсса, мюрщисса оьрчIру бусса хъаннища ххассал хьун, ли­хъан бювхъуну бакъар. Ми циняв­ппа цIараву ливтIуну бур. «Шамил ясирну агьну махъ ГьунчIукьатIрал шяравалу цIу дуллалиний чIиви мизитгу цIубуккан бувну бур. Танил чIирай аьжамрай чирчусса ула дур. Танийгу Амри Шихсаидовлул таржумалийн бувну кIикку укунсса чичру дусса дур. Шамиллул мюридтурал ливтIусса оьрчIал, хъаннил, къари-къужрал аьпалун бувсса мизитри ва» — тIисса. ГьунчIукьатIрал жямат лагма-ялттусса шяраваллавун ливхъун бур.
Ца-кIива укунсса бусалагу бур тай шиннардий хьусса аьжамрая ХIажимирзахъал Садикьлул таржума бувну. 1920 шинал ЗумахIатталлил ттарацIувсса ккурчIав Пиядахъал Загьидинахь бувсун, мунал цала чичрурдаву кIицI лаглай ур. Ми мюридтал ххявхсса кьини, ххуйну чIугу къабаяйсса, МухIад тIисса Пияда ХIажинал арснал арс Бярнихсса, Кьасумхъал къатрал махъсса цала ттарацIув ччар дуллай ивкIун ур. Мунан къабавну бивкIун бур мюридтал ххявхсса. КIул бакъа бярнил чулуха ххюя бурттигьу увккун, МухIадгу кару-ччанну дархIуну ттарацIув увтун, ницругу бувцуну, чIаравсса ххалал чIаркIнийн, кьамурдайн, дуллалисса ччарнин цIугу щуну лавгун бур. ЧIаттираву лабивкIсса МухIадлул уссил МахIаммадлул душнин Аьйшан бавну вев-шев тIисса чIу, левчуну бур га чIунийн. Бургарча авхIуну ттарацIув увтсса цила буттауссичIан цIу дирну, ганал урчIамур вичIи ччучлай ляркъуну дур. Аьйшал цIугу лещан дурну, буттауссу ххассал увну ур. МухIад Къурлав цала хъамаллурачIан СултанхъачIан лавгун, тикку кIира шин ва дачIи хьусса чIумал га ччу­ччаврил къиялул ивкIуну ур.
Мюридтурал шяравалу ччу­ччаву дакъа, мизитругу ччувччуну бур, кIиву думургу хъямала дурну. Хъунма мизитраву бивкIссар ГьунчIукьатIрал хъунма кьуран тIисса лу, мугу бавцуссар мюридтурал. Му лу чивчуну бивкIссар Кумиял СалихIлул, хъинну ххуйсса хатI бусса, аьрабрай дурккусса инсаннал. 1997-1998 шинал МахIачкъалаллал паркраву дяъвилул ветерантурал байран дуллалисса кьини 9-чинсса майрай, миккун увкIуна Мансуров Мансурдущал Хачилаев Надир, аьпа бан цал, шанма Пороховал оьрусрайн таржума бувсса кьурангу лавсун, мийгу жула мизит­ран буллуна. На микку бувсъссия ГьунчIукьатIрачIа 300-ра увал дачIу дуллуну Кумиял СалихIлул кIира шинай чичлай чивчусса кьуран бушиву. Микку Хачилаев Надирдул увкунни СалихI цала ни­ттил ниттил ппур куну. Му кьуран Бюкь-МахIаммадлул кьюкьа ппив дурну махъ оьруснал аьралуннал (Цува Бюкь-МахIаммад ххишала акъа лавайсса хIурматрай увччуну ур оьрус­нал, мунал чувшиву хIисавравун ларсун) кIичча лавсун, ца заманнай Кубалий базаллуву ккуличунан бакIрайн агьну ур оьруснал солдат ГьунчIукьатIрал хъунма кьуран бахлай. КIа ккуличунал, ганал дула тIимургу дуллуну, га машан лавсун бур. Мичча му лугу лавсун ГьунчIукьатIув увкIун ур. Мунал му лу зана бувну бур ГьунчIукьатIрал мизитравун, арцу ягу ризкьи буллай му ккуличунал цичIав къаларсун дур. Муна му хъанай ур мяйжаннугусса Аллагьнал ххуллийх нанисса бусурман. Му лу хIакьинугу буссар ГьунчIукьатIув.
КIямашрал ва ГьунчIукьатIрал шяраваллу кIулщувату гьаз хьуну цIунил цIу дуркссар. Вай кIирагу шяраваллил багьу-бизу, тарих, ттуршрахъул шинал хьхьичI хьумур ва цIанамур куннищал кув бавхIусса бур. Мунияту бухьун­ссар 1941 шинал Хъунмасса Буттал КIанттул цIанийсса дяъви байбивхьусса чIумал КIямашрал ва ГьунчIукьатIрал чиваркI, къужри личIаннин, кув военкоматрал оьвкуну, кувгу цала хушрай дяъвилийн лавгсса.
КIямашрал ва ГьунчIукьатIрал дяъвилийн лавгсса чиваркI бачIи ххишалагу зана къавхьуссар, муниятур лакрал шяраваллу эяллайн дурксса. Ци бухьурчангу вай шяраваллал жяматирттал ккаши багьну буна, хIачIан-дукан дакъа бувкIсса чил агьлу кьамул бувссар. Миннан дукангу, лаххангу дуллуссар. Миннавугу ххуй-ххуйсса арамтал бивкIссар цанма бувмур хъама къабитай­сса. Ванияр ца 3 шинал хьхьичI ГьунчIукьатIрал шяраву ккурандалул бакIчи ХIажимирзаев Зиябу­ттиннул хIарачатрайну ветерантуран дурсса мемориал цIудуккан дуруна чIярусса арцугу харж дурну, ми арцул дачIигу Зиябуттиннул цалла дирхьуна. Вана гьашину КIямашрал шяравугу 9-10 августрай тIиртIунни дяъвилия зана къавхьусса ва зана хьуну аьпалухьхьун лавгсса ветерантурал цIарду абад дуллалисса мемориал. Му мемориалгу Давудов Залимханнул бусаврийн бувну МахIаммадов Аьбдулкьадир Жаб­раиллул арснал ва МухIадов ХIадис СултанмахIаммадлул арснал цалла арцуцIух дурну дур ца миллион харж бувну. Аьбдулкьадир, ХIадис ва Зиябуттин ччяни буттахъулгу ливтIуну, цайнува цивппа хьусса, чивун бувксса чиваркI бур. Миннал дурсса гьайкаллугу жула буттахъал цIарду ядуван личIантIиссар оьр­мулуву абадлий. Аьбдулкьадирдул цалла колхозрая лирчIсса кьаркьала уттадуккан дурсса кунна, умуд бур ГьунчIукьатIрал шяравагу укканшиврийн Аьбдулкьадир кунасса буттахъал дуллай бивкIмуний дакI цIуцIисса чув.
Гьашинусса ГьунчIукьатIрал кьинилул байрандалия ва КIямаш­рал мемориал тIитIлатIисса байранная на хъинну ххари хьура, мунил чIалачIи бувунни мяйжаннугу вай кIивагу жямат ца къуш бушиву.
ТIайлабацIу зун уттиния тинмайгу буттахъал улклул авур дуллан.