«Илчилия» махIрумну буру

useg_8Лакрал райондалул бакIчи Юсуп МахIаммадов хIа­рачат буллай ур райондалул агьалинал экономикалулгу, культуралулгу даража лавай баврил ялув. ЧIалачIисса зад бур район хьхьичIуннай хъанай душиву. Амма щархъурду агьалинацIа дачIра хъанай дур ялу-ялун, давуртту дакъа жагьилтал миха-тиха бишлашаврийн бувну.  Гъази-Гъумучияйн райондалул хъуншагьру учайссия. Мунил тарихгу хъунмассар учай. На оьрмулул бугьарасса инсан бура. ДакIний бур буттал на цащалва чай базаллувун буцайвав, чал бакI бугьан. Базаллул чIу Оьлла арив баллай бикIайва. Пуч ххуллуя ларай, я бярнил лагмара, цикIуй стройкартту дакъая. Инсантал дазул кьатIатугу бучIайссар учайва, хъинну чIявусса халкь бусса, хъунмасса базар буссия. Гъази-Гъумучиял хъунмизит хIажлул къатлуха лавхьхьу­сса, дунияллий мукьилчинмур мизитри тIун бикIайва. Дагъусттаннай дингу шиччари тIар дайдирхьусса. Гъази-Гъумучиял бивкIун бур чIявусса хантал, багтал, къуллугъчитал, диндалул щайхтал, дивир-кьадитал. Масалдаран, хъунисса тарикьатрал щайхтал: Сайпуллагь-кьади, щайх-Жамалуттин Апанни, щайх — МахIаммад Убри, Кьукуннал ХIажи -Муса -хIажи ва цаймигу. Гъази-Гъумучияйн Дагъус­ттаннал вирдакI учайссия. ЦIана тIурча Лакрал райондалий цичIар къадиртунни, Сберкасса — Лаващав, почта Ахъушав бизан бунни. Усру дайсса заводрал филиал, муххал давуртту дайсса филиал лавкьунни, мукунма цаймигу артеллу лавкьунни. Дуссия чIун институтирттавун дуклан лак­раяту кьамул къабуллалиссагу. Культурныйсса лакрал миллатгу чIиви личIлай, щархъурдугу лакрацIа дачIра хъанай дур. Ххюлусмавсса почта лавкьуну, 2-3 шинни жул маслихIатчи, аькьлукар «Илчи» кказит къа­букIлай. Дяъвилул шиннардий­гума почта ласун, биян бан лагайсса почтальон икIайссия, тти мугу жучIа акъар. Шяраваллил бакIчи Шамил Абачараевлул (советрачIан) администрациялийн бучIан бувай кказитру «Пенсионер», «Ххя­ххабаргъ», «ЦIубарз» журнал. «Ас-Салам» ласару мизитрал малланайхчин. Амма «Илчилия» жу махIрумну буру. Ва бия ттула уссурссу, мачча-гъанми, шагьрурдай бакъаминнангу маслихIатчи. Лакрал райондалул бакI дургьуминнахь тавакъю буллай буру жул шяравун «Илчи» кказит бучIан буллансса чаран лякъияра, тIисса. Редакциялул чулуха ХIурмат бусса РайхIанат, почталул отделенияртту ларкьусса тамансса шяраваллавун «Илчи» бучIан байссар редакциялийхчил подписка дурну. Зущагу хьунтIиссар шяраваллил бакIчи Шамил Абачараевлуйхчил администрациялийн бучIан буллан. Жу мунащал маслихIат ккавккун, ччясса мутталий «Илчи» зучIан биян буллансса чаран лякъинну. Ххуллулссаннал я лавчIривав? Жул Ххюлуссуннал жямат­рал дуссия «Красный партизан» цIанилусса колхоз. Перестройкалул шиннардий, колхоз Советрахьхьун дуллуну, гьануцIакул духларгунни. Таний колхоз-жямат заллусса буссия 4000 яттил хIайван, 600 лухIи ризкьи, тракторду – машинартту – 18. Райондалия собрание дуван увкIсса цаннал увкуна: «Зул колхоз ядуван наними чIалай бакъари, зуйхра зура дачIияра», — куну. Дия мукунсса законгу, колхозраяту цанма багьайсса пай тIалав буван бюхъайсса. Колхоз дукан наниминнал, колхоз дакъа къашайссар, му жул буттал къаттари тIий, хъаннил мазру бувну (арамтал бия дачIинну тIий, амма ми чансса бия), дачIин рязий къавхьу­ссар. Хъаннил колхозрал буттал къаттагу ччувччуну, цичIаргу къадирирну ливчIунни. Председательталгу цимиягу цIу хьунни. Ризкьилул бакI ххал къавхьунни, муххал касак ххал къавхьунни, гьарзад духларгунни. Колхоз сагъсса чIумал аьнакIив буссия фермалий ябуллай, найрду бу­ссия. Я дарцума, я дуркума акъа­ссар. Ми хIалал хьунтIиссарив? Утти ризкьи ябуллай бур, мигу цинявннаща ябан хъанай ба­къархха. Ххюлуссуннал чIярусса аьрщи дакъассар. Аьрщарал заллухъру цIана шагьрурдай бур, бюхъай цала буттал кIанттайнгу цалла аьрщарайнгу бучIан багьан, яла аьрщарал заллухъру арендатортураха зунтIиссарив? Ишла къадуллалисса аьрщи бучIир зузи дан дула тIутIинахьхьун дулун, муния хайр ласланшиврул, амма бувчIин бан аьркинни аьрщарал заллу цува акъашиву, га зузи дан дуллушиву. Зузи дуллалисса аьрщарая аьркинни дагьайсса налоггу тIалав дан. Ми ци арендаторталли — цанма бакъасса муниятусса мюнпат щинни бусса? Га ганал буттал аьрщирив даххангу, ласунгу? Аьрщарал цIаний бакъарив дунияллий оьрмул оьрмулухунсса дяъвирдугу, питнардугу? Жул шярава дяъвилул цIараву ливчIунни яла ххаллилми, цIакьми вирттал-жагьилтал. Жулва ххуйсса буттал кIанттулгу, ххуйсса тIабиаьтралгу кьимат буллай бакъару. Щин къаччан бикIарчангу, тIий бура. Бабаюртлив дуссия жул 3337 гектар аьрщарал, гаксса аьрщи утти жула 6-7 инсаннахь дуссар тIисса хавар бур, арендалий духьунссар. Миннуятусса налог Бабаюртуллал ласайссар тIар, мугу тIайласса иш чIалай ба­къар. Налограгу жучIанна дукIлай хъинахха. Колхоз дусса заманнай къутанная жяматран чIярусса дагьия дучIайссия: ппиринж, шагьнал лачIа, чимус, лачIа, къалпузру — ми жяматрайх бачIайва. ЧIявусса ризкьи, ятту ябайва, дучрал илхъи дуссия. Колхозрал къутаннайсса, ятти-гъаттаран ппаллу, къушру, гуранну инсантурансса къатри буллай зий бикIайва вай арамтал: Амиров Кь., ХIайдаров Ажуб, МахIаммадов Аь., МихIа­дов Хасбулат, Миллинов М., Киваев Ш., ЯрахIмадов М., Къунжуев Заркипли, Абачараев ХIусман, Аминов Аминбутта, Миллинов Рамазан, Аьлишаев ХIасан, Кушаев Кь-аьли, Мавраев МахIаммад ва цаймигу. Калпушру кьукьлай би­кIайссияв душру-хъами: Ми­хIадова Ж., ХIайдарова Хъ., Киваева ТIагьират. ХIайдарова У., МахIаммадова Рукьижат. Дояркахъулну, звеновойталну зий бикIайва: Аьлишаева З., Майранова Хх. Майранова РайхIанат, Щайхова Хх. Киваева Миясат, МахIаммадова Кь. Абачараева Мариян, Абачараева Айманат, МахIаммадова АтIа, Къунжуева Аьжа, Ибрагьимова Зунзул, Киваева Жагьан, ХIайдарова Залихха, ХIадисова Аьишат, Къунжуева Аьишат. ХьхьичI шиннардий бикIайссия 12 звеньевая, 3 бригада. Яла махъ буссия 6 звеньевая, 2 бригадир. Колхоз духлаглагийни — ца. Жул даймур марцIсса, ччантIурду ца инсаннал бувсса кунма лазилавкьусса бикIайва. Жул жяматрайнгу, давурттайнгу ххуллулссаннал я лавчIхьунссар, ца-кIира шинал дянив чIявусса халкьгу ливтIунни, давурттугу цIа дансса дакъар. Душругу чил кIанттурдайн щар хъанай бур, жагьилтурал чачIав хъами дуцлай бур. ЦIанасса инсанталгу, чIунгу ххуйсса дуркIун дакъар, личIи-личIисса хьуну бур. Аллагьнал ххуймунийн буциннав! Ва дунияллий зий бивкIун чил дуркумургу – ливтIуминнан та дунияллий лякъиннав, сагъну ливчIминнангу цадакьа хьуннав – хъуслил авадан цукIуй къашайссар. РайхIанат Сайдиева, ш. Ххюлуссун.