Гьарахъалттиясса бусала

Зунттавусса Лакрал билаятрайсса, август зуруйсса гъинттулсса чIун.Ттун Ккуллал райондалийсса, «Илчи» кказитрал корреспондентну зун ивкIния махъ, чIявуну ахьтта ххуллурдайх занан багьлан бивкIунни. Му иш мукун хъанахъавугу бур, ттун чIиви машина бачин буван къакIулшиву, цуппа машинагу ттул бакъашиву. Амма на тачIавгу ххуллийх нанисса машиналул, ганиву щяикIансса кIану бухьурча, укъавцуну къаитара. Ва иширалгу тасттикь буллай бур, хIатта: «Инсантал зия хьуну», — бур тIурчагу, Лаккуйсса ххуллурдайх заназисса шофертал къазия хьуну бушиву

Уттигъанну мукун кIюрххил Вихьуллал шяравату увккун Ва­ччав най унува да дияхха ца тухъсса кIюрх. Улу ттул гьуттурдал ласласи­сса гьаварал марцIшиврул чурххал базурдува аьлтта чIалай таза буклакисса ишгума хIисав хъанай бия. Му тазашиву душиву паракьатну ришлашисса къюкIлилгу буслай бия. БакIраву хIасул хъанахъисса пикрирдугу щин ци хъинбала буван хъиннивав тIисса чулинмайсса бия. Ххуллул зума-къирагъирал чIарах нанисса, ххалазаннан итадаркьусса, кувссайн дурксса лухччая нанисса, уртту-тIутIал янхьа тIисса , тIааьнсса кьанкьгу, лаххиялулла цIупI дуллалисса хханссия. Цахъи бакI гьаз дурну лагмасса зунттурдах ябитайхту, дакI гьавасрал ларсун, ЦIуйшиял хьхьичIух нанисса неххал ялтту гьава буллалисса барзулмунищал лехлай дия. Караматсса, цанний ацIан къахъанахъисса буллугъирал дурцуни куннасса, суратру хIасул дуллалисса яруннил хьхьичIсса зунттурдугу, жула лакрал аваданшиврия бусласисса хханссия.
ХIайп, ва аваданшиву хайрданийн дуккан дуван къахъанахъаву. Чувссаривсса Европанавусса зунттурдах луглай занай бур жула Аьрасатнал инсантал. Гьай-гьай, хайрдугу тийхсса хIукуматирттан хъанай бур.
Хьунабакьлан бивкIуна ттун ку гьухъаву, ку лялулун бияннин кIачIа хьуну кIюрххила хьхьем кьакьаннин цулуцисса жагьилтал, бугьарасса арамтал, душру, хъами . МухIирах нувщи бувгьусса хъунил зуманихсса уртту ххартI дуллалисса ттула баваксса, зунттал бавагума хьунадаркьуна. Душварал каруннихьсса чIиникIирттал уртту кьукьлакьисса, хьхьепIа тIисса чIунил, ттул дакIниву хIасул дуллай дия, тIааьншиврул лаласун къахъанахъисса макьан. «Душрув, на зул сурат рищуннача шихунмай бурги», — тIий на гайнначIан гъан шайхту: «Къачру жун суратру», — тIий ихтияр къадуллуна. Му чIумал ттул дакIниву хIасул хьуна куннин кув данди бавцIусса пикрирду. Цавай бия: «Ас-ламусрал бувччусса жула зунттал душаран нач хъанай духьунссар», — тIисса. Гамур чулуха ттун гайннайн сси бизлай бия: «Тарихраву личIантIисса шакиллу рищун циван къабацIлай бурвав?», — тIисса. Законналийн бувну ихтияр дакъар инсаннан цанна къаччай ганал сурат рищун ва кказит-журналлай га итадакьин. Нагу архния гайннал симанну къачIалансса куццуй рищурча дакъа, гъанну къарирщуссия.
Укун ва ххуллийх, Ваччату ма­хъунай най унува, Хъюйннал ламуяту личайхту, шин ва дачIиннуяр ххи­сса хIаллай занай унува, янилун къадагьсса (хIазран бакъахьун­ссар учайсса яруннин дакъар зат ххал шайссача, дакIнинни куну) гьарахъалттичIан нанисса кьуму янилун багьуна. Яла ххуйну яругу бивхьуну ябитайхту, кьумулул ухний гьарахъалттил лекьлурдугу янилун дагьуна. Гьарахъалттил лекьлурду дия, Хъуннеххавун дагьлагьисса ЦIуйшиял чулуха нанисса ратIнил ухнийсса сунувсса ца лахIунттуй. Ва гьарахъалу ттун кIулссаксса на оьрчIний къадикIайва. Бюхъайва махъ дурну дикIангу. (Хъиривмур кьини, бунияла ттул жагьжилшиву цIакь дуллай, Ккулатусса ттула касмулул хIаласу АбрикI Къянчиевлул бувсуна ва махъ дурсса, амма зуннагу къадиркIсса гьарахъалу душиву).
Гьарахъалттил кьуму янилун багьсса лахIзалуву ттун га гьара­хъалттичIан лавгун ганил сурат рищун ччан бивкIуна. Гьарахъалттил суратмур пашмансса дия. ТIаннул кьуму яхьуну бухьурчагу, гьара­хъалттил кIивагу къатлул магъив вив дагьну дия. ХхурупIай бикIайсса кIанугу ялун багьсса чарттал кIучI бувну бия. Ттунма махIаттал бивзсса зат ци хьуна учирча, лекьлурдаву яхьуну бия цинкирал муххая бувсса, нигьирттал ялув бикIайсса, къама бичайсса чIапа. «КIиччаннай бурцIурдил» къалавсун, ва шикку цукун ливчIривав?», — тIисса затгу дакIнин багьуна. Гьарахъалттил ялтту уккайхту, ванил ялувсса марщай щяивкIун, ттун дакIнин дичин ччан бивкIуна нава оьрчIнийсса чIумал гьарахъун къама гьаян лагайсса чIунну.
Ттул яруннил хьхьичI дарцIуна нава чIивисса чIумал баващал хьуннав, навалу хьуннав (зунттавусса оьрчIайн мюрщину бунува, къатлул чIявусса кушурду хъар бувайва) къама-хъюрув гьаян гьарахъун лагайсса чIунну.
Гьарахъалу. Ва хъанай дур инсаниятрал хьхьичIунмай ша ласаврил, аькьлу-кIулшилул, тассаривсса ца хьхьичIуннайшивуну. Гьарахъалу дархIуну дур нигь ля­хъан даврицIун. ТтукIрай зузими гьарахъалтту шагьрурдай диркIхьурча, жучIара Лаккуй дикIайва щинай зузисса гьарахъалтту. На чIивисса чIумал чIявуну лавгссара баващал гьарахъун. Жул Вихьуллал шяраваллил инсантал чIявуми ЦIуйшиял шяраваллил чIарах, Щуну-Зунттуя нанисса щинал неххай дурмур гьарахъун лагайва иникIма гьаян. Ти­кку ЦIуйшиял неххай дикIайва сайки 9-10 гьарахъалу. Ттул бава чIярумур чIумал ХIасанхIусайннул гьарахъун лагайва. Та жул МахIатIулавхъал тухумиращал ххуйсса дахIаву дусса, хъамаличусса гьарайзу икIайва. Гьай-гьай, инсантурал танан лул­ттурассаннун «Памир», «Прима» тIисса пIапIирусругу дуллан бикIайва цаламур яржа хьхьичIун буккан буваншиврул. Гьарахъун нанийни гьантта бикIан багьларчагу цIабиркьираву цIу дишинсса бягу ласайва инсантурал. Ца-ца гьарахъ улахъ бакьинсса ппаллугу бикIайва, бакъассагу гьарахъалтту дикIайва. Яла жун, школалул оьрчIан, ишттахIсса иш ци бикIайва учирча, баркьутиравунгу бувххун, нигьирал ялтту тIанкI-шанкI тIий нанисса тIаннул кьяртIлил чIунихун ххуйсса шану биллан бикIайва. ЦIуйшиял гьарахъалтту къалмул дурцIусса чIумал, жул халкь лагайва Хъюйнналми гьарахъал­ттайн. ЧIявумур чIумал гийх архсса Адамлул гьарахъун лагайва. ГаначIа улахъ бакьинсса ппалгу бикIайва. Гьарайзалт цивппагу ваца учительтал шайсса институтру къуртал бувми кунма, инсантуращал нахIуну гъалгъа тIун кIулсса, иминсса гьарайзалт бикIайва. Вайннал ххишаласса гьарахъалттия, къама гьаяврия бакъасса ихтилатгу къабувайва. Гьай-гьай, вай кIулсса инсантал, улу уттинингума яхьуну бур. Августрал 9-нний, МахIачкъалалия га кьини Ахъушиял райондалун 80 шин там хъанахъисса байрандалийн «Чиндерчерорайн» на увцуну нанисса Ташкапур шяравасса ГъазимахIаммадлул цIувххуна Ва­ччиял гьарайзу МахIаммадлуя. Гьарахъалтту дикIайва личIи-личIисса ини, кIут, иникIма гьаяйсса. Ми гьарахъалтту цумур цукунссарив, га чIумал ттул аькьлулуща дурчIин къашайва. Иширах бургарча, гай личIи-личIисса иникьали хIала къахьуншиврул гьаллай бикIайхьунссия.
Ца укунсса пикригу дакIнин багьунни. Бунияла жула Ккуллал райондалий янилун багьайсса зун­ттурдащал ялагу дикIан багьлай бур жучIанма бувкIсса хъамаллуран, экскурсиялий бувкIминнан ккаккан дувансса цукун-дунугусса дахханашивуртту. Мукунсса ца дахханашивуну хьунссия ва ттул янилун дагьсса, щинай зун дикIайсса гьарахъалу дакьин дурну школьниктуран, туристуран ххуй дизансса кьяйдалийн дуцирча. Иширах бургарча жула хIукуматрай ци-бунугу ца-ца багьана хьуну, жухара дуван багьайсса ургъилшиву къадурнура личIай. ХIукуматрал цIанасса бургавугу дур Крымнах. Шиккува ххи буван Чакъаллал ва Тукъатуллал шяраваллал дянив дур тIабиаьтрал гьайкаллан ккаллисса аьрщарал ттурцIардий бавцIусса хъунисса кьунтту. БучIия кIиккунгу бахьтта ххуллу буварча. Тамаша дизансса затру дикIантIиссар ялагу жула райондалий. Хайр ласун къахьурча, чичрурдавурагу, тамаша буван лайкьсса затруну кIицI дуванхьуви.