Даччин дакъа бувтсса оьрму

oneДакIнийн дутлай нава школалий дуклай бивкIсса шинну, ттухьра дарсру дихьлай бивкIсса учительтал, ттун хъамакъаитай ттула ххирасса учитель Мусал арс Эса, цалгу математикалул дарсру дишайсса диркIсса, цал ЧIяйннал, яла СумбатIуллал ва цаймигу школардай.

Ттун, циваннив, хъинну дакIний ливчIун бур нара Менделеевлул таблица дакIних лархьхьуну, ттунма лавайсса кьиматгу бивхьуну, ттуяра цIа дурсса чIун. Шардай дан дуллу­сса черчениелул даву дан захIмат хъанахъийнигу, къатта архну бунугу, левчунма лагайссияв кумаг бува учин. На хъинну ххуйну кьамул бувайвав, дарсгу хъинну дакIний личIансса куццуй дурчIин дайва. Эса цувагу, нину-ппу бакъа ятинну ливчIун, хъинну дакI цIимисса ия. Эсал нину-ппу ливтIуну бур, му чIивину, школалий дуклакисса чIумала. Мунал ппу Муса ивкIссар хъинну ххуйну аьраб маз кIулсса дурккучу. Ганал аьраб мазрай личIи-личIисса элмийсса масъалардал хIакъиравусса давуртту чирчуну диркIссар, мукунна аьраб­рай ххуй-ххуйсса назмурдугу чирчуссар. Муса цал Гъумук, яла ГьунчIукьатIув мизитраву хъунама дивирнугума зий ивкIссар. Ганал цала арснан Эсангу аьраб мазрай буккин-чичин лахьхьин бувну бия.
Дин зия дуллан бивкIсса чIумал Мусан багьссар кьадишиву кьаритан, Дагъусттаннаяту цамур кIанттайн гьан, амма цащала аьркинсса документру бакъа зана хьун багьссар цала буттал миналийн. Мусан суд бувну, дуснакь хIисаврай тIайла увкссар архсса Ссивирнавун вацIри кьукьлан. Ца шинава га ивкIуссар, Эсагу ятин хьуссар, дуллай дайдирхьусса къатригу къуртал къадурна лирчIссар. Цаппара хIаллава, хар-хавар бакъа къашай хьуну, нинугу диркIуссар, мукьва оьрчIгу махъну (кIия арс, кIива душ). Эсан багьссар цалва мюрщими ссурвал ва уссу хъуни буллан. Цуксса цанма захIматсса оьрму бунугу, Эса лавгссар тIайласса ххуллийх, цащалва цалва мюрщимигу бувцуну.
Га ивкIссар дуккавриву пагьму-гьунар бусса, хъинну инсаншиву дусса. ЧIяйннал дянивмур даражалул школа къуртал буллалиминнаву га цалчинсса ученик ивкIссар. Къуртал бувссар ЧIяв школа. Дахьа къуртал бувну, цала къурнил даву дуллан ивкIсса чIумал, байбивхьуссар Хъунмасса Бу­ттал кIанттул цIанийсса дяъви. Эсангу багьссар математикалул дарсру дихьлан цала къуртал бувсса школалий. Ганал пикри бивкIссар ларайсса кIулшиву ласунсса. Ларсъссар ларайсса кIулшиву, къуртал бувссар Да­гъусттаннал пединститут (физико-математический факультет) заочнайну. ХIисав барча, 55 шин учительну зий гьан дурну дур. Му цувагу цIа дурксса математик ия. Пенсиялийн увккун махъгу СумбатIлив цаппара ссятирдай зий уссия. Цал гьав нурданул дуцIиннав.
Эсал кумаграйну чIивима уссу ХIарислущагу бювхъуссар ларайсса кIулшиву ласун. Ганаяту хьуссар ххаллилсса инженер. Ци банссар, ванияр цаппара шиннардил хьхьичI аьпалухьхьун лавгунни.
Эсал, чин эбратранну тарбиягу бувну, къатрай бивтуна ссурвал Мариян ва Халисат. ЧIивимур ссу Халисат щаргу хьуну, ца душгу бувну ялапар хъанахъисса чIумал, Гъумук лас аьпалул хьуссар. ЛивчIссар Халисат цила ца бакъа бакъасса душнищал. Цаппара шиннардива цуппагу бивкIуссар. Мариянмур тIурча ларгсса шинал накьлу хьунни.
ХIакьинусса кьинигу Эсал тарбия бувсса ссурваврая мукунсса цIарду дикIай, ми захIмат ххирасса, хъинну мяърипат ду­сса, маз нахIусса, халкьуннащал бавкьусса, тIул-тIабиаьт дусса душруя тIий.
Эсал цалагу ряхва оьрчI (3 арс, 3 душ) хъунигу бувну, ду­ккингу бувну, цува дунияллий уна къатрай бивтуна.
ХIисав бувкун, Эсал щалва оьрму лавгун бур яхI бусса виричунал кунма. Школалий оьрчIан куртIсса кIулшиву дулаву дакъассагу, му ия жяматийсса давурттаву цалчин даву дайма. Гъинттул чIумал колхозрал даврий зий, колхозрал гъаттаран кIинттулнинсса лазуни хIадур дан, цулун лагайва. Колхозниктуращалгу хъуннасса дахIаву дия. Эса ия ххуйсса агитатор – пропагандист.
Цала ичIувагу му ия кумагчи. Цалва ххирасса кулпат Асватлунгу гьарица дуллалисса давриву кумаг байва. Цала буттаща къуртал дан къархьусса къатригу щаллу дурну, миннула чIарав ххаллилсса цайми къатригу дурна цала арсурвавран хъами буциннин.
КутIану учин, Эсал щалва оьрму лавгуна мюрщими хъуни буллай, хъуними къатрай битлай. Цалвами оьрчIай акъассагу, ссурваврай, миннал оьрчIайгу каялувшиву дуллай, нину-ппу бакъашиву кIул хьун къабивтуна.
На дакI дарцIуну бура ца СумбатIуллан бакъассагу, цайми щархъавугу Мусал арс Эса кIулнан му дакIний личIаншиврий.
Ж. Аьбдуллаева, ш. МахIачкъала