Учительтуралгу учитель

ХIусайн МахIаммадов

[dropcap]О[/dropcap]ктябрь зурул 5-сса кьини щалагу дунияллий Учительнал кьинину баян бувну бур. ХIакьину 100-нния ливчусса билаятир­ттай кIицI лаглай бур учительнал пишалул байран. Ва кьини барча бувай захIматсса, амма уздансса учительнал пиша язи бувгьуми, дакIнийн бичай оьрчIан кIулшивуртту дулаврил ва ми тарбия баврил давриву захIмат бивхьусса, хIакьину жущала бакъасса учительталгу. Ттунгу бусан ччива чIярусса шиннардий личIи-личIисса школарттай зий ивкIсса, ххаллилсса учитель, ЧIяйннал шярава­сса МахIаммадов ХIусайн МахIаммадовичлуя. Гьашину ванан цаннагу оьрмулул 100 шин бартлаглагиссар.


Андриана Аьбдуллаева
Ттун ваная чIявуну баяйва ЧIяйннал школалий зий ивкIсса ттула буттая, ванал коллега­хъая ва дуклаки оьрчIая. Наварив ванащал кIул хьуссара «Илчи» кказитрай зун бивкIун махъ. ХIусайн МахIаммадович учIайва жул редакциялийн цала макьалартту ларсун. Махъсса шиннардий на кIул хьуссияв ванал душвавращал Веращал ва Дездемонащал. Вайгу чIявуну дакIнийн утлан бикIай цала ппу.

Увну ур ХIусайн 1919 шинал хIалтIуханнал кулпатраву. Ванал ппу МахIаммад дучрал кIиллу дайсса усттар ивкIун ур. Мукьва класс ХIусайннул къуртал бувну бур ЧIяйннал байбихьулул школалий. 1912-ку шинал тIивтIусса ЧIяйннал школа Ккуллал райондалий цалчинсса школа хьуну бур. Мунияр махъ ванал бувккуну бур связьрал ФЗУ (фабрично-заводское училище) Буйнакскалий. Му къуртал байхту, зун ивкIун ур Хъунза­хъиял шяраву связистну. Вай шиннардий кIул хьуну, ХIусайннул ххуйсса дусшиву диркIун дур ХIамзат ЦIадассащал. Яруссаннаву зузиссаксса хIаллай лав­хьхьуну бур яру мазгу.

1935-ку шинал ХIусайн ув­ххун ур Буйнакскаллал педагогикалул техникумравун, байбихьулул классирттал ва оьрус мазрал учительтал хIадур байсса факультетрайн. Ва къуртал байхту, тIайла увккун ур зун Ккуллал райондалийн, Ваччав. АрхIала оьрус мазрал дарсру дихьлан ивкIун ур ЧIяйннал школалийгу, хъуними классирттаву. Ва чIумал цала дарс дихьлахьисса дуклаки душварава язи бувгьуну бур ванал цала оьрмулул дусгу.

1939-ку шинал ХIусайн лавгун ур аьралуннаву къуллугъ бан. Дянивсса даражалул кIулшивуртту ларсъсса, ­оьрус мазгу ххуйну кIулсса жагьил курсантътурал школалий дуклан тIайла увккун ур. Шикку ХIусайн хьунаавкьуну ур цащала техникумраву дуклай ивкIсса лазгириоьрчI АьбдулмутIалиб МутIалибовлущал. Финнащалсса дяъви байбишайхту, вай кIиягу, дуккаву къуртал даннингу къабивтун, дяъвилийн бувцуну бур. Яла, Хъунмасса Буттал кIанттул цIанийсса дяъви байбишайхту, кIиягу Ленинградуллал фронтрайн бивчуну бур.

Гьужум бувну нанисса немецнайн данди бавцIусса талатавурттаву ХIусайннуйн захI­матсса щаву дирну дур. Цала дус АьбдулмутIалиблул ва архIал къуллугъ буллай ивкIсса Ростовуллал областьраясса Павеллул ккуллардал цIарава уккан увну, Ленинградрайн госпитальданийн тIайла увккун ур.

Цала агьлу-авладрал дянив

Укун дакIнийн дутлай ур ХIусайн цала чичрурдаву та чIун:
«Жу щавурду дирсса шама бияв. Жу, лув ххулув бивчуну,чай аьравалттуй бувцуну най бияв. БакIрайн щаву дирсса ца ххуллийх ивкIуна. Ттул ганзликкурайн щаву дирну дия. Щаву ттул гьалмахчунал цала вивх гьухъуй дархIуну дия. Аьравалттил цахъи хъит чирча, къюву гуж шайва. ГоспитальданучIан бивсса чIун дакIнийри, яла на кIулшилия лавгун ияв. Хъирив кьини ттуйна нава увкIсса чIумал, ттул ччан бавхIуну бия. Яла кIул хьуна ттуйва операция бувшиву СССР-нул лайкь хьусса хIакин Борис Васильевич Виноградовлул. Ганая цIа дикIайва. Ганал операция къабувссания, бюхъайва ттул ччан ххассал къахьунгу».

Цахъи цайна цува учIайхту, ХIусайн ца госпитальдания цамунийн тIайла уклай, къинттуллухунай ачин увну ур. Ва госпитальданийн агьну, кIира нюжмардува дайдирхьуну дур Ленинградуллал блокада. Ахиргу, ХIусайн увцуну бувкIун бур Таджикнавун, Ленинабад шагьрулийсса госпитальданийн. Цахъи хъин шайхту, аьсаврттайн агьсса ХIусайн, увххун ур Ленинградрая тихун бизан бувсса Педагогический институтравун. МарцIну ххювардай дуклай унутIий ванан Сталиннул стипендия булайсса бивкIун бур. УвчIуну ур институтрал профкомнугу. Тиккува лавхьхьуну бур парс мазгу. ХIусайн Занналва мазру лахьхьаврил гьунар буллусса ивкIун ур. АцIния ряхва маз кIулну бивкIун бур ванан, мяйва мазрай бигьану гъалгъа тIун шайсса бивкIун бур.

1947-ку шинал ларайсса кIул­шивурттугу ларсун зана хьуну ур шавай ХIусайн. Щаву дир­сса ччаннал ва биялну азурда увну ур. Госпитальдания госпитальданийн агьлай 15 операция бан багьну бур. Вана укун II-мур группалул инвалид хьуну увкIун ур ва дяъвилия. Ва лайкь хьуну ур кIира ордендалун ва личIи-личIисса аьрали медаллан. Ккуллал райондалий ХIусайн ивкIун ур цалчинсса ларайсса кIулшиву ларсъсса филолог.

1952-1955-ку шиннардий ХIусайннул заочнайну къуртал бувну бур Москавлив аспирантура. Ванал чирчуну дур миллатирттал школарттай оьрус мазрал дарсру дишаврил хIакъиравусса ва цаймигу элмийсса давуртту. Дяъвилия зана хьусса шинал бувцуну бур цала дакIнил лавсъсса шяравудуш Асият. Хъинну гурсса хъатIи бивкIссар тIий буслан бикIай кIулми.
Вайннал хъатIуй тямадану ивкIун ур та чIумал Ккуллал райондалул хъунама хIакинну зузисса машгьурсса травматолог Наби ЦIаххаев.
ХIусайннул ва Асиятлул дянив 7 оьрчI хьуну бур. Мукьа арс, шанма душ. Цинявппагу оьрчIан ххуйсса тарбиягу дуллуну, ларайсса кIулшивуртту ласун бувну бур нитти-буттал.
ХIусан дунияллия лавгун ур 2003-ку шинал оьрмулул 84 шинаву.

Алексей ХIажиев:
-ХIусайн МахIаммадович ия мяйжаннугусса учитель. Учительтуралгу учитель. Школалий цала даврий акъа­ссагу, оьрмулуву, гьарица бивзсса шаттираву, увкусса мукъуву педагог ия. Ттуяту арх акъа ялапар хъанахъисса цала арсначIан нани ххуллий уххантIиссия хъамалу. Цала зумуну рифмардай аьла-ссаламгу бувну, хьулухва байбишинтIиссия цIухху-бусу.

Мюрщисса ттул оьрчIахь цIуххинтIиссия дарсирдая. Яла ттухьва багьу-бизулия, ичIурасса тагьардания, бусантIиссия цаятува, кулпатрая, школалия, шяраваллия, аьмну райондалийсса цIушиннардая. Ссупралухсса ихтилатгу хIалимсса, дакIниятусса, инсаншиврул, тарбиялул, кIулшиврул кьимат гьаз буллалисса, инсан ххуймунин кIункIу уллалисса бикIайва. Учитель хIисаврай ванан кIула цалий къабавцIусса, кIибивщусса, мяъна дяйкьусса, логикалул ххуттава арх бувцсса кIанттурду дуклаки оьрчIан бувчIин буван къабигьашиву.

Укунсса ишру ванан хьунабакьайва учебникирттавугу, словарьдавугу, учительтурансса дидактикалул материаллавугу. Вай масъалартту мунал бишайва аьлимтурал хьхьичI, кказит-журналлайн чичайва макьалартту, маслихIат ккаккайва коллегахъащал. ХIакьину, гъалгъалул мазгу, чичрулулмур мазгу хъуннасса сийлий бакъасса чIумал, хъиннура хъунна хъанай дур ХIусайн МахIаммадович кунмасса педагогтурахсса, патриотътурахсса мюхтажшивугу. Гъумучиял школалул ва педтехникумрал хъирив лакрал лицей учин лайкьсса, машгьур­сса сакиншинначи ва просветитель ХIадис ХIажиевлул гьану бивзсса ЧIяйннал дянивмур даражалул школалул авадан­сса тарихраву буссар ХIусайн МахIаммадовичлул чивчусса яргсса ххаругу. Лакрал миллат­рал цимигу никиран куртIсса кIулшивуртту дуллай ивкIсса учительнал ва педагогнал цIа жулла дакIурдиву бусраврай личIантIиссар.

Вера, хъунмур душ:
-Жул бутта кьатIув икIайва хъинну тяхъасса, инсантуращал хъярч-махсартту бусса. Хъунанащалгу, мюрщинащалгу цаха-цахава лавхьхьуну гъалгъа бан кIулсса ия. Шавай уххайхту, цама инсан шайва жул буттаяту. Ххишала дакъа кьянкьасса низам дикIайва жул ичIура. На бусса классраву оьрус мазрал ва лакку мазрал дарсру дишайва. ТачIав шаппа гьунттий диктант, изложение ягу сочинение дикIантIиссар, хIадур хьу куну къабусайва.

ДакIнийри, нину хъинну къашавай хьусса, гьарзат ттухунна дагьсса захIматсса чIун дия. Онегиннул ТатьяначIансса ча­гъар дакIних лахьхьин багьлай бия. На къалавхьхьунма лавгра. Бизан бувну, кIива бивхьуна. Мукун тIайлассагу икIайва. Гъан-маччами, жямат ххира­сса ия.
Тих-ших институтирттавун бувхсса оьрчIая-душваврая, вил кумаграйну увхссара на тIий, барчаллагь тIутIисса чагъарду бучIайва.
Замана зия хьусса 90-ку шиннардий буттал учайва: «Эгье-гьей, танисса учительнал шабашка жипливу хъамабивтсса мелъя, учительнал гьунарданунсса кьиматгу ученикнал бувкIсса барчаллагьрал чагъаръя»,-куну.

Савдат МахIаммадова, гъанчу:
-ХIусайн МахIаммадович ия хъиншиврул бутIа буллусса, гьарица чулухасса кIулшивуртту дусса инсан. Давриву тIайлашиву ччисса ия. ОьрчIан куртIсса кIулшивуртту дулунсса цанна хасъсса кьяйдарду дия. Дарс лахьхьин захIмат шайсса оьрчIангума мунал бувсмур ччяни бувчIайва. ЦIана нажагьсса хьунабакьай ХIусайн МахIаммадович кунмасса инсан­тал-педагогтал.

АьбдурахIман Оьмаров, ш. Уручул:
-ХIусайн МахIаммадович ия гьарнащал авкьусса, хъунанащалгу чIивинащалгу маз лякъин кIулсса инсан. Пиш тIий бакъа гъалгъа къабай­ссия. КуртIсса кIулшивуртту дусса, бусан-учин кIулсса ия. ХIусайн МахIаммадович кунмасса инсантал чан къабаннав жула лакраву. Ваная ххуйсса бакъа тIий къабавссар. ХIусайн МахIаммадович ия хIакьсса педагог ва патриот. ЧIявуну буслан икIайва дяъвилий цанма ккавкмур. МахIачкъалалив му ттучIан хъамалу увкIсса чIумал, лагма-ялттусса оьрчIру цинявппа батIайва, мунащал махъ-ихтилатрай щябикIан.
ЦIуллушиву дулуннав ХIу­сайн МахIаммадовичлул нас­лулухьхьун!