Манзилданул низамрайгу зий бивкIру

[dropcap]В[/dropcap]ай гьантрай щалагу дунияллий кIицI ларгунни Учительнал кьинилул байран. БайрандалуцIун бавхIуну, жу хьунабавкьуру чIярусса шиннардий ТIюхчардал школалул директорну зузи­сса, гьунар ххисса педагог ва каялувчи Дадаев Щайх-АхIмадлущал. КIицI къабувну битан къахьунссар ванал каялувчишиву дуллалисса ТIюхчардал школа республикалул хьхьичIунсса школардал сияхIрай бушиву. Школа укунсса даражалийн биян бан хъунма­сса бияла директорнахь буссар.


Дадаев Щайх-АхIмадлул къуртал бувну бур Дагъусттаннал Педагогикалул институт 1984 шинал. 1991 шинал увххун ур Дагъусттаннал университетрал юридий факультетрайн.
ТIюхчардал дянивмур даражалул школалий зун айивхьуну ур 1984 шинал, 1989 шиная айивхьуну 2008 шинайн ияннин директорнал хъиривчуну. Муния шихунай ТIюхчардал школалий директорну ур.
2007 шиная 2015 шинайн ияннин ЦIуссалакрал райондалул мажлисрал депутатну ивкIун ур. Ххув хьуну ур «Учитель года района – 99» конкурсрай.
Щайх-АхIмад Дадаев ур АьФ-лул аьмсса кIулшивуртту дулаврил хIурматлувсса зузала. Лайкь хьуну ур КIулшивуртту дулаврил зузалтрал профсоюзрал, КIулшивуртту дулаврил министерствалул, ЦIуссалакрал райондалул администрациялул чулухасса ва чIярусса цаймигу хIурматрал грамотарттан.
Ва ур захIматрал ветерангу.


— Щайх-АхIмад Рамазанович, цукунсса ккаккиярттащал, хIасиллащал хьунадакьарду цIусса дуккаврил шин?
— Аьдатравун дагьсса куццуй лахъа-хъунну кIицI лаган къабюхъарчангу, дуккаврил шин дайдихьлахьисса сентябрьданул 1-сса кьини, санэпидстанциялул тIалавшиннардугу дурурччуну, оьрчIан дакIний личIансса куццуй кIицI лаган хIарачат барду.
Школа 1999 шиналсса дяъвилул иширттаву къучагъшиврий жан дуллусса АхIмад Давдиевлул цIанийсса бухьувкун, дуккаврил шингу дайдишарду мунан хас дурсса мероприятиярттайну. Цаппара учительтал ва дуклаки оьрчIру лавгун, тIутIив дишарду ванал гьайкалдануцI. Вай мероприятиярттай гьурттушинна дунни мудан жущал хIала-гьурттушиву дусса Каспийскаллал 1-мур школалул дуклаки оьрчIал ва Таисия МахIаммадова бакIчисса «Аьра­сатнал нинухъру» фондрал вакилтурал. Фондрал цIанияту грамотартту дуллунни ттунгу, ттул заместитель Роза Буттаевангу.

ПандемиялуцIун дархIусса тагьарданийн бувну, цинявннан кунна, ларгсса дуккаврил шин жунгу захIматсса хьунни. Жу цалчин хьунабакьлай бияв манзилданул низамрай дарсру дишаврищал. ХIадурну бакъаяв укунсса тагьарданий зун: 70% учительтурачIа бакъая компьютерду, кIива-шанма оьрчI бусса кулпатирттаву дия так ца телефон. ЧIявуми нину-ппу давур­ттайх буну, оьрчIру дарсирдах щябивтун, миннал ялув бацIан хъанай бакъая. Дарсру нани­сса чIумал хIала буххан къавхьусса оьрчIащал цIуницIакул гьанттайнмайгу зун багьлай бия учительтуран. ЗахIматну бунугу, тагьар дурчIлай, хIарачат буллай бия циняв. ХIасил, захIматшивурттах къабурувгун, жу лайкьну лахъарду вай кьинирду, дяличIан къаритарду жула даву.

— Циксса учительтал бур хIакьину зул школалий? Бурив биял бакъассагу пишакартал? Рязину урав вила коллективрая?
— Гьашину ряхра шин хъанай дур цIуминалийсса ТIюхчардал школа тIивтIуну. ЦIанасса чIумал жучIа 30 учитель зий уссар. Учительтурал коллектив бухмур школалийгу цIакьсса буссия. ХIайп, кIи-шан бивщунни. ЦIанагу ттучIа зузисса цинявппа учительтал лавайсса даражалул кIулшивуртту ларсъсса, цала даву ххуйну кIулсса бур.
Цинявнная буслан къахьунссар, кIицI давияв цаппара учительтурал цIарду. Ингилис мазрал учительница ХIасанова Жамила ларгсса шинал лайкь хьуссар «Райондалий яла хьхьичIунма учитель» тIисса цIанин. Республикалиймур этапрай ва шамилчин бувккунни. Жун хъунмасса тIайлабацIу хьунни укунсса пишакар школалий зий бушиву. Гьашину ванил къуртал буссар ДГУ-раву аспирантурагу. Жамила стажировкалий буссия Лондоннай.

Завуч Кьурбанова Жамилат Дагъусттаннал кIулшивуртту дулаврил отличникри. Хъинну гьунар бусса, кIулшивуртту дусса учитель бур. Школалийсса чIяруми мероприятияртту ванил каялувшиннаралур лагайсса. Физкультуралул дарсирдал учитель ХIажи Буттаев Аьрасатнал Федерациялул кIулшивуртту дулаврил хIурматлувсса зузалар. Ва жул школалун акъа чара бакъасса инсанни. Ванал хIарачатрайну республикалий­ссагу, райондалийссагу спортрал бяст-ччаллаву мудан жул дуклаки оьрчIал цалчинсса кIанттурду бугьайссар. Рязийну ура лакку мазрал дарсру дихьлахьисса, зун гъирагу-шавкьгу дусса учительница Дадаева Оксанаятугу.
КIицI лаган ччива, хъунма­сса опыт бусса, оьрчIангу, нитти-буттангу ххирасса, байбихьулул классирттал учитель Кьурбанова Салиматлул, школалул гьарица иширттавух хIаласса жаваблувсса завхоз Мямма Макьсудовичлул цIардугу.

Учительтуралгу, дуклаки оьрчIал ва нитти-бутталгу хIарачатрайнур жул школа хьхьичIунсса школарттал сияхIравун багьсса. Ларгсса шинал республикалул даражалий­сса 4 конкурсрай жу бувгьу­ссар цалчинсса кIанттурду. Олимпиадарттайгу ацIва хьхьичIунсса кIанттува мукьва жул школалул бувгьунни.
ЖучIа мудангу хIурматрай буссар учительтал-ветерантал. Вайннан хас дурсса стенд дуллай ура цIана школалул жанахIравун лахъан.


Учительтуралгу, дуклаки оьрчIал ва нитти-бутталгу хIарачатрайнур ТIюхчардал школа хьхьичIунсса школарттал сияхIравун багьсса. Ларгсса шинал республикалул даражалий­сса 4 конкурсрай жу бувгьу­ссар цалчинсса кIанттурду. Олимпиадарттайгу ацIва хьхьичIунсса кIанттува мукьва жул школалул бувгьунни.


— ХIакьинусса кьини цими оьрчI дуклай ур зучIа?
— ЦIанасса чIумал школалий 215 дуклаки оьрчI ур. Гьашину 1-мур классравун увкIунни 29 оьрчI, выпускной классраву ур 3 оьрчI. Тийхмур школалий шанма миллатрал оьрчIру дуклай бивкIхьурча, шикку жучIа ацIния цава миллатрал оьрчIру бур. Вай гьантрай жул школалий дуклан Челябинскалиясса жугьутI душ бувкIунни. Буссар жучIа индусгума дуклай.

— Цукунсса дур школалул дузалшинна? Биялну бурив луттирду?
— Луттирдал жу аьркинсса куццуй дузал буллай буру учин къахьунссар. ХьхьичIми шиннардих бурувгун итабакьлай бур хъиривсса шиналссагу луттирдал комплект. Агана хьхьичIми шиннардийнияр гьарза хьурча оьрчIру, ми луттирду биял хъанай бакъар.
Аьмну школалул дузалшинна оьккисса дакъар. Цувагу учительну зий ивкIсса, учительтурал даврил кьимат-хIал кIулсса райондалул хъунама МахIаммадхIажи Айдиевлул хъуннасса къулагъас дур школардах, хIарачат бувай школарду аьркинмунил дузал бан, хьхьичIунсса учительтал ва дуклаки оьрчIру лахъа-хъун бан. Шадлугърал даражалий­сса мажлисру бувну, бахшишру дай хьхьичIунну дуклакисса оьрчIан. Му бакъассагу, ВУЗ-даву марцIну ххювардай дуклакисса райондалул выпускниктуран гьарца шинах ванал бахшиш дайссар мусил ссятру.

— Пандемия сававну, школардан манзилданул низамрай зун багьунни. Опыт бусса учитель хIисаврай, ци учинна ина мукунсса дарсирдая, шайссарив му журалий куртIсса кIулшивуртту ласун?
— Ттухь цIуххирчан, къашайссар. Совет заманнул кIулшивуртту дулаврил система дунияллий яла хьхьичIунмунин ккаллину дикIайссия. Нагу та системалул чул бувгьумара. БувчIлай бур цIана компьютердал, интернетрал замана бушиву. Амма та системалул кьяйдалий куннасса кIулшивуртту цIанасса чIумал ласлай ба­къар. ЦIанасса оьрчIал хIарачат куртIсса кIулшивуртту ласун­сса бакъарча, баллу ласунсса бур. КIулшивуртту ва тарбия дулаву архIал най дикIан аьркинссар. ЦIанасса системалий тарбиялул даву щала нитти-буттахун дагьну дур. Учительнал хьхьичI щяивкIун, ганах вичIи дирхьуну, доскалий чивчумуних урувгун, къакIулмур кIул буллай ларсъсса кIулшивуртту личIиссар.
ЦIанасса системалий, ттухьва цIуххирчан, чIярусса аьркин дакъамунилгу гуж бутлай бур оьрчIайн. Дуккаврил шинал дайдихьулийва, нирхиравун багьаннин, дуллай бур олимпиадартту, конкурсру. Вана цIана обществознаниялул олимпиада баян бунни 5-мур классраву. Му дарс ва классраву дахьрар дихьлан бивкIсса. Цири вайннал кIира нюжмардул дянив лав­хьхьусса, цири вайннал олимпиадалий бусан тIисса? Вай укун­сса затирттал оьрчIал ва учительтурал чIун зехлай дур.

— ЦIанасса чIумал ци захIматшивурттащал хьунаакьлай ура ина?
— Гьарицагу чIиви-хъунсса идаралул каялувчи хьунаакьайссар цин лархьхьусса захIматшивурттащал. Инжит буллай буру санэпидстанциялул ва пожарный къуллугърал чулухасса ххал бигьавурттал. БувчIлай бур мигу цала даву дуллай бушиву. Ряхра шинни цимурцаннул дузалсса школалул медкабинетран лицензия ласун къахъанай. Ттул пикрилий, ххуйну хьунссия школар­тту буллай байбишиннин ялув кIицI лавгсса службардащал кьутIирду даварчан.

— Ци учин ччива, вила ихтилат къуртал буллай?
— Ттун барча дан ччива цинявппагу учительтурахь ва ветерантурахь пишалул байран ва чIа учин ччива миннан цIакьсса цIуллушиву.

Андриана Аьбдуллаева
Имара Саидова