Аьрали ишру бачин бан кIулшивугу Ватан ххирашиврул барашиннар

[dropcap]Д[/dropcap]агъусттаннал халкь цала тарихрал лажиндарай цимилагу мукIру хьуссар Ватан дуруччиншиврул ца мунихсса ччаву къагьашиврий.

Чара бакъа аьркинссар аьрали ишру бачин баврил кIулшивуртту, сант, гьунар. Цимирагу ттуршукулий кьатIаллил ва виваллил душмантуращал талай, жула халкьунначIа салкьи хьуну бур мукунсса опыт ва кIулшивуртту.

Дагъусттаннал халкьуннал талатавурттая бусласисса, тарихравун багьсса халкьуннал творчествалул произведениярттава, тарихрал материаллава чIалай бур Дагъусттаннал аьралитуран ххуйну кIулну диркIшиву талатавуртту дачин даврил сантгу, кьяйдардугу. МуницIун вайннал усттарну ишла дайсса диркIссар кIанттул шартIру, зунттурду-ратIру. КIулну диркIссар дяъвилул хIиллардугу. Зунттал жегъир хху­ллурдай дайсса диркIссар душманнан луркIан. Бас айсса ивкIссар душман къума ратIаву. Цаннал цаннан сигнал дулуншиврул да­гъусттанлувтурал байсса бивкIссар кIанттул жанавартрал ва лелу­ххантрал чIурдаха лащан бувсса чIурду, мурхьирдал ттурцIардий, муруллай-ххяллай дайсса диркIссар цанна дурчIайсса накьичру, лишанну.


Дагъусттаннал зунттаву утти­гу яхьуну бур къаралданул чIюйрду. Миннул чIирттай дур жула талаталтрал дирхьусса лишанну. Дагъусттаннал тарихрава чIалачIисса куццуй, хъуннасса къулагъас дайсса диркIун дур зунттал халкьуннал шяраваллу цIакь даврих. Шяраваллу, сайки гьарица къатта, бувну бур душманнаща бигьану ласун къашайсса куццуй. Дагъусттаннал тарих ххуйну кIулсса профессор Р.М.МахIаммадовлул увкусса куццуй, гьарица шяравалу къала куннасса диркIун дур.

Шяравун бувххун нанисса ххуллу хъатлий бивхьусса кунма чIалай бивкIхьурчагу, иш багьарча, лихъанми ххуллурду ххуйну кьюлтI байсса бивкIун бур шяраваллал хъунисриннал. Аьрали тарихчи В.А.Потто укун чичлай ур Дагъусттаннал аьралитурал талатаврил тактикалия. «ЦIакь шаврил усттаршиву зунттал халкьуннаву лавайсса даражалий дур. ХIакъи-хIисав аькьлу-кIулшилийсса, кIану кIулшиврийн чул бивщусса дур. ХIазран бакъар зунттал агьулданува ХIамзат-баг, Шамил, ХIажи-Мурад, Кьибит-МахIамма кунмасса цIанихсса каялувчитал бувксса. Дагъусттаннал халкьунначIа хьхьичIазаманная шиннай дяъвирдаву хIилларду ишлану диркI­шиву чIалай бур халкьуннал дакIнихсса творчествалувагу.

Дагъусттаннал ва Чачаннал имам Шамиллул, душманнал гуж ххишаласса бушиву чIалай, амру бувну бивкIссар ратI, плотина дирхьуну, лакьин, нех гьаз шайхтурив, плотина пIякь учин дурну, душман оькьан ан.
Гергебиллал агьулдануллив, душманнал вив лавсъсса чIумал, шяравун буххайсса кIанттурдай дурккун диркIссар «бурцIил хъунтIри». Зунттал агьулданул дурсса хIиллалия къакIулсса душмантал, микку чIявусса ливтIуссагу хьуну, махъунмай бивщуссар. Укунсса мисаллу цикссагу буцин хьунссар. ЦIанасса чIумал ми хIилларду лащинну чIаларчагу, цаппара иширттаву миннуйн хъар шайсса диркIссар талатаврил ахир. Жула буттахъачIа, буттал буттахъачIа ишлану диркIсса дяъви бачин баврил кьяйдарду кIулну дикIан аьркинссар тарбиячитуран, ялун нанисса ник Ватан ххирану тарбия давриву ишла даваншиврул.

Шайдабаг Мирзоев,
ДГПУ-лул профессор
ХIадур бувссар
А. Аьбдуллаевал