«Агарда ина хъамаитарча винма цIун хьун бувсса инсан – му хьунтIиссар ина винна инара дурсса бахшишну»

МахIаммадхIажи Маккуев

Увну ур 11 оьрчI бусса Асадуллагьлул ва Жавагьил кулпатраву 1945 шинал.
Школа къуртал бувну мукьах, Дагъусттаннал университетрал кьатIаллил мазурдил факультетгу бувккуну,

ца шин цанна маччасса Ккуллал райондалий дарс дихьлайгу дурну,

 

 МахIаммадхIажи увцуну ур зун Дагъусттаннал паччахIлугърал педагогикалул институтравун. Микку дазул кьатIаллил мазрал дарс дихьлай дурну дур 6 шин.


[dropcap]М[/dropcap]уния махъсса ванал оьр­мулул ва пишалул тарих бур МахIачкъалаллал 22-мур школалул тарихрацIун цIакьну бавхIусса. Му школалул директорну зий ванал дурну дур 30 шин.
Дагъусттан Республикалул лайкь хьусса учитель, Аьрасатнал Федерациялул кIулшиву ласаврил отличник, Асадуллагьлул арс МахIаммадхIажи Маккуев хIакьинусса кьинигу арх увцун ­акъар педагогнал пишалия. Ва увчIуну ур Республикалул Педагогикалул захIматрал ветерантурал ва насихIатчитурал советрал председательну. ТIалавну бур уттигу ванал оьрмулул ва пишалул авадансса опыт.

АцIния цава оьрчI бусса Маккуевхъал кулпат

1. Цукунсса хьуна оьрчIний вийнма яла гужсса асар биян бувсса зат, иш?
— Цума-цанналгу оьрмулуву оьрчIшивруцIун бавхIуми асарду, гьай-гьай, чансса къабикIай – му дуну тIий ца яла яргмур чIун. Ттулмур оьрчIшивруву тIурча, ца яла хъамабитан къахьунсса затну хьуссар 1963-ку шинал Москавуллал Ждановский райондалул пионертуращал архIал космонавтътуран тIутIив дулунсса тIайлабацIу шаву – Мавзолейрал трибуналий.

2. Цими никирайн дияннинсса кIулли вин вила ппухълуннал нясав? Буси яла архманал цIа.
— На сакин дурну дуссар арулла никирайн дияннинсса ттула ппухълуннал нясав.

3.Инсаннал хасиятраву винна яла ккарккун къаччимур лишан?
— Цумур журалийсса бухьурчагу – цаннал цаннай буллалисса зулму, оьхIалшиву, цайми инсантал кьюкьин буллалаву, ца лажин дакъашиву.

Педагогикаул ветерантуращал

4. Вила оьрмулуву яла алши бакъамур шин?
— 2017 шин – ттувура оьсса цIуцIаву лякъаву.

5. Яла алши бумур шин?
— 1969 шин: нава, ДГУ-лул кьа­тIа­ллил мазурдил факультетгу бувккуну, Дагъпединститутраву зун ивкIсса шин – мукунмасса фа­культетрай.

6. ВичIара циксса арцу хьувкун дигьаларгун дикIанссия вил дакI?
— ТалихI-бахттилул дуцин арцуйну дан шайсса ххай акъара. Гьай-гьай, финансирттал ду-дакъашивруцIун бавхIусса ма­съаларттугу биялсса бур жула оьрмулуву.

7. Инсаннал тахсирдавасса цумур хьунссия вища багъишла битан?
— Цама инсан багъишла итлатийни, на му ша хъунмурчIин мунал цIаний къаласарача, ттула цIаний ласара – ттувувасса оьсса асардануцIа нава тархъан хьуншиврул.

Оьрмулухунсса дустал

8. Бувагу къабитан?
— Къахьунссия ялтту учIан цу-унугу ивчIанна тIий ивчIаврил, хаин шаврил ва лавмартшиврул.

9. Ссан диял къашай вил чIун?
— ЧIун цIана ттул диял шай сайки гьарца затран. На хIарачат бара гьарца мурад цила-цила ярглий бишин ва щаллу бан, ттула приоритетирттах урувгун, саргъунну, чIунгу цила бутIрайх дарчIуну.

10. Бартлавгун ччисса вила шанма мурад?
— Цалчинмур мурад – жула билаятрай лахъну гьаз дан ду­ккаврил престиж; кIилчинмур – ттула оьрчIру хъиншиврул ва тIайлашиврул дазу-зумарду кIулсса, ишла дуллалисса шаву – мугу хъунмурчIин ттуйнма хъар­сса зат бур; шамилчинмур мурад – цIуллушивугу, ссавургу ттуннагу, ттула гъан-маччацириннангу.

11. Вила оьрмулуву хъинну ххирасса кIантту бувгьусса шама инсаннал цIа (нину-ппу къахIисавну)?
— Шалласу Шалласуев (53 шинал лахъишиврийсса дуссар жул дусшиву), ттула оьрчIру – Альбина, Камил, Марат.

12. Винма ххуй бизайсса хъамитайпалул сурат?
— Хъамитайпа бикIан аьркинссар хъамитайпашиву хъамакъаритайсса, аькьлу-кIулшилул личIлулсса, ххуй бизлазисса. Ттун ттунма идеал зумунусса хъамитайпану бикIайва ттула нину.

13. Вина кьамулсса чув-ада­минал сурат, идеал?
— Идеал тIисса мукъул мяъна-мурад гьарцаннал цала-цала аькьлулуцIун бавхIусса бухьун­ссар. Идеал журалучIан гъан­сса адамина икIан аьркинхьун­ссар аькьлулул увччусса, гьарцагу ххуллу-ххуттаву чил дахIалай чинсса.

14. Агарда бюхъайсса бивкI­ссания, инава ци кIанттай, ци чIумал увну ва ци билаятрай яхъанай ччива вин?
— Ттула нину-ппу, уссур-ссу бувсса кIанттай – Ваччав.

15. Ссаяту бикIай вил яла хъунмур пахру?
— Пахру тIисса махъ цуппава тIааьн бизайсса бакъар. На хъинну рязину икIара нава ттула оьрчIал талихI бусса ппу ушиврий.

16. Цукунсса дур вил виятурасса къарязишиву?
— ЧIявуну ччан бикIай ттула ичIуваминнал дянив дакI рахIат дуккансса кьяйдалий игьалаган, амма ччисса куццуй къавхьуну лякъай, гьай-гьай, ттуятува нава рязину къаличIансса чIуннугу чансса къашай.

17. Яла ххирамур дукра?
— ТIайлассар, ттун яла ххи­рамур дукрану дикIай борщ.

18. Яла къаххирамур дукра?
— Манкалул ккурч. Амма му ччиссагу чансса бакъашиву кIулли. Ттуннив ччан дикIай гречкалул, нехълул ва къалмул ккурч.

19. Ссаятусса бикIай яла хъунмамур хIучI?
— Ттула оьрму къаххуйсса чулийнмай кIура баен бан бюхъай­сса хатIасса иширая. Яла язимур хъус – ми уттавасса жула нитти-буттахъулли, сагъ-саламатсса оьрчIрур, дакI тIайласса дусталли. Хъунмур оьрму ттинин ттул лавгун бур, хIучI тIунгу личIисса чарабакъашиву дакъахьунссар.

20. Хьуссарив вил оьрмулуву винна инара ттинин багъишла ритан къахъанахъи­сса къел?
— Агарда ина багъишла итарча винма цIун хьун бувсса инсан – му хьунтIиссар вил чулухасса ганансса бахшиш. Агарда ина хъамаитарча винма цIун хьун бувсса инсан – му хьунтIиссар ина винна инара дурсса бахшишну.

21. Лавгсса заманардавасса цIанихсса инсантурава­сса цуманащал хьунаакьин ччива вин?
— Агарда мукунсса каши шай­сса иш бухьурча, хьунаакьин, ихтилат бан ччива А. С. Макаренкощал.

22. Цукунсса бур, вил пикрилий, лакрал миллатрал яла хъунмур буруккин?
— Жулла Ватан – Лакку билаят бур хIасул хьуну Дагъус­ттаннал дязунттаву. Лакрал халкьуннал цалчинминнавух кьамул дурну дур дянив векирдай­сса ­аьраб мазрацIун дархIусса цивилизация, мукунна кьамул дурну дур цалчинминнавух Аьрасатнал Империялул оьрус мазрацIун дархIумур цивилизациягу, яла – Совет Союзралмургу.
Лакрал хIакьинусса буруккинттуну бур: цалчин, ЦIу­сса­лакрал райондалия цал утти­гу цамур кIанттайн бизансса буккаву; кIилчин, цала аьвзалзаманнул миналийсса щархъурду дачIра хъанахъаву; шамилчин – чан-чанну тIий, ниттил маз ссу­ссукьу хъанай бушиву.

23. Ци дахчилай дур хIакьину Дагъусттаннахун, цил аьнтIикIасса кIанттун ва надир­сса миллатирттан лавхьхьуну, ххуйнугу, ххаллилнугу ялапар хъа­наншиврул?
— Ттул пикрилий, Дагъусттаннан ца яла пикри банмур масъалану бухьунссар тIий ура культуралул даражалул масъала, гражданшиврул кIулши ва позиция. Ислам диндалуцIун дархIусса иман духьурчагу, жулва халкь ччалаччаврил бутIагу чан ба­къасса бур.