«Вила пиша винма ххирану бухьурча, тIайлабацIу мудангу буссар»

«Илчилул» коллективращал

Ларгсса нюжмардий жул редакциялий хъамалу уссия билаят­рал хъуншагьрулия увкIсса ва чIявучин ххуйну кIулсса, Да­гъусттаннай акъа, мунил кьатIувгу цIа дурксса хIакин-стоматолог, медициналул элмурдал доктор,

профессор, Диплом лавсун махъсса Аьрасатнал медициналул академиялул ортопедиялул ва стоматологиялул кафедралул каялувчину ва стоматологиялул факультетрал деканну зузисса Абакаров Сяъдуллагь Ибрагьимлул арс. Ва кIийла лайкь хьуссар Аьрасатнал ХIукуматрал премиялун.


— Сяъдуллагь, буси чIи­вину-хъунну виятува, кутIасса биография хIи­саврай.
— Цалчин, барчаллагь зуйн ттуйн шиккун хъамалу оьвчаврихлу. Москавлив унугу, ттул дакI мудангу ттула нину, уссу-ссурвал, бутта увччусса аьрщарайри дусса. Мукун гьарналгу бикIайхьунссар. Увссара на 1953 шинал Арманинаву, Эджелан тIисса шагьрулий. Ттул ппу Ибрагьим Чараватуссар, нину СахIибат ТтурчIияту. Ттун 5-6 шин хьусса чIумал, Дагъусттаннайн зана хьуну ур.

Чаравал

[dropcap]М[/dropcap]уния махъ на яхъанай ивкIссара Хасаврай, буттал гикку къатри ларсун дия. Хасавюртуллал 4-мур школагу къуртал бувну, 1970 шинал дук­лан увхссара Дагъусттаннал медициналул институтравун. На му ххуйсса кьиматирттай къуртал бувссия. ТIайла увккунав чачаннал Гудермес шагьрулийн зун. Гикку на бувкку­ссар интернатура ва ординатура. Зий мукьра шин хьувкун, ттун аспирантуралувун дуклан уххан­сса пикри хьуна. ЦIана нава зузи­сса ва танива билаятрайх цIа ларгсса вузравун уххаву савав хьуна ттун унгу-унгуну элмулухун агьан. Совет заманнай ганийн учайссия щала билаятрал хIакинтурал кIулшивурттал даража лахъ байсса Лениннул ордендалул институт куну.
Ттул буссар ххюва оьрчI. Вай гьантрай 9 шин хьунтIиссар буттал цIа дирзсса, душурваврал ялун увсса, арснан.

 

Сяъдуллагь Абакаров

-КIицI дурну ччива вила бутталгу, ниттилгу порт­рет.
— Арманинавун жул кулпат багьну бур къалайчину зузисса буттал касму сававну. Дяъви хьуннина ттул ппу цала хъунама уссищал, шяравасса чиваркIуннащал Азирбижаннавун, Арманинавун лагайсса ивкIун ур маэшатрал хъирив. Ппу Хъун дяъвилул ветеранъя. Цала чIивима уссу Сяъдуллагь дяъвилийн уцайхту, ттул ппугу цала хушрай лавгун ивкIун ур аьрайн. 1943 шинал ппу талатисса щала полк багьну бур окружениялувун. Итххяххан­ссагу цукунчIавсса сант диркIун дакъар. Царив, кIирарив нюжмар хьуну дур ккашил лиллай, чачIав бучIан бюхъайсса кумаггу бакъа. Ахиргу, сагъну ливчIми циняв ясирну бувгьуну бур. 1945 шинал немецнал дуснакьрава гай американал аьралийтурал тархъан бувну бур. Ватандалийн зана шайхту, цIухху-бусугу къабувну, га полкрава­сса циняв бувгьуну, Магаданнал областьрайсса Сусань тIисса шагьрулучIасса ГУЛАГ-райн тIайла бувккун бур. Хъиривлаявурттугу, цIухху-бусурдугу гайннахь так тикку бувну бур. Буттан танмихIран дуллуну дур 6 шин. Шавай зана хьуссар 1951 шинал. Ппу буслан икIайва дуснакьраву цана ТтурчIиял шяравасса Баг тIисса адамина хьунаавкьу­сса куц.

Ппу ивкIун ур дуснакьравуминнан дукра дайсса, дулайсса кIанттай. Гьарнан накьлил ца кIичIаланияр ххишаласса бутIин ихтияргу къадиркIун дур. ТIахIни-кIичIу га ссят зеххайсса диркIун дур, зат дуркукун. Кьяпри хьхьичIун бугьлай бикIайва тIар ккашил. Цалгу рутIайссия тIар. Ца зат ялагу бувсуна бу­ттал. Цаннал хъирив ца нани­сса гайннан накь рутIлатIийни, чулийнай ивкIун, тикрал буллан икIайссияв тIар: «Лаккучувагу акъарав, лаккучувагу акъарав?» тIий. Циван къалякъиви, лявкъуну ур ца – цувагу ТтурчIиял шяраватусса Баг. Яла муна му ТтурчIиял Баггу зана хьуну увкIссар ЦIуссалаккуйн.
Сядуллагь тIима бутта­уссу тIурча, ятIа-тIар бакъа акъа хьуссар.

-Ккарччал хIакиннал пиша язи бугьаврил савав цукунсса хьуна?
-ДакIний бур ттун нава чIивинийва хIакин хьун ччай ивкIсса. Школалий 5-6-мур класс­раву дуклакисса чIумал: «Ци пиша язи бугьанна?» тIисса цIанилусса сочинениялий на хирург хьун ччай ура тIий чивчуну бивкIсса. Цукуннугу инсаннал цIуллу-сагъшивруцIун бавхIусса пиша дакIнийну ивкIун ияв.

— Ци-ци мурадру бартбигьайссар ина зузисса академиялул?
— Аьрасатнаву, цIусса низамрайн бувну, медициналул аралуву зузисса гьарцагу пишакарнал ххюра шинай цал сертификат цIу дуккан дан аьркинссар. Му ца экзамен куннасса иширан хIисавссар. Жул академия хъанахъиссар щала билаятрайсса ми кIулшивуртту ххал дигьайсса центрдал хъунмур. ХIакинтурал кIулшивурттал даража лахъ байсса факультет тIивтIуну буссар утти МахIачкъалалив ДГМА-лувугу. Мукунма цайми шагьрурдайгу. На зузисса академиялуву буссар 6 факультет. Ттул каялувшиврулусса стоматологиялул факультетрай зий ­уссар 4 профессор, 5 доцент, хъунама лаборант ва муначIасса зузалт, ккарччив дихьулт ва цаймигу.

ЖучIан бучIайссар щала Аьрасатнавасса ккарччал хIакинтал цала кIулшивурттал даража лахъ бан. Цуппа аьмну академиялувун бучIайссар личIи-личIисса профиллал хIакинтал. БучIиссар, Москавлив къабувкIна, регионнайсса жул филиаллавугу сертификат ласун. Жул академиялуву факультетрайсса давугу дарчIуну дуссар цаппара журардайх: хирургия (ккарччи дуккайсса), терапия (ккарччи хъин дайсса), лунттубакIрал ва лажиндарал, ортодонтия (ккарччив тIайла дацIан дайсса). КIулшивурттал хъирив жучIан Дагъусттаннаягу чансса къабучIай.

— Лаккуйн, буттал шяравун, ивссарав ина?
— Ивссара Чараваллал шяравалу диркIсса кIанайн. ДакIний бур, гужсса асар биян бувна га аьрххилул ттуйнма. Ппу ув­сса, хъуна хьусса къатрал чIирая хъун бакъасса чару лавсъссия ттущала. ЦIанагу Москавлив ттула къатлуву ябувну ура. Ни­ттилмур шяравун къаивссара. Амма мудангу жул лагма-ялтту бивкIми, уссурссу ниттил чулухасса, ТтурчIиял шярава­ссар бусса. ЧIивиний каникуллугу ЦIуссалаккуй, ниттилми гъанчувначIа, гьан дайссия на. ТтурчIиящалмур дахIаву ххисса диркIнугу, ттуву буттахмур ччаву ляличIийссара дикIайва. На мудангу учайссар: «На Чараватуссара!», — куну.

— Вила тухумрал нясав цуксса кIулли вин?
— Буттал чулуха ттул чIявусса уссурссу, гъан-мачча ба­къар. Мунал ивкIссар дяъвилий ливчIсса ца уссу ва ца ссу. Бу­ттал нину Ххюлусматусса диркIун дур, мунияту кIа шяраваллищалгу дуссар жул маччашиву. КIиччасса физикалул элмурдал доктор Арсен Магьдиев ттул хъинирву хъанахъиссар. Ганал ппу Магьди-МахIаммад ивкIссар ЦIуссалакрал райондалул НКВД-лул хъунама. Га ттул буттал ссурахъу ивкIссар.

— Ци чIа учинна ина жул буккултрангу, аьмну лак­рангу?
— ЧIа учинна хьхьичIра-хьхьичI цIуллушиву ва тIайла­бацIу цинявннан. Ялагу масли­хIат бавияв язи бувгьусса пишалуха дакIнихтуну, ччаву дуну зун, щала дакI муниву дирхьуну. Му чIумал чан бакъассар барачатгу, тIайлабацIугу.
— Барчаллагь хъунма­сса.

Ихтилат бувссар
Р. Башаевлул
Чивчуссар
З. АьбдурахIмановал