Дунияллул ххазинану хьусса луттиравасса калимартту

[dropcap]В[/dropcap]анияр 2500 шинал хьхьичI бухзаманнул Китайнаву яхъанай ивкIун ур хъунасса аькьлукар, философ, щаллагу дунияллул культуралул ва литературалул

ирсирай цалла цIа абадлий чирчуну кьадиртсса инсан, «цинявппагу заманардал учитель» Конфуций (Кун-фу-цзы). Мунал цIанилу лярхъуну дур дунияллийх машгьур хьусса конфуцианство тIисса философийсса элмугу. Мунал пик­рирду, увкусса махъру, буллай ивкIсса маслихIатру ва насихIатру цачIун бавтIун, танийва сакин бувну бивкIсса луттирал цIа дур «Льонь юй» тIисса, яни «Ихтилатру ва пикрирду».

Му луттираву дур кьува бутIуйх дарчIусса мукьттуршлий урчIцIаллий урчIра калима. Му цуппагу сакин бувну бивкIун бур Конфуций ивкIуну мукьах мунал учениктурал.
Яларай ришлай буру му цIанихсса луттиравасса цаппара калимартту, жула пикрилий, лакку мазрайгу къаоьккину дагьсса кунна чIалачIисса.


***

Конфуцийл куну бур:
— Буруккин мабулларда, агарда вила кьимат къабишлай бухьурча. Буруккин бува, агарда инава цайминнал кьимат бишлай акъахьурча.

***

Конфуцийл куну бур:
— Хъиншиву ва узданшиву дусса каялувчи лащайссар абадлий цIакьну бавцIусса ссавнийсса КьутIбу цIукулуха, гайми циняв цIурттигу цила лагма хIалимну гьанагьи бувсса.

***

Конфуцийл ученик Цзы-ю цIухлай ивкIун ур нитти-бутта­хъал кьадру баврил хIакъираву.
Конфуцийл куну бур:
— ЦIанасса чIумал нитти-буттал кьадру баврин хIисав буллай бур ми ссахчIав мюхтажну къабитаву. Амма мукунма ябайхха ичIува ккаччивгу, дучригу. Агарда нитти-буттал лавай бивкIун бакъахьурча, миннал хIурмат буллай бакъахьурча, ссавур дусса яла личIишиву?

***

Конфуцийл куну бур:
— ХIакьсса учитель мури, агарда бухмур лахьлахьийни, мунаща ганива цIусса зат личин бан бюхълай бухьурча.

***

Цала ученик Чжун-Юлухь Конфуцийл куну бур:
— Юх, на вин бувчIин банна кIулшиву цирив. Агарда ина кIулмур кIулшиврийн, къакIулмур къакIулшиврийн мукIруну ухьурча – мури кIулшиву.

***

Конфуцийл куну бур:
— ДакIхъиншиврул зума­увцIусса инсан, хъинну нажагь акъа, цувалу къаличIайссар, чIарах мудангу буссар чIаххул.

***

Конфуцийл куну бур:
— Уздансса чувнан чIалан бикIайссар тIайламур, мюршсса инсаннан – мюнпат бумур.

***

Конфуцийл куну бур:
— Укуннасса дукра, хIачIансса щин, кIараллин кIанттай бакIрацI дишинсса ссюрхъ – мунивур талихI бусса. Ттухь цIуххирча, хIаранну ляркъусса хъус ва цIанихшиву – ми ссавнийх ларсун нанисса ттурулливри.

***

Конфуцийл куну бур:
— Ниттил лякьлуватува на за кIулсса акъаяв, амма ттун хъинну ххирар хьхьичIазамана ва кIункIугу тIий ура кIулшив­ручIан.

***

Конфуцийл куну бур:
— Ттун ттигу хьунакъаавкьу­ссар ххуйшивунияр ххишалану хъиншиву ххирасса инсан.

***

КIинияз Шэллул куну бур Конфуцийхь:
— Жул жяматрай ччиманал ккаккан антIиссар цала бутта, агарда ганал бавцуну бухьурча щил-бунугу кьяца.
Жавабран Конфуцийл куну бур:
— Жул жяматрайсса тарбиялул инсан мукунсса акъассар. Буттал цайнма ласунтIиссар арснал тахсир, арсналгу жан дулунтIиссар буттал цIаний. Мунивур дусса дугъришиву.

***

Конфуцийл куну бур:
— Аьлимчунал цIанин къалайкьссар хъиннува хъуслихун агьсса инсан.

***

Конфуцийл куну бур:
— Ихтилатран лайкьсса инсаннащал ихтилат къабаву – му ганал гьунар гьаваллавун гьан битлатавур. Ихтилатран лайкь акъа­сса инсаннащал ихтилат баву – му вила махъру мурчайн бичлачавур.

***

Конфуцийл куну бур:
— Ялун бучIантIимунил пикри къабуллалиманал цала ялун буцлациссар бала.

***

Конфуцийл куну бур:
— ЛичIлулну икIу, илданун цу-унугу къаччан хьусса чIумал. ЛичIлулну икIу, илданун цу-унугу ххира хьусса чIумал.

***

Конфуцийл куну бур:
— Инсаннаща бюхъайссар ххуллу гьарта бан. Ххуллуща къашайссар инсан гьарта ан.

***

Конфуцийл куну бур:
— Агарда вищава гъалатI итххявххун махъ ина га бакьин къабарча – мури вил яла хъунмур гъалатI.

***

Конфуцийл куну бур:
— ЦIараяргу, щинаяргу хьхьичI халкьуннан инсаншиву аьркинссар. Ттун ккавк­ссар щиналгу, цIаралгу цIаний литIлатIисса инсантал. Амма ттун къаккавкссар инсаншиврул цIаний литIлатIисса инсантал.

***

Конфуцийл куну бур:
— Баххана къашайсса так яла аькьлу буми ва яла ахIмакьми инсанталли.