«ОьрчIи-кIурисса ххункIругу, буркивгу букан – Таллиннайн!»

Нуриян Наврузова «The kurze» кафелуву

[dropcap]Э[/dropcap]стоннаву Таллиннай миналулгу хьуну, тикку дагъусттан халкьуннал дукрарду дуллалисса «The kurze» кафе тIивтIусса жулва лакку душ Наврузова Нуриян ттун кIул хьуна 

МахIачкъалаливсса жула «Инт» кафелуву бусса чIумал.

Тани Нурияннущал ихтилат бувансса хIалу къадагьуна, га даврил иширай тихунмай анаварну бия. На тания махъ Нурияннул «Инстаграмрайсса» блограл хъирив бавцIуну бивкIра. Онлайн-зумунусса ихтилатрив ттунма личIину ччан къабикIай. Ххирар, цачIу щябивкIун, аьчухну, дакIнихтуну буллалисса ихтилат.

Ниттищал ва ссурвавращал

Вана, мукун аьчухсса ихтилат лакку мазрай бувансса хIалу дагьну, щябивкIру нагу, Нуриянгу, «Инт» кафелул хъунмур Саидат Кьурбановагу. Гьай-гьай, «Интниву».

— Нуриян, буси вила мина-гьану чассарив ва инава Эстоннавун багьаврил хавар.
— На ЧIаящиял шяраватуссара. Ттул ссил лас хьхьиричи ия, тай Эстоннаву бия. ТаничIан лавгсса нагу Таллиннайва лахъи лавгунна, 20 шинни ттул тих. Ши­ккува бусан, жу ххюва ссу бу­ссару: кIива – Эстоннаву яхъа­най буссару, кIива – Воронежрай, ца ссу – МахIачкъалалив. Нину ЦIуссалаккуй яхъанай ду­ссар, ппу ччянива аьпалухьхьун лавгунни.

— Вил нажагьсса цIа дур, уттинин лакраву мукун­сса цIа бакIрайн къадагьссар…
— ТIайлассар, лакрал дянив хьунакъадакьай. Ва чачаннал цIар, ттул ппу чачан миллатраясса инсанни.

— Лакку маз ххуйну лагу-лавхьхьуну, 20 шинал лажиндарай Таллиннайгу ябаврил ссигъагу буси.
— Ппугу ччяни дунияллия лавгун, ниттилмур тарбиялул иш бухьунссар ва, ичIува лакку мазрай бувайссия ихтилат, школалийгу на, ниттил мазрал дарс язи дугьансса сант ишла дурну, лакку мазралми язи дургьу­ссия. БувчIай чачан мазгу. Мяйжанссар, ссурвавран, ттун кунма, ххуйну къакIулли лакку маз, ми школалий лакку мазрал дарсирдайн занай къабивкIссар, на кунма. Лак чIивисса миллат бур, лакран лакку маз хьхьичIунну бакъахьурча, му бухлагавриясса нигьачIаву дур. Эстоннан хъинну ххирар цалва маз, культура, аьдатру, вайннан цащалва цивппа чил мазрай гъалгъа тIутIаву къакьамулссар. Жунмагу бикIан аьркинссар мукунма.

— Вила оьрчIангу кIуллив лакку маз?
— Ттул ца арс ур. Ванан кIул­ссар ингилис, оьрус, эстон ва лакку мазру.

— Цукун дакIнийн багьри вин Таллиннай миллатрал дукрарду дуллангу, ми эстоннан нахIу лачIун дувангу?
— На нукIувагу кIицI лагав, эстоннал агьлу гужну цалла культура, аьдатру, маз хьхьичIунсса агьлу бур. Тайннал дур, масалдаран, уква эстон маз лахьхьин буллалисса социал программарду. ЧIявусса агьлугу бавтIун, лахъа-хъунну дувай цала ми­ллатрал байранну. Кьадрулий ядуллай бур цалла канил давур­ттал магьиршивугу. Масалдаран, цими уезд дурив, гьарцагу уезд­рал дуссар цалва гулавати щащаврил хатI, мухIлу-хIин. Дукрагу ччимур багьу-бизулул агьлу цачIун батIлатIисса дурчIалар. Кухнигур культуралул ца бутIа. Вай укунсса пикрирдал ттувунгу миллатрал дукрардаха зун­сса гъира бувтуна.

[dropcap]Э[/dropcap]стоннан ххира­ссар, ци журалул дукра духьурчагу, иникIмалуву кай-кай дурмур. Ххирассар ккав­кказуллал кухня, ххункI, гьав­ккури. ИникIмалуву дархIумур ххирану тIий, ххирассар бувцIу ххункIругу. Мунияту ттул бувцIу ххунчIал тай, найрду ницIал кунма, кIункIу бувна. Хаснува хIайранну бикIай ваксса магьирну, авурну «косичка» буван цукун шайссар тIий. Шиккува бусан, кумагчинах луглагисса чIумал, сайки ххюазара подписчикнава Инстаграмрай увагу ца инсан лявкъуна бувцIу ххунчIал зумарду щащан, бурущин ла­хьхьинсса бюхъу бусса. Цувагу – уйгур.

[dropcap]М[/dropcap]у зий уссар ттул кумагчину, чуттурдай хIаллу бишай­ссар усттарну, бувцIу ххункIругу бурущин усттарди. Ттул кафелуву тIалав дувайсса дукрардал менюлий «Чуду» куну чивчуну бакъассарча, «Буркив» тIийри бусса. ТтучIан ччя-ччя­ни бучIайминнал, дустурал, гьалмахтурал, масалдаран, «чуду» къаучайссар, «Жу буркив букан ччай буру» учайссар.

— Бурив цайми халкьуннал кухнярду Таллиннай, Дагъусттанналсса бакъагу?
— Азирбижаннал, Гуржиял, Арманинал бур.
— Дагъусттаннаяссагу бучIайрив зул кафелувун? Таллиннай цаймигу дагъусттанлувтал бурив?
— Кьура шинал лажиндарай бувагу ца кулпат бакIрайн багьунни, мугу хьхьичIва-хьхьичI расмийну лихъачалтрал статус цIакь бувсса къумукьнал кулпат лявкъунни. Ласгу, щаргу жучIан бувххуна, хъамитайпалул «Ссалам аьлайкум!» куну ссалам булайхту, на цал гьанавиххигума хьунав, ттун хъамитайпалул къабулайххива укун бусурман зумуну ссалам. Миннал цалчинсса суалгу бия, дикI хIалалссарив тIисса.

На тIайлану бувсъссия Эстониянаву шариаьтрал тIалавшиннардайн бувну бихху бувсса дикI ля­къин бигьа бакъашиву. Ттун тайннал ттучIара зат дуркуну ччай бия, кьура шинал мутталий цалчин бакIрайн багьсса дагъусттан кулпат хъамалу къабувну итабакьайххивав, нувщул, нисирал буркив бувссия.

Ттун мудангу ттучIанма бувхми рязийну лавгун ччай бикIай. Эстоннал цалагу учай: «Жу вил кафелувун, нахIусса дукралул хъирив бакъассагу, ххуйсса асардал хъиривгу буххару, вил кафелуву иминшиврул, нахIушиврул ва гъилишиврул хIахI бикIай», — куну. Вана ванивур инсантал кIункIу тIутIи буваврил тIилисин буссагу.

— Дагъусттаннайн бу­чIайхту, ссал ххари бувара, ссал пашман бувара?
— Ниттил мазрал хIакъираву на нукIува учав, маз – миллатрал къюкIри, къюкI ришлай дуссакссар миллатгу уттавасса, яхI-намусран къакьамулну бикIан аьркинссар жула ппухълуннал мазрацIа хьун бацIаву. КIилчин, туризм гьаз дувансса потенциал бур Дагъусттаннал — ччарча хьхьири, ччарча зунттурду, ччарчагу бургъил бувцIусса гьава. Туризмрив сантирай, лябукку буну гьаз хъанахъисса иш чIалай бакъар. Ца гастротуризмралсса булларчагума, жучIара му даву дюхъан дувансса шартIругу дур, дувангу хьунссар. Дагъусттаннал яла хъунмур хъус-ххазинарив – дакIру тIиртIусса инсанталли. Баххана къашайсса.

— Нуриян, барчаллагь вин, ца-кIира кьинисса аьрххилий бувкIун бунува, жущал ихтилат бувансса чIун лякъаврихлугу, чил кIанттай дагъусттан душваврал бюхъу-бажар бушиврул ва захIмат ххирашиврул цIа дуккан дуллалаврихлугу ва, яла- яла, мазгу, миллатрал дукиягу ххирану яхъанахъаврихлу.
— Зунгу барчаллагь! Тамансса кказит-журнналлай, телевидениялий ттул даврия буслай, чичлай бунугу, «Илчилулмур» къулагъас ттун личIиссарар. ЗучIан нанийни, ниттихьгу тIий бивкIра, нава миллатрал кказитрал корреспондентнахьхьун интервью дулун най бушиврийн вих бакъа бура тIий. Ттун дакIний дур ниттил «Илчи» шаппайн бучIан бувайсса чIун. Ча дакIнийн багьайссия та-бунугу ттуятувагу ва кказитрай чичинтIиссар тIисса пикри? Хъуннасса ххаришиву дур вайксса шиннардий кказит ябувну тIий, яхьуну тIий. Лакран лакрал рувхIанийсса ххазиналул кьадру бакъа къабучIиссар, лакран лакку маз хъамабитлан къабучIиссар. Бухьхьияра Таллиннайн – щалихханнин буркивгу, оьрчIи-кIурисса бувцIу ххункIругу букан. На иникьаллувун уртту-щиная, ххяххиялия дурсса, чурххан дузсса пигментру дирчуну, ххункIру оьрчIи-кIури бувайссар.

— Буссиявкьай ина ци дирчуну, цукун ранг бувайривав ххункIру тIий. Буниялттунгу. ОьрчIи- кIурисса бувцIу ххункIру ца вичIа бакъа бакъахьунссар, Таллиннайн бучIан багьанссар ми букан.

Ихтилат бувссар
ПатIимат Рамазановал