Ванал оьрмулул мяъна-мурад – инсантуран шайсса кумаг бавур

[dropcap]С[/dropcap]сутнил цалчинсса зурул ахирданий оьрмулул 60 шинал юбилей хьунадаркьунни ГьунчIукьатIрал шяравасса Къушиев Малик МахIаммадлул арснал.

Къушиевхъал фамилия къабавсса, Малик МахIаммадович къакIулсса инсан жулла республикалул кIулшиву дулаврил аралуву нажагьсса акъа акъахьунссар. Малик МахIаммадовичлул хIурмат, бусрав, муаьллим, тарбиячи хIисаврайгу, школалул директор, даврил уртакь, шяравучу хIисаврайгу хъунмар, лавайри.


Увну ур Малик Къушиев сентябрьданул 28-нний 1959-ку шинал ГьунчIукьатIрал шяраву учитель МахIаммадлул ва Розал кулпатраву. Буттал шяравусса га чIумалсса мяйра шинал школалийн 1-мур классравун лавгун ур 1966-ку шинал, микку 8 классгу къуртал бувну, 1975-1978-ку шиннардий дуклай ивкIун ур МахIачкъалаллал профтехучилищалий. 1978-1980-ку шиннардий къуллугъ буллай ивкIун ур Совет Аьралуннаву, зана хьуну махъ зун ув­ххун ур СУОР-3 строитель организациялийн.

[dropcap]З[/dropcap]ий унува, дуклан увххун ур Дагъусттаннал паччахIлугърал университетрал тарихрал факультетрайн. Миву дуклакиссаксса хIаллай шяравугу личIи-личIисса давур­тту дуллай ивкIун ур, миннува­сса цану кIицI лагангу – ванал, цала дустуращал, Кьурбанаьлищал ва КьурбанмахIаммадлущал, Лаккуй цалчинсса бригадный подрядрал даву дурну дур – Ардаралу тIисса кIанай калан, нисварти, помидор дургьуну дур, га чIумалсса колхозрал председатель Даудов ХIажинал ихтияр дуллуну. 1983-ку шиная шинай Малик МахIаммадович зий ур ГьунчIукьатIрал дянивмур даражалул школалий – бакIраява тарихрал ва обществоведениялул дарс дихьлай, 1985-1987-ку шиннардий – тарбия баврил сакиншинначину, 1987-ку шиная шинай – школалул директорну.

Ниттищал

[dropcap]М[/dropcap]алик МахIаммадовичлул каялувшиндаралу ва школалий дурссар цикссагу давуртту, хьуссар хъин чулиннайсса дахханашивуртту. Школа мудангу гьуртту хъанай бу­ссар шяраву, райондалий, республикалий хъанахъисса личIи-личIисса иширттавух. ГьунчIукьатIрал школалул цIа мудангу дуссар ду­ккаврил, тарбиялул, спортрал, жяматийсса давурттал ккалданул ва ккаккиярттал хIисаврттал чулуха хьхьичIххуттайми школарттал сияхIрай. 2000-ку шинал ГьунчIукьатIрал школалун дурссар цIусса къатри.
2002-ку шинал Малик МахIам­мадовичлун дуллуссар «Дагъус­ттаннал лайкь хьусса учитель» тIисса цIа, 2012-ку шинал – «Аьра­сатнал аьмсса кIулшиву дулаврил бусравсса зузала» тIисса ларайсса цIа, 2009-ку шинал ларсъссар Дагъусттаннал Президентнал грант. Ларайсса категориялул учитель Малик МахIаммадовичлул каялувшиндаралусса школалул 2008 шинал ларсъссар Аьрасатнал ХIукуматрал «ХьхьичIунсса школардал» 1 миллиондалунсса грант.

Малик МахIаммадовичлул каялувшиврулу вай 30-нния лирчу­сса шиннардий ва хIакьинусса кьини ГьунчIукьатIрал дянивмур даражалул школалул учительтал ва дуклаки оьрчIру буссар хьхьичIунминнавух: райондалий ва республикалий хъанахъисса олимпиадарттай, учительтурал пишакаршиврул даража ва дуклаки оьрчIал кIулшивурттал куртIшиву чIалачIи дуллалисса конкурсирттай, спартакиадарттай, фестиваллай. Ца хъунмасса кулпат кунма, нахIуну, бавкьуну, кувннан кувннал кумаг буллай зузисса школалул ларсъсса грамотарттал, кубокирттал хIат-хIисав дакъар. Малик МахIаммадовичлул бакIчишиву дуллалисса школа къуртал бувсса оьрчIру гьарца шинал дуклан бухлай бур республикалул ва билаятрал хьхьичIунсса дуккаврил идарар­ттайн. Цивппа чув бунугу, миннал хIура дуккан къаритай буттал шяраваллищалсса ва аьзизсса школалущалсса цIакьсса дахIаву – вагу Малик МахIаммадовичлул ва махъсса учительтурал коллективрал махъа нанисса ник ватан ххирану тарбия даврил бутIуву буллалисса хъунма­сса захIматрал чIалачIинни.

Малик МахIаммадовичлул кулпат Къушиева (ХIусайнова) Сиянат ХIусайнал душ зий бур шяраваллил советрай бухгалтерну ва школалий дарсру дихьлай. Вайннал бур шанма оьрчI: кIия арс ва ца душ. Буттал шяраву школагу къуртал бувну, ми цала-цала кулпатирттаву, цала-цала давурттай бур – Аьрасатнал Армиялул хIаписартал Надир ва Назим бур Майкопрай, душ Мариян – Москавлий.

— Малик МахIаммадович, буси, цукунсса асардащал хьунадакьав оьрмулул 60 шинал юбилей.
— Хьунадакьав Аллагьнайн­сса щукрулий: щукрурхха нава ва оьр­мулийн ияннин ивтсса, ччинал цалагу хьурдай чинсса нину-ппу, уссур-ссу, гъанчув, дакIру тIайласса, дугъри­сса оьрмулул дустал, пишакаршиврул чулуха лавайсса, инсаншиврул бувччусса даврил уртакьтал буну тIий ттулла лагмава. Уттинин бувтсса оьрмулул бутIух ургарчан, ттун чIявусса кIанттурдай, чIяву-чIявусса ишир­ттаву тIайлабацIу хьуну бур. Ттунна дуван пикри хьусса давурттаву кумаг, маслихIат банми, чIарав бацIанми чан къавхьунни. Яла ттун цир аьркинсса. Дуван ччисса, гьай-гьай, цикссагу давур­тту цаймигу духьунссия, дакIнийсса цимурца дуван къархьунни. Къавхьумур я ттиния тинмай хьунссар, ягу ттуяр мукьахминнал буван­ссар. Хьунни дакIнийн щусса ишругу. Ттула оьр­мулуву хьусса хъинмунийн, дуван ивтмунийн щукрулий ура.

— Ка-кумаг байминнайн увкнавхьур, цIанасса чIумал хIукуматрал итадакьлакьисса арцуцIух бакI буккан мудан къашай. Ца бур зулмур школалул чIарах?
— Ванияр чIярусса шиннардил хьхьичI, бухмур школалул къат­рал чIиртту хъяхъа тIий, левкьун нанисса чIумал, жун цIусса школа буллан багьуна, му чIумал жул чIарав бавцIуна Амуттинов Амучи Михайлович ва Илиясов Марат Сиражуттинович. Анаварсса му­тталий цIусса школа бацIан був­ссар. Цайми щархъаву ци иш-тагьар дуссарив къакIулли, жул шяраваллил дур «Возрождение Унчукатля» тIисса суккушинна, ХIусайнов ХIажибуттал каялушиндаралусса, цилгу шяраваллинсса хъин-хъинсса давуртту дуллалисса.

ЗахIматсса тагьарданий тачIаввагу жухунма жува бивчуну къакьабивтунну жула шяравасса гьалмахтурал къулагъа­с­райн, чIарав бацIаврийн бувну. Илиясова Мариян, Ибрагьимов Кьурбанаьли, Халикьов Аьбдулхаликь, ХIажимирзаев Зиябуттин, Илиясов Марат – школалул выпускниктал. Миннал цIардал сияхI къачIириссар. Школалул юбилей дуллалисса чIумал, хъин-хъинсса бахшиширттащал бувкIунни жул кьини хъун дуван. Муданнагу дахIаву дуну буссару шяраваллил администрациялущал ва колхозращалгу. Барчаллагь жул чIарав бавцIусса цинявннайнмагу.

Вай махъсса гьантрай ялун бивунни ца ххарисса хаваргу – баян бунни жул школалий цIусса спортзал баву хIукуматрал программалийн бувтшиву. Ва масъала щаллу буван хъунмасса хIарачат бунни райондалул хъунама Юсуп ХIамидовичлул.

— Вила нитти-буттая, уссу-ссурваврая чан-кьанну бувсун ччива.
— Ттул ппу Къушиев МахIаммад Мирзал арс оьрмулухун учительну зий икIайва. Гай шиннардий, кIулшиву дулаврил министрнал приказрайн бувну, учительтал биял къахъанахъинийн тIайла байва, мукун ттул ппугу учительну зий ивкIссар 6 школалий: Бархъалав, ЦIалакъянив, ГьунчIукьатIрал къутандалий, Карашав, КIуврав ва КIямашав. Махъсса шиннардий шяраваллил колхозрай личIи-личIисса къуллугъирттай зий икIайва: профсоюзрал председательну, парторганизациялул секретарьну, строительный бригадирнугу.

[dropcap]Н[/dropcap]ину Къушиева Роза Шагьабуттиннул душ оьрмулухун, цилва оьрмулул 14 шинава тIайла хьуну, колхозрал давурттай, дяъвилул шиннардий дояркану зий бивкIссар. Кулпатрал хьуну махъгу, жул­сса – арулва оьрчIалссагу буллай, колхозравугу зий бикIайссия, цIанакулгу Лаккуйва ялапар хъанай бур. Ттул уссур-ссу цала-цала давурттай бур Лаккуй, Каспийскалив ва МахIачкъалалив. Арсру, Ставрополлал аьрали-ин­женер ва авиациялул училищагу къуртал бувну, Адыгеянаву офицерталну къуллугъ буллай бур. Утти­нин сайки 16 шин хьунни миннал къуллугърал, кулпатиртталгу хьуну, оьрчIругу бувну бур. Душ Мариян кулпатрал хьуну Москавлив бур, бур душнил душ.

— Даврия тархъансса чIун цукун гьан дуллан ххирар вин?
— Ххирар луттирду ккалан, яла-яла ххирар оьруснал, палангнал литература. ОьрчIнияцIава гъира бикIайва луттирду ккалан, суратру дихьлан, уттигу, оьккину хьурчагу, ххуйну хьурчагу, ххирар сурат­ру дихьлан. Ттул сурат дишаврил хъинну ххуйсса учитель икIайссия Дандамаев Сулайман Шамсуттинович тIисса, мунал бувтуна ттувун сурат дишаврихсса гъира. Техникалух гъира бутансса учитель хьуна КьурбанмахIаммад Гъазиевич (Радист). Мунал ттучIа кьаритайва мастерскойлул кIулли. Ччимур станокрай зун итайвав. ХIаз бикIай, га чIумалагу бикIайва, ци-ци-дунугу техникалул приспособленияртту дуллангу, къуццу-къукулийнусса захIмат чанну булланшиврул – мугу ттула танмалшиврул, кIусса, лахъи лагайсса давуртту тачIаврагу къа­ххирашиврул, ми бигьа даншиврул бухьунссар. Уттигу дувара ттунна ахъувусса давурттаву кумаг, бигьашиву хьунсса ци-дунугу.
Хъунмасса гъира бикIай цIу-цIусса кIанттурду ккаклан, Лаккуй бикIу, Дагъусттаннай бикIу, Аьрасатнал хьхьичIазаманнул шагьрурдайн иллан. Ччива чил билаятру ккаккангу.

— Учитель хьунсса гъира, хиял чIивинийва би­кIайвав?
— Ттухь дарс дихьлай бивкIсса циняв учительтал бия цала даврил усттартал — МахIаммадов Муса МахIаммадович, Мудунов Абакар Аьлиевич, ХIусайнов Абакар Кьурбанович, Сагидов Загьиди Кьасумович, Исубуттаев ХIамид МахIаммадович, Аьбдуллаева Аьйша СилахIуттиновна, Аьбдуллаева Асият Исмяиловна, Шабанова Жамисат МахIаммадовна, АхIмадов Залимхан Иллаевич, Шакуев Сулайман Захарович, Къаллаев Аьппас Оьмарибуттаевич, МахIаммадов КьурбанмахIаммад СалихIович ва цаймигу. Вайнная ца-цаная ца-ца лахьхьирчангума, университетралуксса кIулшивугу, опытгу лахьхьинссия ччиманан. Ттула ппу МахIаммад, ссу Насият учительтал бунугу, учительнал пиша язи бугьансса пикри ттул бувагу къабикIайссия. ЧIивиний ттун яла-яла геолог хьун ччай бикIайва, хияллай икIайссияв тайгалувух, зунттурдайх занан, личIи-личIисса мяъданну ляхълан, личIи-личIисса билаятирттайн иллан, дуниял кIул дуллан, ссавруннал магъулугу уттуивхьуну, цIурттай тамаша буллан, палаткарттаву хьхьурду дичлан. Геологиялиясса чIявусса луттирдугу бувкку­ссар. Ца-цал, га чIумалсса чIявуми оьрчIру куна, летчик хьунна тIийгу сукку шайссияв.

1981-ку шинал жул шяраваллил жагьилтуран буруккин багьуна, жагьилтал бивзун най, шяравалу дачIра хъанахъаврил ялув. Мукун, на хIаласса 9-10 оьрчIал пик­ри бувссия шяравува бацIан, мукунсса пикри бувния махъ – шяраву зунсса кIанугу аьркинну бия, язи бувгьуссия учительнал пиша. Ттун тачIаввагу шагьру, миккусса оьрмулул кьарал къаххуй дизайва, шагьрулухух дакIгу къаларгуна, 1982-ку шинал Лаккуйн увкIун, муния шинай ший ура.

— Дуклакисса шиннардий инава директорнал кабинет­равугу хьуссарав ци-дунугу тIул дакъашиву дурну?
— ТIайламур бусан, хьуссар мукунсса ишгу. Жул классрал оьрчIал ца сант дакъасса даву дурну, оьвкуну цалва кабинетравун, жущал ххуйсса ихтилат бувна га чIумал директорну ивкIсса Забибуллагь Салмановичлулгу, мунащалсса учительтуралгу. Му иш ттун оьрмулухун дакIний ливчIунни.

— Инава оьрму бутлатисса, къуццу тIутIисса ци-бунугу махъру, девизгу буссарив?
— Ттул ци-бунугу махъру, калима оьрмулул кредону дургьуну къуццу тIутIисса кIану бакъар. Таман­сса луттирду буккав уттинин, жула ва чил билаятирттал классиктурал­сса тIий, дунияллул личIи-личIисса диннайн багьайсса тIий, бюххан­сса, оьрмулул девизну бувансса чIявусса затру бусса, амма миннувасса цания цавай язи бугьансса кIану къавхьунни. Амма мудангу икIара ттущава оьрмулуву инсантуран шайсса хъинбала, кумаг, ттущала зузиминнан чIарав ацIаву дуван хьуния тIий.

— Барча вил юбилей, Малик МахIаммадович! Хъунасса Заннал дулуннав вин вания тиннай чIярусса цIуллусса шинну вилва аьзизсса кулпатраву дичинсса, винна ххирасса даврий, винма ххирасса коллективрал дянив зунсса.
— Барчаллагь.

Ихтилат бувссар
Бадрижамал Аьлиевал