Зунттавусса чIалсса гъинтнил кьини

На ттула макьалалул цIаниву ишла бав «чIалсса» тIисса махъ. Бунияла, цIана зунттаву дур сентябрь зурул дязан. ЧIал къархьуну дучIантIий дур «мусил ссут». 

Бувар уттигу мурхьирдайсса чIапIив хъахъи лаглан. ОьрватIивгу ттул хIаятравух занайнма бур. Циваннив къакIулли, вай махъсса шиннардий цала макьанну руцлан къабикIай. На чIивиний бакIшяравунгума вайннул балайрду баллан бикIайва. Гай балайрдах вичIилий шанул лях лагайвав жу, чIаххувоьрчIру, гъинттул цIияллай уттубивхьуни.


Ттул кьанчуллулусса хьхьиругу уттигъаннунин ккунукру буллай, оьрчIру итабакьлайнма бия. Вай цивппагу февраль зурул ахирданийва оьрчIру итабакьлай байбишай. Кюрттигу ганиннинма бувай. Уттигъанну уссияв, ларзулугу щяивкIун, кюру бакьин буллалисса хьхьилух ялугьлайча, валлагь, дачIи ссятрал мутталий кьуйлаксса левххун лавгун, тIунтту ларсун бувкIуна. Ванийнугу ттун бувчIунни ца-кIира кьинилул мутталий вайннул цала «тIюва» щаллу дайшиву.

Амма, сентябрь барз бу­чIайхту, зунттавун гъараллу лачIлай, инсантал ххулув буван къабитлатисса кьинирду дур. Чара бакъа, кIюрххил къалачIурча, ахттая махъ гъарал лачIай. Ттул хIаятрая арх дакъасса гъанчунал Диллал хIаятравусса кIалахIилул мурхьирдал лахъшиврулгу на махIаттал уллан икIара, ттуруллувухгума ца караматну чIалан бикIай. Тай бур кIива мурхь; Диллал, цагу танал кулпатрал Ххадижатлул бувгьусса. Цивппа ахиратравун лавгун бухьурчагу, яхьуну бур тайннал рухIирдал абадшивуну.
Гьарца кIюрххил ссят ряххунний, даврийн най, шавату уккайхтугу, ттун хьунабакьай ттирзусса оьллал накIлил бадра бавцIуну нанисса чIаххувщаргу. Вай накIлиятугу ттун зунттал буллугъсса уртту-тIутIал кьанкь ришлан дикIай. Ва иширал на хъинну ххари увара – кIяласса накIлияту дайдихьлай тIий ттула кьинирду. Мунин лавхьхьу­сса тIайлабацIурттугу чIал къашай ттуцIух бизан.

Зунттал билаят, шийсса кьинирду, кIюрххил гъаттара газулийн гьан бувну хьунабакьлакьисса инсантурал оьрмурдугу цимигу аьсрурдал лахъишиврий тикрал хъанахъисса бур. Ванийн учин бучIир «классикалул оьр­му» куну. Циван учирча, «мусил векрай» чивчусса оьруснал литературалийн классика учай. Циван? Циван учирча, гайннуву гьаз буллалисса масъалар­тту, цими шин гьарчагу, бухкъабу­ккайсса буну тIий, инсаниятрал куртIшиврия бусласисса буну тIий. Мунияту тачIав хъунив къашайсса зунттурдал дянив дирхьусса шяраваллал оьрмурдугу классикалул оьрмур.

Архний чIалачIисса кIяласса «кьяпри» бивхьусса зунттурдалгу дакI дуссар хъиннура ххари дуллай. Яла цакуну бизар увай гъараллугу.
На ва макьала чичлачи­сса кьини, сентябрь зурул 13-мур кьини, нюжмаркьини духьурчагу, ттун тIайлабацIуртту хъанахъисса кьини дия. Инсанналми кьинирду кунна, тIабиаьтралми кьинирдугу цанниха ца лар­хьхьусса къадикIай. Гьарца кьинилулгу жунна цирив ца дахханасса бахшиш дуллай дур. Бахшишру къаччиссагу цучIав къаикIайхьунссар. Вайннул хъирив зунттавун бучIаван дакIния малагаванну.

Лажин хIадур дурссар
ХIажимурад ХIусайновлул