ДакIнийн багьайрив лях-карах нагу

Хъамакъабитулун ва суратгу бахшиш дуруна ттун Магбудлул

Ларгсса ттуршукулул 90-ку шиннардил дайдихьулий хьуна ва иш. АлхIаткьини дия. Щиллив жул нузайн кьутI увкуна.

ТIитIав: ттунма кIул бакъа­сса 4-5 саллатI. «Зу ца буру? Зу бяйкьунувагу бакъарув? Аьрали часть Сочилий Тоннельный кучалий дуссар», — учав. Гай лакку мазрай гъалгъа тIун бикIайхту, учинмур бакъа ливчIра. Буххан бав. Гай къатлувун буххайхту, ус ликкай кIану шинеллал, кьяпрал, чакмардал кьункьал бувцIуна. Ттул оьрчIру махIатталну бурувгуна, махIаттал хьуна ласгу.
КIул хьуру: Багъдан Батиров (ЧIаратусса), Даниял (Мукьариятусса) ва Марсель (дакIний бакъар часса ивкIссарив, Ккуллал райондалиясса унуккива), Магбуд (лазгиричу ия). Ца ялагу ия, дакIний акъар. Багъданнул бувчIин бувна цахьхьунна адрес цала буттал дуллушиву. «Ва кулпатраву инагу, вил дусталгу кьамул бантIиссар, мачча-гъанми кунма», — увкуну бия ганахь буттал.

Магбуд (лазгиричу) щар дурцуну махъ цала кулпатращал ттучIан Сочилийн хъамалугу увкIуна. Арснал хъатIийн оьвкуну, хъатIийнгу лавгссияв. Цал къахьурча цал оьвчайссия. Хъунма­сса хIалли къаоьвкуну. На бивкIусса ххай бурвав? На цIуллуну, сагъну бура, оьрчIрув! Ттул адаминагу, арсругу аьпалухьхьун лавг­ссар. Душ буссар. Душнилгу кIива душ бур.

Ганал ппу Батиров ХIалин Батирович Лакрал райондалул исполкомрал председатель, къакIулсса лак чансса буссар. Ттул ссурахъу Амиров Амир Аьлиевич, РСФСР-данул лайкь хьусса учитель, райОНОрал хъунама. Гай ххуйсса дустал бия. Аьпа баннав цал. ХIалин Сочилий санаториярттай игьалагай­ссия, жучIангу уххайссия. ХIалин ия хъинну мяърипатрал увччу­сса, инсаншиврул бутIа буллусса ла­ккучу. Дагъусттаннал цIа гьаз дуллалисса инсан ия. ЧIарттал шяраву ганал къатрал чIирай мармарчарил ула дихьлахьийни, ттун хIисав хьуна бакI кIяла хьусса Багъдангу (телевизорданувух тталаткьини «Аьрщи ва агьлу» тIисса передачалий). Багъдан хъинну бюхъу бусса ккарччал хIакин усса ур.

ХIасил, жу кIул хьуру, гъалгъа барду, хъамалушин дарду, икьралгу дарду ччя-ччяни хъамалу бучIаван.
На зузисса муххал ххуллул поликлиника гъанну бия гайннал частьрачIан, мунияту гайннан хIакиннал кумаггу шай­ссия. Ттун кIулссия изоляторданувун цума авкьуссаривгу.Тичча итабавкьуну нанисса чIумал, оьрчIру ттучIан даврийн бучIайва. АьчIа дир­хьуми бакьайсса изолятор­данувун чIявуну агьайва чIаххув шяраватусса Даниял КьурбанмахIаммадов. Жул шяраваллил дянив так ца нех ду­ссар, Уриннал шяравату Мукьардал шяравун ци-бунугу хавар оьвкуну баян бан шайссия.
Ца кьини ттул къатлул нузай занг рирщуна. ТIитIав нуз: ца хъуннасса дагьанттущал Даниял авцIуну ия. «Ва винни», — куна. «Ина ва дацав, ва ча ласав?» — куну, цIуххав.

-Жу хIаписартурал къатлувун кьай гьаз дан кумаг буллай буру, ва ххишаласса ляркъунни, — тIий ур. Ххишаласса къадикIайссарча, ласи махъуннай тIий бунува, кьариртун, лавгуна. Уттигу дуссар дагьани жунний, Даниял дакIнийн утлай.
Цаппара гьантрава, хьхьунил ссят цанний нузайн кьутI куна. На нуз тIитIав: тахсирлувсса симандалущал Даниял авцIуну ия. ЧIивима командирнал (хIачIайсса ивкIун ур) изан увну ия, улу, вила кIулначIату ттун 300 къуруш лякъи, на харж ласайхту, зана данна, тIий.
-На зу авара бан ччай акъа­ссияв! На багъишла ити. Ва чIал чIумал учIан багьунни. Къагьарча, танал на, аькIри дихьлай, инжит ан най ияв, — увкунни.

Дуккав ттучIарасса арцу, диялну дакъар 300-ннийн диян. ЧIаххул шанай бухьунссар, къулайну бакъар дулачин гьан буржирай. На тачIав буржирай ларсун бакъара, цучIав зана увнугу бакъара, канихь арцу духьурча. КутIану бусан, ларххун яннагу, бувкра кьатIув, чани чув бурив ккаккан. Ттун бахтти хьунни, цурив ца шанай акъая. КьутI увкуну, бувчIин бав ттулва иш. Ларсун 300 къуруш арцулгу (Совет хIукуматрал чIумал чIяруссия) Даниял лавгуна. Барзру бия лаглай гъан хъанай дия демобилизация. Бурж лавсун Даниялгу най акъая. Ттущал архIал ттул саллатIталгу бия аьраттал буклай. Ца ппурттуву левчуна увкIунни лазгиричу Магбуд. Хъинну гьалакну буслай айивхьунни цачIава частьраву Ух­ссавнил Ккавкказуллал ва Дянивмур Азиянал аьралитурал дянив хьусса къалмакъалдания. Дагъусттаннаясса циняв бувгьуну, дуснакьрайн бавкьуну буссар. Дело дирну дур кунни хъунмур Управлениялийн. Цири байсса? Давриягу итабакьи куну, диялсса лечавугу дурну, оьвчав телефондалувух ХIалин БатировлучIан Гъумукун. УвкIунни анаварну.

Оьвчав подполковникнал чин ду­сса лаккучуначIан Адлердайн. УвкIунни, прокурор формагу ларххун. Прокурорнал арс­гу, ттул арсгу дустал бур, архIал дзюдорал секциялийн занази­сса. Жуя цинявннаяту хьунни оьрчIал чIарав бацIансса цIакь. Аьрали прокурор Кряниннухьхьун дуларду лакрал цIарду. Гай итабакьайхту, ялагу лавгру жулва дагъусттан миллат­рал оьрчIахлу миннат бан (дарги, тат бия). Микку прокурорнал увкуна: «Нач шияра. На укунмагу зун биялсса кумаг бав, закондалул ххуттава увккун. Цу-унугу щяитан аьркиннихха…
ДуркIунни дембельданул чIун, оьрчIан бачин аьркинни шаппай. БувкIунни ттучIан формардаву, амма Даниял ­акъая гайннащал. Къаитаавкьуну ия. Гайннан шагьрулийн саллатIнал янналуву бу­ккан къабучIину бия, цала дус Даниял кьаивтун, шаппай бачингу намусрал кьамул къабуллай бия. Даниял итаакьай чIун хьуннин ттун багьунни ми ттучIава ябан. Дулав лаххан арсналгу, ласналгу янна, шагьрулийн буккан хьуншиврул. ОьрчIру гьантта бикIан къаттагу аьркинни. ТтучIава кIантту къуману бия, кулпатраву 5 инсан. Ялугьлай буру пакьир Даниял шавай ачинсса чIун хьуннин. Лавгра частьрайн Даниял итаакьияра учин. Начальник (армани ия) вичIирагу дишин ччай акъая. — Къаитаакьинна, я даву къадурунни, я низам дакъая, увкунни.

На лавгра, банмур бакъа. Амма Аллагьнан ххирасса бив­кIун бура, гьунттиймур кьини ттучIан ккарччи хъин дан бувкIунни ца хъамитайпа. Га бия Сочилийсса циняв аьрали идарарттал хъунмур бухгалтер. На ганин бувчIин бував иш-тагьар, ганил ттун хъунмасса кумаг бувунни – ттула 300 къурушгу зана дитан ва пакьир Даниялгу итаакьин. Лавгссар циняв шаппайн. Ттулгу дакI дигьаларгуна.
Магбуд (лазгиричу) щар дур­цуну махъ цала кул­пат­ращал ттучIан Сочилийн хъамалугу увкIуна. Арснал хъатIийн оьвкуну, хъатIийнгу лавгссияв. Цал къахьурча цал оьвчайссия. Хъунмасса хIалли къаоьвкуну. На бивкIусса ххай бурвав? На цIуллуну, сагъну бура, оьрчIрув! Ттул адаминагу, арсругу аьпалухьхьун лавгссар. Адамина уччар­ду бусраврай. Ва ия Хъунмасса Буттал кIанттул цIанийсса дяъвилул гьурттучи. Душ буссар. Душнилгу кIива душ бур. Ца бур зий духтурну, цагу юристну.
Яраппий, я Аллагь, ттул бу­ттал миллат тIутIайх бичиннав, ттул миллатрахьхьун цIуллушиву дулуннав!

Анисат Уцумиева,
ш. Сочи.
ХIадур бувссар
ПатIимат Оьмаровал.