«Лухччи-ссавнил дазу-зума дакъая»

Муса Маннаров Дагъусттаннай

Ссавруннай абадлийсса автограф кьариртсса Муса

Муса Маннаров космосравун левхсса чIумал, мунал цIа зумату щяв дихьлай бакъая, Дагъусттаннал агьали ххаришиврул ва пахрулул вибувцIуну бия.Архва-архсса цIуртти Муса Маннаровлул жучIанма гъан бувна, ссавруннай абадлийсса автограф дирхьуну.


Бакуй аьраличунал къушлий увсса Мусан шагьру бувагу дакIний ливчIун бакъар, шанма зурува ппу цамур аьрали частьравун гьан увну тIий. Москавлив Лаваймур артиллериялул академия къуртал був­сса ппу,фронтовик ва артиллерист, Мусан оьрмулухунсса эбрат хьуну ур. Мусал оьрчIшиву ларгун дур «чемоданну» бавтIунмасса тагьарданий.Укунсса чIумал дуккаврих­сса гъирагума лещайссар, амма ванал цукунчIав дарсирдал хьхьарашиву дурну дакъар. Цалчинмур класс къуртал бувну бур Харьковрай, оьрчIшиву ларгун дур Алатырьдай.

-Ттун цIанакул захIматри нава цумур шагьрулий школалийн занай ивкIссарив дакIнийн бутланмагу. Ленинградрал ва Москавуллал дянивсса шагьрурдай ларгссар ттул оьрчIшиву. Харьковрай мяйва класс къуртал бувссия. Ттухь украин маз лахьхьи тIисса цукIуй акъая, акъанугу, на, украин мазгу лавхьхьуну, экзаменнугу дуллуссия. ХIакьинусса кьинигума дакIний бур ца шеърилувасса ххару: « Билля школы, на майдани, революция идее. Хай, чабан, уси гукнулы, за отамана буде!» — тIий ур Муса Маннаров. Ххюлчинмур классраву дуклакинива Муса, радиолул даврих эшкьи дагьну, цачIара хьусса къурушрах ттучаннай личIи-личIисса деталлу ласлай, радиолул элму лахьлай икIайсса ивкIун ур. Дарсирдава яла ххирамур дарсгу диркIун дур физика. Школа къуртал бувну махъ ва Москавуллал авиациялул институтрал леххай аппаратирттал радиоэлектроникалул факультетрайн дуклан увххун ур, институтраву агьайкун спортрахун агьну ур. КIира шинал мутталий боксрахун машхул хьуну, ччима муттаэнащал сивсуну данди уккан­сса даражалийн гьаз хьуну ур.

Яла агьаммур ишрив ванал оьр­мулуву хьуну бур 1987 шинал декабрь зурул 21-нний – «Союз ТМ-4» жамилий – Владимир Титовлущал ва Анатолий Левченкощал аьламравун леххаву. Таний ванал цIа дагьну дур Гиннесрал рекордирттал луттиравун аьламраву яла лахъисса чIумуй яхьусса космонавт хIисаврай – 365 гьантта ва 22 ссят ва 38 минутI! Февраль зурул 26-нний Маннаровлул ва Титовлул тIивтIу космосраву дурну дур 4 ссят ва 25 минутI.
— Агана ттухь цIувххуссания станциялул бортрал чулух ци асарду бувххуна дакIнивун куну, на учивияв лухччи-ссавнил дазу-зума дакъашиврул асарду був­ххуна куну. Жулла планета лап аьнтIикIасса дур, космосравун левхминнан хIисав шай му ххуйшиву, щаллусса шин космосраву дурсса жун тIурча, му хъиннува ххуйну хьуна, — тIий ур Муса Маннаров.

ТIивтIу космосраву вай захIматсса иширттавунгу багьну бур. Телескопрал датчик зия хьуну, му зузи дуван багьну бур, талихIиннан, зузи дуван бювхъуну бур. Мукунма рентгендалул телескопрай блок- детектор да­ххана дуллалисса ппурттуву, кьункьуллувун кIула дучIан къахъанай, дучIан хьуну махъгу кIула кьункьуллувура лирчIун, ссят ва дачIинний муниха зий кару чар­ттайн дурккуну дуссия тIий ур, ххюра ссят тIивтIу космосравугу дурну, станциялийн зана хьун багьну бур. Аьрщарай тренировкартту дуллай блок-детектор даххана дуван ххуйну лахьхьирчагу, ссавруннай ссигъасса ишругу хъанай бивкIун бур, ми захIматшивурттава буккансса кIулшивуртту куртIсса дакъассания, иш цукун багьантIий бивкIссаривгу щин кIулссар. 1988 шинал Муса Маннаровлун Совет Союзрал Виричунал цIуку буллуссар Лениннул ордендалущал архIал.
1990 шинал декабрь зурул 2-нний Муса Маннаров цIуницIа гьаз хьуссар космосравун «Союз ТМ-11» жамилий, бортинженер хIисаврай. Командирну ивкIссар Виктор Афанасьев, космонавт-исследовательну – японнал журналист Тоехиро Акияма. Ва Япониянал цалчинма космонавт хъанахъиссар. ЦIуницIа тIивтIу космосравун бувкссар Афанасьев ва Маннаров 1991 шинал январь зурул 7-нний.

Тания мукьах ччаннал цIуцIав­рил аьзурда уллай, Муса Маннаров космонавтътурал кьюкьлува увкссар. Муния махъ теннисрахун агьссар, гьар шинал гьуртту шай­ссар Юрий Гагариннун хас дур­сса щаллагу дунияллул халкьуннал теннисрал турнирданий. 1990 шинал увчIуссар РСФСР-данул халкьуннал депутатну, 2007 шинал – ПаччахIлугърал Думалул депутатну. Мусал чIярусса наградарттавух дур «За заслуги перед Республикой Дагестан» орденгу.
Яла-яларив, Муса Маннаровлул щалвагу дунияллун ккаккан бувссар миллатрал цIа-кьинилул бюхттулшиврул дуцин хъун-чIивишиврул аьдадрайну къадувайшиву.