«МахIлалул нур хьусса ттул буттал бавай…»

Аьбидат, арс Дундар, арнал арс Рамазан
ва арснал душ Саидат

Укунсса мукъурттий чIяруну дакIнийн дутлан бикIай цилла буттал бава Дундардул душ Кьурбанова Саидат. Ва бувнугу, хъунма хьунугу бур ЦIуссаккуллал шяраву.

Ванил буттал ниттин цIагу дур Аьбидат. «Хъунмасса бахттилун ккалли бувара нава буттал буттачIа ва ниттичIа хъунма хьунсса кьисмат ттунма нясивну бикIаву», — тIий бур Саидат.


ПатIимат Рамазанова
[dropcap]Б[/dropcap]уттал нину Аьбидат бувну бур 20-мур аьсрулул дайдихьулий, Рамазаннул ва ХIаписатлул къушлий, мадара давлатлувсса Дундар-ХIажинал ужагърай. Хъуна Дундар, Аьби­датлул буттал ппу, ивкIун ур кIира-шанна цува заллусса мащигума дусса, ризкьи-кьинилул адамина. Цува хIажлия учIайхту, цала Мутахъал тухундалул бакIрая цадакьалун тIий, арсурвавран Рамазаннун ва Исмяиллун цIа куну, дурну дур чарван-сарайлущалсса, кIира зивулийсса, тахта-тIаннул поллу ва магъигу даркьусса къатри. Ми къатраву лявхъуну бур 1905 шинал Аьбидатгу. Жагьилну бунува уссурвалгу ливтIуну, бу­ттал къатри Аьбидатлун лирчIун дур. Амма му ужагърая неъмат ласуннин, ласгу Хъун дяъвилий унува, мукьва оьрчIащал Мичиххичнавун бизан бувну бур. Тахсир бакъанма бувсса танмихI бухIан къахъанахъисса Аьбидат-бавал ялун бивну бур бавну ццах учинсса бала – шанма зурул дянив мукьва-мукьва лякьлул оьрчI бивкIуну бур.

Аьбидат ХIажиева лас Бархху МахIаммалущал ва арснащал Бакуй (щябивкIми), бавцIуми – шяраваллил чиваркI

«Ттуватурагу къадуккай хIа­кьинусса кьинигу буттал ниттил дардисан, — буслай бур Саидат. — Цуксса захIматну бухьунссия зунттаву аьдатсса зунттал хъамитайпалун арнил гъурбатрай шанма зурул дянив мукьва лякьлул оьрчIал бивкIу бухIан? УрчIва лякьлул оьрчIаяту ца ттул ппу акъа къаливчIссар. Амма, циксса бакIран ккаккарчагу, буттал ниттил адаврай ядурна дакIнил хъиншиву, чумартшиву… Буслан бикIай, ци аьмал бувну, ци хIарачат бувну бивкIссарив, бу­ттал ниттил Лаккуйва ливчIсса оьл ЦIуссалаккуйн гьан бувну бивкIшиву. ЧIаххуврал оьл бакъахьувкун, Аьбидатлул, стаканну бувцIуну, миннангу накI диян дайсса диркIун дур. Оьлил бярч байхту, вания вин оьл хьунтIиссар куну, бярчгу чIаххувщарнихьхьун буллуну бивкIун бур.

Буттал нину мазрал пасихIсса, мукъуй цIу бусса инсан бия. Ваца махIлалул нур хьусса кунмасса хъамитайпа бикIайва. Му бугьара хьуну, кьатIув буккан къашайхьувкун, ЦIуссаккулув ккурчIа бай кIанугума буттал ниттил дарвазалучIан бизан був­ссия, мунищал щябикIан ччисса гъирарал. Цурдагу гьарзатрал пагьму буну лярхъусса, дайсса даврил исвагьийсса дия. Ганин дан къакIулсса давурагу дакъая. Буттал ниттил цIа дурккун дия усттарну кIара бувайшиврий. Синааьрщи диххай кIану шяраваллия архну бухьувкун, нагу буцайвав кумагран. Бува кунан кIарагу бувайва. Ци даву дуварчагу, тачIав багьагу къаласайва. «Ттул урчIва оьрчIая ливчIсса оьрчIан цIуллушиву чIа учара» тIун дикIайва. ТачIав цурдалу щядиркIун зат къадукайва. Буттал бавал зат дуканшиврул жу чIаххуврайн жулванийн оьвтIун бикIайссияв. На школалия бучIаннин буркив буванмур хIадур дурну дикIайва, биялсса буркив бан байвав, жулва хьулухсса ккурчIавсса халкьуннал хьхьичIгу бишиншиврул. Му хасият ттуйннагу буттал бавая ирсирай дирхьунссар тIун бикIара: ттул душгу хъян бикIайссар, баваща цищаралу ахттайнсса дукан къашайссар тIий.

Буттан Дундардун шин хьу­сса чIумал, буттал буттал вай бувцуну бивкIун бур Бакуйн, тих ттаттал цува заллусса ужагъ бивкIун бур, тихва яхъанансса тамахIрай. Тих дарзинал пишагу лавхьхьуну, ччаннайсса янна дуруххай машинагу машан лавсун, зана хьуну дур буттал нину Ккулув. Чил кIанттай цукунчIав ссавур дуван къархьуна, дакI шардай, зунттавун кIункIу тIий дия учайва. Аьбидат бавал дуруххайва хъаннил, чиваркIуннал лаххия, яттил луттирдая арамтурангу, хъаннингу бартукьру бувайва, аьнтIикIасса варсул усру дайва, ккурттурду, къабалайрду, чухъри, жалин гьухъри, бузмарду, мюрщи оьрчIан арцу-мусил ххаллай чIюлу був­сса кьяпри — дукъавайсса да­къая. Вай цимурца дуллалийни, жу, ссурвалгу, кумагчиталну бикIайссияв. ЧIалачIин дакъа ххираяв буттал баван жу, арснал душру, цила ливтIусса душваврал цIардугу дирзун дия жун. Ттун янна дуруххай пиша хъинну ххуй бизайва, мунияту хъунма хьувкун, ттулла буттал ниттил аьпалун, ацIния ххювахъул дуруххай машина зузи буллалисса янна дуруххай идара тIивтIуссия. ХIакьинусса кьинигу му идара зийнма буссар, хьхьичIазаманнул яннардугу дуруххайссар. Янналияр марцIну, нахIуну дукрардугу дайссия ттул буттал ниттил. Ваниятур ттун нахIура- нахIусса лакку дукрарду дуллангу лархьхьусса.ТIитIин пикривагу бакъа бунува, буттал бавал сурат хьхьичI дацIлай, тIитIав на тава янна дуруххай идаралул цалчинмур зивулий «Инт» тIисса этно-кафе. ЧIиви-хъунну миллат ккуркки лаган буллалисса тIювар ва жул кафегу. ЧIявусса лакралгу, къалакралгу юбилейрду, личIи-личIисса шадлугъру дувай жучIа».

Мяйжаннугу, чIявусса инсантал вайннал кафелийн лак батIай кIану тIун бикIай. Миллатрал дукрарду ххирами вайнначIан ила бивчуну бур. Ва дахIаврил ххал хIура дуккан къаритавривугу буттал ниттил Аьбидатлул бияла бушиву чIалай бур. Саидат буслай бур цуппа буттал нину лярхъу кIанайн — Лаккуймур Ккулувгу, кIилчин миналул хьусса ЦIуссаккулувгу бияйшиву.

«Жу, ЦIуссалаккуй хъуни хьусса чIунархIал оьрчIру, ватан дакъултру, арши бяйкьумиру. Лякъиннав жулва наслу жуярва талихI бусса», — тIий бур Саидат. Нагу ванил дуаь тикрал дуллай бура: лакрал уттисса никирал бучIантIимур чаннасса хьуннав, миллатрал тарихгу утта­вашиврул ххуллий лахъива-лахъисса хьуну ля­къиннав!