Дагъусттаннай дурсса чичрурдава

Дагъусттаннал 1-мур чичултрал съездрал гьурттучитал.
Махъсса кьюкьлул кияха шамилчинма А. Къапиев. 1934 ш.

Бурттий – ахьтта

1934-1940

* * *
Хьхьувай чантI увкунна: чIарав ппу ур уттуивхьуну. Га чарив увкIун ур. Га ур цанна аьжаивсса макI ккарккунни тIий: хIаятравусса мурхь, ваца тIутIайх бивчусса кунма хьуну, ганий бяъли бивну.

(Га мурхь ттулъя, га жагьилсса буссия, на гания пахрулий икIайссияв, гьарцагу бяъли хIарачат бувну ябуллай икIайссияв – гай циксса буссарив бувккуну буссия).

Апанни ва Наталья

На увкуссия:
-Гьич бикIан къабюхъайссар. Ачу ххал баннуча!
Буттал маз-кьаз бивхьуна:
-ЦIан дур, гьунттий ххал банну…
На ивзссияв: мяйжаннугу щала мурхь, бяълилул бувцIуну, ятIулну бия! ХIаятраву чIаххуврал на барча уллан бивкIуна…
Ургарча, на рязи аншиврул, бу­ттал га мурхьирал къяртрайн бяъли лавхъун бивкIун бия! Уссияча ца хъинсса къужа!..

Щурагь дуклакисса чIумал. Кьулку шинну

* * *
ХхуллуцIухсса урттуйсса хьхьемайн ххяххабаргъ тIайла бавцIукун, авлахърай ххунххутIул тIутIив хъятIисса кунма бикIай.

* * *
Гамушру щинал бярдаву бавцIуну бур, ваца синааьрщарая бувсса, луххал рангсса, лап буруккин бакъасса, аьвзалзаманнул аллагьтал кунма.

* * *
Багъру. Нех. Хъунив хьусса, ттуршрахъул шиннардий бавцIусса гьивхьхьул мурхьру. Ххютулу хьхьируннал гъуркIун. Гужсса кIиришиву!..

* * *
Ххуллий – щинал къукъу. Га ххуллулссаннан бивхьуну бур. ЧчянияцIара мукунсса аьдат дусса дур.
* * *
Цинявннал хъатIив бай ссу­ттихунмай, къушлий гьарзад авадансса чIумал. Кахиблив тIурча – инттухунмай, къурув зун букканнин ичIура ххишаласса зузи кару дикIаншиврул.

* * *
Машина хьунабавкьусса чIумал, аьравалтту, ракру кунна, гьарца чулухуннай ппив шай.

* * *
Мюрш хъюрув мурхьирал лагма кай-кай хьуну дур, мурхь цуппа тIутIайх бивчусса хханссар.

* * *
ХхюнкIрал щин хIачIай – чIапIайсса хьхьем.

* * *
Шяравух нанийни – чаяту лилукку, чайх мархьгу мабищаванна, цанчирча му шяравалу сан дакъул дуллалавур.

* * *

Апанни Къапиев (урчIаха ряххилчинма). Краснодар. 1943 ш.

Ссут. ЦIияллай ахъвазан кьакьан буллай бур, мунияту цинярдагу цIияллу наранжисса рангиран хьуну чIалай дур.

* * *
Мурчал куну бур чIаркIнихь:
-Нуз тIитIа, на винна чансса нахьгу, ххулувгу бичиннача.
ЧIаркIнилгу, вих хьуну, нуз тIиртIуну дур. Мурчал тIурча, бувххун чIаркIув, гивусса гьарзад кIичIиравун экьидирчуну дур.

* * *
Инсантуран кIулссар ттун эшкьи хьуну душиву, амма цуксса эшкьи хьуну дуссарив так ттунмар кIулсса.

* * *
Ттукри бияй, оьсса аждагьартту кунма, кьяца бавцIуну, кьацIагу тIий.

* * *
Шамиллухь:
-Гай чIявусса бур! Жува ци банну?
-ЧIявусса бухьурча – чIявусса лигу-литIунтIиссар. ЧIявуссанная чIявусса литIайссар, чанссанная – чансса.

* * *
Ца жул мачча адаминан ХхябувкзунттучIа хьунаавкьуну ур тIахIни даххан нанисса бархъарачу. Мачча адамина, хъусгу ляркъуну, дустуращал шавайн най ивкIун ур.
-ХIаз бан ччарув?.. Салам аьлай­кум! Циняр тIахIунттив ссан дулунна?
-Шанна къуруш. Шагьрулий на шамуннияр чансса къаласунна.
-Ма вин шаннагу къуруш.
ТIахIунттив машан ларсун, гай зунттуйх ккуру ритлан ивкIун ур. Бархъарачу урувгун, урувгунгу ивкIун, дурккун ххаржангу, ххяв­ххун ур:
-На ми дуллай ивкIсса ссанчIав дакъа ина гъагъланшивруллив!..

* * *
Ккурккуллал шяраву ттукри бакъар. Бусса ца-кIива, гайгу игрушкартту кунма, бювчIусса бур. Гьарзад хъаннил дай.

* * *
Балайчи. Яругу лавкьуну, хъюлчайгу тIий, цала хъазамрайх кунма, ччергъилттуйх заккана бишлай ур. Зурзугу тIий…

* * *
Чу хъирив лавхIуну нанисса чIумал, ганил иттав мауругаванна.


Фронтрай дурсса чичрурдава

Дяъви най бур, къужай, дяъви

1941-1944

* * *
Щаву дирсса буттайнсса чагъарданий арснал чивчуну бия: «Мяммай, ялунсса талатавурттаву вила инава урувччуну икIу, на винна Дякъил тта­ттахасса назмурду гьан дуллай урача».

* * *
ИвкIусса инсаннайсса найннасса ссят…

* * *
Ххаришиврул хъаттирдай жучIанна чIяруну лерххун дучIай пашманшиву.

* * *
Щаву кунмасса ххяххабаргъ.

* * *
Минск шагьрулул майданнив, гужсса бомбарду бивчуну махъ, лахъну хъягу-хъяй, къавтIий бур авлия хьусса хъами.

* * *
ИвчIан хьхьичI Виктор Гюгол зумату дурксса калима:
-Ттун чIалай бур лухIисса чани.

* * *
Ва дунияллий ттун цукунчIав къабувчIунни кIива зат:
1.Циванни инсантуран аьрщи диял къахъанахъисса?
2.Циванни инсантал гьарцагу чулуха щаллу бакъасса?

* * *
МахIачкъалаллал вокзалданий оьттухлу оь ласласисса куц. Дахьва ялун бивуна «Москва-Баку» тIисса анавар поезд. Къужлул, даркьуну ххаржан, вагон-ресторандалучIа увтуна оьттулучу, яла, вахIшийсса чIурдугу буллай, къавтIун ивзуна нурчIилул ялув. (Карашату­сса лак. Гайннал душманшиврул тарих…)

* * *
ХIукму хьунни операция бан.
-Ци банну, туну, дукканну тур бивкIулийн дандину!

* * *

14/1944 ш.

Дуллунни ихтияр. Буцлай ура низамрайн ттулва цаппара чагъарду, ай, балики.
Хьун нанимуния ццах учаврил ттул лякьа, цIугу-къацIий, пахъ дагьну дур. «Жува ванин ккаккан банну!»

* * *
Хьхьурай дия оьккисса къюву. Шанай къаивкIра: ваца чIатIухьхьун биривсса кьюнукьи-шатта куна, кьарчI ивкIун ивкIра щаллусса хьхьуну.

* * *
Гьунттий уттуихьлай ура. ЖаррахIнал баян бунни операция итникьини бан нанишиву.

* * *
Авчуссара тти операциялийн. Бунни морфийлул ххалаххи… Нарив яхI къабувсса? Инарив яхI къабувсса, Къапиев? Ванал, ва арши бакъуллив, яхI къабувсса? КъадурхIусса вайксса шиннардий ва язва?
Ва ххуллухгурив, туну, яхI ва бачIи банну! Бала бакъар. Хьумур хьуссар!

* * *
Аьжаивсса иш: операция байбишин хьхьичI минутI минутIрай дирхьуну байливтIунни ттул чичрурдал жужгу, ттунма му мукун хьуну ччайгу бакъа бунува.